همشهری آنلاین_ مژگان مهرابی: بعد از آتشی که کرونا به جان شهر انداخت گویا حالا نوبت به آتش‌سوزی‌های سریالی در برخی بوستان‌های جنگلی رسیده که یکی پس از دیگری اتفاق می‌افتد. اول بوستان ولایت، بعد کوهسار و چیتگر و چند روز پیش هم اراضی جنگلی خجیر. از آنجا که وسعت زیادی از بوستان‌ها و اراضی جنگلی تهران در محدوده و حریم مناطق شرقی پایتخت؛ ۴، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ واقع شده، احتمال اینکه طعمه بعدی حریق یکی از جنگل‌های این بخش از شهر باشد زیاد است. اینکه آتش‌سوزی عمدی رخ داده یا سهوی موضوع ما نیست. آنچه در گزارش این هفته به آن پرداختیم، اقداماتی است که مدیریت شهری این مناطق برای نگهداشت جنگل‌ها و پیشگیری از حریق انجام داده یا قرار است انجام دهد. در این‌باره با مسئولان امور شهری مناطق ۴، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ گفت‌وگو کردیم.
منطقه ۴ با داشتن ۱۱ بوستان جنگلی در صدر مناطق تهران در این زمینه قرار دارد. بوستان‌های جنگلی لویزان، یاس فاطمی، بهشت بانوان، باغ پرندگان و تلو ۱۰۰۰ هکتاری، با توجه به امکانات تفریحی‌شان مکان خوبی برای گذران اوقات فراغت شهروندان هستند. اما دیگر بوستان‌های جنگلی منطقه ۴ مثل تلو ۵۰۰ هکتاری و غزال‌ـ آبعلی جزو اراضی جنگلکاری محسوب می‌شوند و به دلیل نداشتن وسایل رفاهی فضای قابل استفاده‌ای برای شهروندان ندارند. باقی بوستان‌ها مثل شهرام‌فر، قوچک، تلو، انصارالحسین و امام حسین(ع) اگرچه جزء اراضی جنگلی هستند و ریه تنفسی شرق پایتخت به شمار می‌آیند اما از آنجا که در محدوده اراضی نظامی هستند امکان تردد به آنها وجود ندارد. با این وصف این ۱۱ بوستان جنگلی کمربند سبز تهران محسوب می‌شوند و باعث شده‌اند منطقه ۴ بیشتر از دیگر مناطق با بحران حریق مواجه شود.
«حمیدرضا فرخی»، معاون امور شهری و محیط‌زیست منطقه ۴ اطمینان خاطر می‌دهد که نکات ایمنی برای همه بوستان‌ها و جنگل‌ها در نظر گرفته شده و خطری آنها را تهدید نمی‌کند. او می‌گوید: «بوستان لویزان، از بوستان‌های پر تردد منطقه ۴ است که به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش شهروندان زیادی از راه‌های دور و نزدیک به آن می‌آیند. برای پیشگیری از حریق ایستگاه آتش‌نشانی ۲۵ در آن مستقر و ۳ برجک دیده‌بانی هم اخیراً جانمایی شده است. برای حراست از این سرمایه شهری از شهروندان خواسته‌ایم تا مدتی از آوردن خودرو به داخل بوستان لویزان خودداری کنند. در کنار آن بوستان بهشت بانوان قرار دارد که از خدمات ایمنی پارک لویزان استفاده می‌کند.»
- مراقب‌گونه‌های جانوری تهران باشیم
به گفته فرخی، بوستان تلو ۱۰۰۰ هم که در انتهای بزرگراه شهید بابایی قرار دارد، همجوار با محله حکیمیه است و ایستگاه آتش‌نشانی آن اعلام آمادگی کرده است. او می‌گوید: «در بوستان جنگلی تلوگونه‌های جانوری مثل روباه و خرگوش و کبک دیده می‌شود که با یک سهل‌انگاری خانه خیلی از آنها با خاکستر یکی می‌شود. اما در مورد باغ پرندگان باید متذکر شوم ۱۵۰گونه پرنده در آن نگهداری می‌شود.
وجود آلاچیق‌ها وپلکان‌های چوبی عامل مهمی برای شعله‌ور شدن آتش هستند. جرقه‌ای کوچک می‌تواند خسارت زیادی به این بوستان وارد کرده و پرنده‌های زیادی را از بین ببرد. از این‌رو در همسایگی باغ پرندگان چند ایستگاه آتش‌نشانی است که در صورت لزوم برای کمک بیایند. اما نکات ایمنی در پارک به خوبی رعایت شده و اگر شهروندی بی‌دقتی نکند می‌توان گفت خطری این پارک را تهدید نمی‌کند. » حمیدرضا فرخی معتقد است تجمع زباله و استفاده از مواد آتش‌زا در بوستان‌های جنگلی می‌تواند دردسرهای زیادی را درست کند. «از این‌رو در جای جای بوستان‌های جنگلی بنرهای هشداردهنده و توصیه ایمنی نصب شده است. همچنین ۱۳۱ هکتار خط آتش برای جلوگیری از گسترش حریق در نظر گرفته شده است. »
- ۹۶۰ هکتار اراضی جنگلی در حریم منطقه ۱۵
مجموعه ۲۰۶۰ هکتار فضای سبز در منطقه ۱۵ وجود دارد که از این وسعت ۹۶۰ هکتار بوستان جنگلی و کمربند سبز حریم آن است. جنگلکاری توسکا، بی‌بی شهربانو و غنی‌آباد و جنگلکاری داخل پادگان قصرفیروزه، شهید زیادیان و یگان ویژه که زیرنظر نیروی سپاه است.
«نادر لطفی» معاون امور شهری و فضای سبز منطقه ۱۵ می‌گوید: «باتوجه به حجم بالای بارندگی امسال و سال گذشته رشد علف‌های هرز در جنگل‌ها و مراتع زیاد بوده است. با توجه به تجربه خوبی که از سال گذشته در منطقه ۱۵ داشتیم امسال از بهمن ماه اقدام به شخم زدن زیر درختان توام با عملیات به‌زراعی و کندوکوب کردیم که باعث از بین رفتن بخش زیادی از علف‌های هرز شد. در فروردین ماه هم همین کار را کردیم. در واقع می‌توانم بگویم ۶۰درصد علف هرز از بین رفته است. بعد از فروردین ماه اقدام به کوتاه کردن علف‌ها با دستگاه علف زدن کردیم. جاهایی که احتمال دادیم خطر آتش‌سوزی زیاد است خطوط آتش بر ایجاد کردیم. جمع‌آوری علف‌های خشک و انتقال آنها به خارج از عرصه‌های جنگلکاری از دیگر اقداماتی بود که انجام دادیم. »
- بطری‌های شیشه‌ای متهم ردیف اول
اما به اعتقاد لطفی وجود ظروف یکبارمصرف آب و شیشه‌های رها شده در پارک‌ها مهم‌ترین عامل برای ایجاد حریق است. او می‌گوید: «شیشه اگر لابه‌لای علف باشد. حالت ذره بین به خود گرفته و می‌تواند عاملی برای ایجاد حریق باشد. از آنجا که علف خشک خیلی زودتر از کاغذ آتش می‌گیرد در کمتر از ساعتی فضای گسترده‌ای از جنگل طعمه حریق می‌شود. » لطفی برای نگهداشت جنگل‌ها تعدادی از کارگران را برای نگهبانی از جنگل گمارده است که همه آنها دارای کپسول اطفای حریق هستند و مرتب در بوستان و جنگل گشتزنی می‌کنند. به گفته این مسئول چندین بار آتش‌سوزی جزئی در منطقه ۱۵ رخ داده که سریعاً برای خاموش کردن آن اقدام شده است. او می‌گوید: «علت آن حضور معتادانی است که برای گرم کردن خود یا روشنایی اقدام به درست کردن آتش می‌کنند. از این‌رو تعداد زیادی آتش کوب و تانکر آبی در جنگل جانمایی شده که برای خاموش کردن آتش از آن استفاده می‌شود. » به گفته این مسئول ۱۰ ایستگاه آتش‌نشانی آماده‌باش برای حراست از حریم جنگل‌های این منطقه هستند.
- اراضی بی‌دفاع منطقه ۱۴
منطقه ۱۴ بوستان جنگلی ندارد اما در حریم آن جنگلکاری ۳۶۹ هکتاری قصرفیروزه واقع شده که در واقع کمربند سبز شرق تهران به شمار می‌آید.
«مهدی اتحاد» شهردار ناحیه ۶ در این‌باره می‌گوید: «انتهای بلوار هجرت عرصه جنگلکاری قصرفیروزه است. از آنجا که در محدوده نظامی قرار دارد حراستش برعهده سازمان محیط‌زیست است. با این وصف برای نگهداشت آن اقدام به کوتاه کردن علف‌های خشک آنجا کرده‌ایم. » به گفته شهردار ناحیه ۶ در عرصه جنگلکاری قصرفیروزه احتمال تردد شهروندان وجود ندارد از این‌رو احتمال حریق در آنجا خیلی ضعیف است.
با این حال ایستگاه‌های آتش‌نشانی داخل پادگان‌های نظامی محدوده ناحیه ۶ و همچنین ایستگاه‌های ۴۸ در بلوار ابوذر و ۲۴ در خیابان نبردجنوبی برای همکاری با شهرداری و سازمان محیط‌زیست اعلام آمادگی کرده‌اند. اتحاد متذکر می‌شود برای حراست از حریم جنگلکاری قصرفیروزه ۲ دستگاه تانکر با ۱۲۰۰۰ لیتری در نظر گرفته شده است. نکته قابل توجه دیگر اینکه درمحدوده ناحیه ۵ منطقه ۱۴ زمین‌های بی‌دفاع شهری زیاد است و همین باعث شده معتادان و کارتن‌خواب‌ها برای استعمال موادمخدر یا خوابیدن در آنجا بیتوته کنند. با وجود علف‌های بلند و خشکی که در این زمین‌ها وجود دارد هر آن می‌توان احتمال داد حریقی در محله حسین‌آباد دولاب رخ دهد. از این‌رو شهرداری ناحیه ۵ با چیدن علف‌های خشک و ایجاد خط آتش بر این امکان را گرفته است.
- پارک جنگلی سرخه‌حصار
تنها بوستان جنگلی منطقه ۱۳ پارک سرخه‌حصار است که در بزرگراه شهید یاسینی قرار دارد. این بوستان به دلیل امکانات تفریحی زیاد مکان مناسبی برای تفریح خانواده‌هاست. وجود زمین‌های بازی، پیست دوچرخه‌سواری و آلاچیق باعث شده آخر هفته اغلب شهروندان شرق تهران برای گذران اوقات فراغت به این بوستان بیایند. وجود درخت‌های سوزنی در پارک سرخه‌حصار خود یکی از عواملی است که اگر شهروندان برای روشن کردن آتش دقت نکنند، می‌تواند حادثه‌ای ناگوار را رقم بزند. اما از تدابیر شهرداری منطقه ۱۳ این است که قدم به قدم بوستان، جایگاهی برای درست کردن کباب مهیا شده است. با این وصف عده‌ای ترجیح می‌دهند چوب جمع کرده و با روشن کردن آتش فضای دوستانه‌ای را ایجاد کنند. اداره فضای سبز منطقه ۱۳ برای جلوگیری از خطرهای احتمالی اقدامات ارزنده‌ای انجام داده است.
«سید مجتبی طاهری» مدیر اداره فضای سبز منطقه در این‌باره می‌گوید: «وسعت این بوستان ۶۲۴ هکتار است. برای نگهداشت آن روزانه ۳۰ کارگر خدمات شهری همراه با دستگاه‌های علف زنی در این بوستان فعالیت می‌کنند. یک دستگاه باب کت برای ایجاد خط آتش در بوستان مستقر است تا در صورت حریق با ایجاد خط آتش امکان گسترش آتش را به صفر برساند. برای کنترل بوستان چند دیده‌بان در جای جای بوستان مستقر کرده‌ایم تا با مشاهده افراد خاطی سریع اقدام کنند. » از دیگر اقدامات این اداره، نصب ۲ تانکر ۶۰۰۰ لیتری مجهز به واترجت، و ۴ تانکر ۱۰۰۰ لیتری روی خودرو نیسان برای خاموش کردن حریق در نقاط صعب‌العبور، آماده‌باش ۱۵ گشتی موتوری همراه با کپسول آتش‌نشانی و مهیا کردن ۵۰ دستگاه آتش کوب و ۱۸ شیر آتش‌نشانی در جای جای بوستان جنگلی سرخه‌حصار است. از همه مهم‌تر نقاط پرخطر این بوستان شناسایی و دستگاه‌های اطفای حریق در آنجا مستقر شده‌اند.
- وقتی آتش به جان خجیر افتاد
موضوع آتش‌سوزی جنگل خجیر که اخیراً رخ داد را از طاهری جویا می‌شوم. او می‌گوید: «۲۵۰۰ اراضی جنگلکاری خجیر، ترقیون و سعیدآباد در حریم منطقه ۱۳ قرار دارد از این‌رو نگهداشت این محدوده با شهرداری منطقه ۱۳ است. بخش دیگری از این اراضی را هم منابع طبیعی و سازمان هوافضای پارچین نظارت دارد و از محدوده عملکرد ما خارج است.
چند شب پیش بخش کوچکی از جنگل خجیر دچار آتش‌سوزی شد که با اقدام سریع آتش‌نشانی و مأموران فضای سبز منطقه حریق خاموش شد. » به گفته طاهری در سال ۱۳۶۱ اراضی خجیر به‌عنوان پارک ملی و قدیمی‌ترین منطقه حفاظت شده لقب گرفته است. او می‌گوید: «گونه گیاهی جنگل خجیر عبارت است از درختان بادام کوهی، ارس، چنار، سپیدار، زالزالک افرا زبان گنجشک اقاقیا تمشک، زرشک و شیرخشت، وگونه جانوری آن شامل بز، قوچ، میش، گراز، کفتار، پلنگ، روباه قرمز، گورکن، مارپلنگی، شتر مار و افعی شاخدار می‌شود. » این بوستان اگرچه در تلطیف هوای شرق تهران نقش مؤثری دارد و کمربند سبز پایتخت محسوب می‌شود اما به دلیل همجواری‌اش با محیط نظامی برای استفاده شهروندان تجهیز نشده است. طاهری در ادامه به حریم روستاهای سرخه‌حصار و همه سین اشاره می‌کند و می‌گوید: «روستاهایی که در حریم منطقه قرار دارند زیر نظر بخشداری هستند و باید از طریق این سازمان برای حراست از مراتع و باغ‌ها اقدام شود. »
- مرتضی موحدی‌نیا: کارشناس ارشد آتش‌نشانی/ «نه» به روشن کردن آتش در پارک‌ها
مدیریت شهری و سازمان حفاظت محیط‌زیست برای نگهداشت جنگل‌ها و بوستان‌های جنگلی نقش بسزایی دارند اما قطعاً شهروندان هم باید نکاتی را برای حراست از طبیعت رعایت کنند.
«مرتضی موحدی‌نیا» مسئول روابط‌عمومی منطقه ۳ آتش‌نشانی در این‌باره می‌گوید: «باتوجه به بارندگی امسال و سال گذشته علف‌های هرز رشد زیادی داشتند. در مورد بوستان‌های داخل شهر به دلیل چمن‌زنی و رسیدگی زیاد علف هرزی در آنها دیده نمی‌شود اما در بوستان‌های جنگلی این امر کاملاً مشهود است. وقتی مردم اواخر هفته برای تفریح به تفرجگاه‌ها می‌روند نخستین اقدامشان روشن کردن زغال یا چوب است تا بتوانند کبابی درست کنند. در بعضی مواقع خیلی دقت نظر ندارند و متأسفانه آتش را به حال خود رها کرده یا از خاموش شدن آن اطمینان حاصل نمی‌کنند. یک جرقه می‌تواند کل بوستان را طعمه حریق کند. »
نکته دیگری که موحدی‌نیا به آن اشاره می‌کند وجود شیشه در جنگل‌هاست که متأسفانه شهروندان از انداختن آنها در سطل زباله خودداری می‌کنند.
او متذکر می‌شود: «شیشه نوشابه زیر نور خورشید مثل ذره‌بین عمل کرده و باعث آتش‌سوزی می‌شود. اما گاهی اوقات پیش می‌آید عده‌ای دردسرساز، به عمد اقدام به آتش زدن بوستان‌ها و جنگل‌ها می‌کنند. تنها تعریفی که می‌توان از کار آنها کرد این است که بیمار هستند و ازتخریب سرمایه‌های ملی و شهری لذت می‌برند. اصطلاحا به آنها وندال می‌گویند. »
او از شهروندان می‌خواهد چنانچه فرد یا افرادی را در حین آتش زدن بوستان‌ها دیدند موضوع را به پلیس ۱۱۰ یا مسئولان پارک گوشزد کنند. موحدی‌نیا می‌گوید: «البته اتفاق خوبی افتاده و مأموران شهرداری مرتب در حال گشتزنی در بوستان‌های جنگلی هستند و شهروندان می‌توانند از آنها هم کمک بگیرند. »
به گفته او در همه بوستان‌های جنگلی ایستگاه آتش‌نشانی متمرکز نیست اما آنچه حائز اهمیت است این است که در نزدیکی همه‌شان یک یا چند ایستگاه وجود دارد.
- مجازات سنگین در انتظار وندال‌ها!
وندال‌ها چهره متفاوتی دارند. افرادی کینه جو که برای تخلیه بغض و دلخوری خود از سرخوردگی‌های‌شان اقدام به تخریب اموال عمومی و سرمایه‌های شهری می‌کنند از شکستن صندلی‌های پارک و خط‌کشیدن روی بدنه اتومبیل‌ها تا پرتاب سنگ به شیشه قطار و خراب کردن وسایل بازی. حالا هم که به جان بوستان‌ها افتاده و با آتش زدن آنها سعی در از بین بردن تفرجگاه‌های مردم دارند.
«پوریا ارجمندی» کارشناس جامعه‌شناسی درباره آتش‌سوزی بوستان‌ها می‌گوید: «در نگاه اول آتش‌سوزی در بوستان‌ها به دلیل بی‌توجهی شهروندان و سهوی رفتار کردن آنها تلقی می‌شود اما با سریالی شدن آتش‌سوزی‌ها می‌توان این احتمال را داد که این کار تعمدی است. که البته این احتمال با دستگیری چند فرد خاطی به حقیقت نزدیک‌تر شد. » به گفته او تخریب و آتش زدن جنگل‌ها مجازاتی دارد. او در ادامه می‌افزاید: «با توجه به ماده‌ای که برای آتش زدن عمدی جنگل‌ها استفاده می‌شود، حکم قانونی صادر می‌شود. ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها مجازات سنگینی دارد. به موجب این قانون هرکسی در جنگل عمدا آتش‌سوزی ایجاد کند، ۳ تا ۱۰ سال محکوم به حبس می‌شود. »