همشهری آنلاین_ سمیرا باباجانپور: از ۹۱ مرکز توابخشی غیردولتی که در تهران قرار دارد، کمترین سهم مربوط به غرب پایتخت است. گرانی زمین، تراکم جمعیت و محله‌های نوساز موجب شده است تا مراکز توانبخشی چندانی در پهنه غربی پایتخت فعالیت نداشته باشند. با این حال وضع مراکز موجود نیز چندان مساعد نیست و خطر تعطیلی برخی از مراکز توانبخشی استیجاری به گوش می‌رسد. به‌ویژه در این روزهای «کرونا»یی که‌ساز و کار مراکز تغییر کرده است. بی‌شک تعطیلی هر مرکز توانبخشی یعنی سردرگمی جمعی از توانخواهان شهرمان، توانخواهانی که بدون آموزش، سرگرمی و تعاملات اجتماعی، فرصت برابر زندگی را از دست می‌دهند و به دام تنهایی و انزوا کشیده می‌شوند و این فرد معلول و خانواده‌اش را با چالش‌های مهم و گاهی خطرناک روبه‌رو می‌کنند.
برای بررسی وضعیت مراکز توانبخشی پهنه غربی پایتخت با مدیر مرکز توابخشی «ملکان» هم‌صحبت می‌شویم. مرکزی که بیش از ۲۰ سال است در منطقه ۵ خدمات آموزشی و توانبخشی را به دختران کم‌توان ذهنی ارائه می‌دهد.
- کرونا و مدیریت سخت آموزش معلولان
هرچند مرکز توانبخشی «وردآورد» در منطقه۲۱ که پیش از انقلاب ساخته شده است، مرکزی برای دختران است اما مرکز توانبخشی ملکان با انجام فعالیت‌های توانبخشی مبتنی بر آموزش و مهارت‌آموزی، موفقیت‌های زیادی را طی این سال‌ها کسب کرده است. بحران کرونا، لطمه‌های سنگینی به معلولان زده است. علاوه بر خطر ابتلا به ویروس کرونا، موضوع آموزش و مهارت، آنها را با چالش روبه‌رو کرده است. «پریناز ملک‌نیا»، مدیر مجموعه توانبخشی ملکان، در این‌باره می‌گوید: «شیوع کرونا و تعطیلی مراکز روزانه فعالیت توانبخشی معلولان را به کمترین حالت ممکن رساند. بی تردید برای کادر آموزشی ما که سال‌هاست برای بهبود زندگی این عزیزان تلاش کرده است، چنین چیزی تحمل‌ناپذیر است. به‌ویژه که می‌دانیم این معلولان تا چه اندازه به محیط کلاس و مربی‌شان وابسته هستند. از همان ماه‌های نخست قرنطینه، فضای مجازی و تعاملات در این فضا مطرح شد. در ابتدا بسیار نگران بودیم و نمی‌دانستیم آیا یک معلول کم‌توان ذهنی می‌تواند از طریق موبایل یا تبلت با ما ارتباط بگیرد و فضای ارتباط مجازی را درک می‌کند یا خیر؟ خانواده‌ها برای این موضوع آموزش دیدند و با برنامه‌ریزی گروهی، فعالیتمان را در فضای مجازی آغاز کردیم. خوشبختانه با تلاش کادر آموزشی و مربیان دلسوزی که برای هر مددجو به‌طور جداگانه وقت گذاشتند، اکنون به نتایج خوبی دست پیدا کرده‌ایم. »
- مراقب انزوای معلولان وخشونت خانگی باشیم
این روزها برای مددجویان مرکز توانبخشی ملکان، کلاس‌های نقاشی، آشپزی و حتی ورزشی در فضای آنلاین جذابیت زیادی داشته است. مدیر مرکز می‌گوید: «بچه‌ها فیلم و عکس می‌فرستند. خانواده‌هایی که پیش از این شرایط از انتشار یک عکس کوچک از فرزندشان نگران بودند، اکنون برای ما فیلم آشپزی و عکس می‌فرستند. ورود به فضای آنلاین توانبخشان، ما را با یک فضا و روش تعامل جدیدی آشنا کرده است. همین موضوع موجب شد تا به راه‌اندازی سایتی برای مرکز توانبخشی بیندیشیم و از این طریق بتوانیم معلولان زیادی را آموزش دهیم. »
ملک‌نیا از اهمیت تعامل و برنامه‌ریزی برای معلولان در این روزها می‌گوید: «یکی از نگرانی‌های ما، تنهایی و حتی انزوای معلولان است. بی‌شک در این دوران ممکن است خشونت خانگی هم زیاد شود. از طرفی، نگهداری از فرد معلول کار ساده‌ای نیست. مددجویی داریم که مادرش را به سبب کرونا از دست داده است. پدر شرایط نگهداری از او را ندارد. در جای دیگر مددجویی بر اثر کرونا، مادر و مادربزرگ‌هایش را ازدست داده و پدر خانواده تمایل زیادی به نگهداری از این دختر معلول را ندارد. شرایط پیچیده‌ای گریبانگیر معلولان شده است. »
- نگران تعطیلی مراکز هستیم
روزهایی که بسیاری از مراکز توانبخشی با مشکلات شیوع کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند، یک نگرانی بزرگ دامن همه مراکز توانبخشی غیردولتی پایتخت را گرفته است. تعطیلی غیرمنتظره به سبب مشکلات مالی شدید و متناسب نبودن یارانه‌های دریافتی با هزینه‌های جاری. مدیر مرکز توانبخشی ملکان می‌گوید: «بسیاری از همکاران ما با مشکل روبه‌رو شده‌اند. به سبب کرونا مراکز نمی‌توانند شهریه دریافت کنند. یارانه دریافتی از بهزیستی نیز در پایین‌ترین سطح ارائه می‌شود. از طرفی، براساس تعرفه‌های وزارت کار، کادر اداری و آموزشی براساس قوانین حقوق مشخص دریافت می‌کنند. هزینه آب و برق وگاز را در کنار اجاره ملک اضافه کنید در نتیجه یک مرکز توانبخشی چگونه می‌تواند از پس هزینه‌های خود برآید. چند روز پیش، مدیر مرکزی در غرب تهران که یک مرکز توانبخشی پسرانه است از احتمال تعطیلی مرکز خبر داد و این برای معلولان و خانوادهایشان بسیار نگران‌کننده است. »
- رئیس هیئت‌مدیره انجمن عالی مراکز توانبخشی غیردولتی معلولان کشور/ مراکز توانبخشی به مرز تعطیلی رسیده‌اند
سال‌هاست سازمان «بهزیستی»، بخش مهمی از توانبخشی معلولان را به بخش خصوصی واگذار کرده است و از توانایی‌های این بخش برای افزایش رفاه اجتماعی و سلامت جسمی و روحی جامعه توانخواهان بهره‌مند می‌شود. نگرانی از تعطیلی مراکز توانبخشی پایتخت به‌ویژه در غرب تهران و نبود زیرساخت‌های مناسب برای توسعه مراکز توانبخشی در پهنه غربی، موضوع گفت‌وگوی ما با رئیس هیئت‌مدیره انجمن عالی مراکز توانبخشی غیردولتی معلولان کشور است. موضوع مهمی که به گفته دکتر «مجید بهروزی نیا»، دولت و سازمان برنامه بودجه باید به آن توجه داشته باشند.
حوزه توانبخشی مبتنی بر مراکز توانبخشی غیردولتی همه مؤسسه‌ها و مراکز توانبخشی شبانه‌روزی، مراکز روزانه، ویزیت در منزل و مراقبت در منزل را شامل می‌شود. جمعیت هدف نیز شامل سالمندان، توانخواهان ذهنی، توانخواهان جسمی و حرکتی، بیماران ضایع نخاعی، بیماران روانی مزمن و اتیسم را شامل می‌شود. مراکز غیردولتی، سال‌هاست به‌عنوان بازوی توانمند خدمت‌دهی به جامعه توانخواهان درکنار سازمان بهزیستی فعالیت می‌کنند.
- مراکز توانبخشی و مدیریت کرونا
دکتر مجید بهروزی‌نیا، رئیس هیئت‌مدیره انجمن عالی مراکز توانبخشی غیردولتی معلولان کشور، در ابتدای صحبت‌هایش به موفقیت این مراکز در ارائه خدمات در روزهای شیوع کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: «در همان روزهای نخستین شیوع ویروس کرونا، مراکز روزانه و خدمات ویزیت در منازل تعطیل و همه تعاملات به شکل غیرحضوری دنبال شد. برای حضور در فضای آنلاین به خانواده‌ها آموزش‌های لازم داده شد تا بتوانیم از این طریق خدمات‌دهی را ادامه دهیم. به‌ویژه موضوع آموزش و مهارت‌آموزی نباید متوقف می‌شد و این مهم باید در فضای مجازی ادامه پیدا می‌کرد. در مراکز توانبخشی شبانه‌روزی هم توانخواهانی که می‌توانستند درکنار خانواده باشند به خانه بازگشتند اما بسیاری از آنها در مرکز ماندند و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و به حداقل رساندن رفت‌وآمد و ملاقات‌ها توانستیم نمره قابل قبولی دریافت کنیم. »
خوشبختانه مراکز ما کمترین آسیب را از نظر میزان ابتلا به کرونا و مرگ و میر ناشی از آن نسبت به جمعیت عمومی کشور داشتند. این درحالی است که بسیاری ازکشورهای در حال توسعه به‌ویژه در اروپا، تعداد قابل توجهی از جامعه معلولان و سالمندانشان را از دست دادند. رئیس‌جمهور نیز در جلسه ستاد ملی کرونا از تلاش مراکز توانبخشی قدردانی کرد. در حقیقت مراکز توانبخشی با توجه به تعهدات‌کاری کارکنان‌شان، این مرحله را آبرومندانه پشت سر گذاشته‌اند. »
- مراکز غرب تهران محدود است
بهروزی نیا، مهم‌ترین مشکل مراکز توانبخشی غیردولتی را در این روزها، نبود تطابق یارانه دریافتی با هزینه‌های جاری می‌داند و می‌گوید: «در غرب تهران، مراکز توانبخشی زیادی نداریم. حتی اگر یکی از این مراکز هم تعطیل شود، ضربه زیادی به توانخواهان می‌خورد. متأسفانه بیشتر مراکز ما وابسته به یارانه پرداختی از سوی سازمان بهزیستی هستند. سازمان بهزیستی نیز یارانه‌ای برای ارائه خدمات به سالمندان، معلولان ذهنی و جسمی و بیماران روانی مزمن می‌دهد. قسمتی از هزینه‌ها نیز به همت خانواده‌ها پرداخت می‌شود. به سبب هزینه سرسام‌آوری خدمات خاص توانخواهان در کنار افزایش حقوق کارکنان مراکز براساس شورای عالی کار، به‌رغم اینکه سازمان بهزیستی یارانه را منظم پرداخت می‌کند، چون اجاره‌بهای ساختمان‌ها و کالا و خدمات به شدت بالا رفته است در شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران، مراکز با چالش نگران‌کننده‌ای روبه‌رو شده‌اند. بسیاری از مراکز به سمتی پیش می‌روند که اگر حمایت‌های قابل توجهی از سوی دولت و سازمان برنامه و بودجه نشود و پرداخت واقعی هزینه‌های تمام شده خدمات به معلولان در نظر گرفته نشود، متأسفانه این مراکز تعطیل خواهند شد. باید به مسئولان هشدار دهیم. »
- اعلام آمادگی مراکز توانبخشی برای تعطیلی
به گفته دکتر بهروز نیا، به تازگی تعدادی از مراکز توانبخشی اعلام آمادگی کرده‌اند تا مرکز را تعطیل کنند. او می‌گوید: «با توجه به افزایش اجاره‌بها که ۲ تا ۳ برابر شده است و افزایش ۳۵درصدی حقوق کادر خدماتی و آموزشی و هم‌چنین تعطیلی مراکز در زمان کرونا، وضعیت وخیم شده است. در این بین مراکز توانبخشی روزانه بیشترین ضربه را می‌خورند. از سویی این مراکز برای ما بسیار اهمیت دارند. فعالیت مفید این مراکز موجب شده است تا توانخواهان به جامعه بیایند. ارتباطات اجتماعی‌شان تقویت شود و مهارت‌های روانی و اجتماعی توانخواهان بهبود پیدا کند. در همه کشورها برای این‌گونه خدمات، دولت هزینه قابل توجهی پرداخت می‌کند. ما از سازمان بهزیستی، وزارت رفاه و دولت انتظار داریم با توجه به شرایطی که گریبانگیر مراکز توانبخشی معلولان و سالمندان شده است، حمایت‌های بیشتری از جمله حمایت‌های یارانه‌ای و غیریارانه‌ای شامل کاهش تعرفه‌های آب، برق و گاز و خدمات شهری داشته باشند. »
- فرصت برابر زندگی در مراکز توانبخشی
براساس مطالعه‌ای که در دهه ۸۰ از سوی سازمان برنامه و بودجه وقت انجام شد، قیمت تمام شده خدمات در مراکز غیردولتی یک چهارم مراکز دولتی بوده است. به‌گونه‌ایی که مراکز غیردولتی منابع زیادی را برای کشور صرفه‌جویی کرده‌اند. رئیس هیئت‌مدیره انجمن عالی مراکز توانبخشی غیردولتی معلولان کشور، در این‌باره می‌گوید: «بسیاری از این مراکز چالش‌های مربوط به معلولان و بیماران مزمن روانی را حل کرده‌اند. زمانی بیماران روانی مزمن ساماندهی نشده بودند و مشکلات زیادی به خانواده‌ها و جامعه متحمل شده بود با ساماندهی این بیماران، بسیاری از مشکلات جامعه در این حوزه کمتر و کرامت بیماران بیشتر حفظ شد. برای مثال، زمانی که تیم‌های «توانبخشی ویزیت در منزل»، معلول ضایعه نخاعی را در منزلش ویزیت می‌کنند تا خدای ناکرده زخم بستر پیدا نکند و در بیمارستان بستری نشوند، هزینه برای جامعه و منابع عمومی ذخیره می‌شود. در حقیقت خدمات مناسب در مراکز توانبخشی از میزان بستری شدن توانخواهان در بیمارستان‌ها کم کرده است. حضور معلولان در جامعه گسترش پیدا کرده و فرصت برابر برای آموزش توانخواهان ایجاد شده است. معلولان از دل خانه و تنهایی به محیط‌های آموزشی وارد شده‌اند. »
- لزوم توسعه مراکز توانبخشی در غرب تهران
دکتر بهروزنیا درباره کمبود مراکز توانبخشی در غرب تهران می‌گوید: «۹۱ مرکز توانبخشی در تهران فعال است. تعدادی از این مراکز در شمیرانات و تعدادی در شهرری فعالیت می‌کنند. در شهر تهران بیشتر مراکز ما در مناطق مرکزی شهر و شرق تهران قرار گرفته است. غرب تهران شرایط کمتری برای توسعه مراکز توانبخشی داشته و گرانی زمین و اجاره‌بها به آن دامن زده است و تراکم مراکز توانبخشی در این پهنه کم است. » او درباره مشارکت‌های مردمی با مراکز توانبخشی می‌گوید: «مردم در قالب گروه‌های «همیار» و داوطلب با مراکز توانبخشی همراهی می‌کنند و در راستای کمک به معلولان و سالمندان همراه ما هستند. ما از مشارکت هر فرد یا گروهی که در زمینه ورزش، اوقات فراغت، آموزش و پر رنگ‌تر شدن حضور توانبخشان در جامعه تلاش می‌کنند و فرصت برابری برای این عزیزان فراهم می‌کنند، استقبال می‌کنیم. »