همشهری آنلاین_ رابعه تیموری: اما همه آنها یک درددل و آرزوی مشترک دارند: «با امکانات محدود مدارس خود و پژوهش‌سرای امام هادی(ع) توانستیم به این موفقیت‌ها دست پیدا کنیم، اما طرح‌ها و ایده‌های خلاقانه و کارگشای بسیاری در ذهن داریم که اگر آموزش و پرورش، شرکت‌های دانش‌بنیان و متولیان تولید و پژوهش کشور از ما حمایت کنند، می‌توانیم آنها را اجرا کنیم و برای پیشرفت مملکت خود قدمی برداریم. » «مبیناترابی»، «گیسو سعادتی»، «مبینا فرشین‌نژاد»، «آیلین نوبخت»، «پانیذ انشایی»، «یکتا ستایش‌نیا» و «نیوشا یاقوتی» از دانش‌آموزان مبتکر و خلاق منطقه ۱۷ هستند که با مقاله‌های علمی‌ـ پژوهشی یا اختراع و ابتکار به مرحله استانی جشنواره ملی تبیان راه پیدا کرده‌اند.
- طراح عینک امنیتی
وقتی «مبینا ترابی» ساکت و آرام به صفحه تلویزیون زل می‌زند و غرق تماشای یک فیلم سینمایی می‌شود، به آسانی نمی‌توان حدس زد که در ذهنش چه می‌گذرد، اما یقینا برخلاف ظاهر آرام، ذهنش حسابی شلوغ و پر از فکرهای جورواجور است، مثلاً شاید در خیالاتش یک بال مصنوعی را جایگزین بال سالم و خوش تراش یک پرنده تیزپرواز کند یا برای سروصدای عادی یک جاده یا خیابان که نویسنده و کارگردان فیلم آن را به‌عنوان یک صحنه معمولی در فیلم جای داده، کلی داستان و اتفاق مهیج بتراشد! همین فکرهای عجیب و غریب باعث شد تا او یک «عینک امنیتی» بسازد و آن را به‌عنوان اختراع به ثبت برساند. مبینا که خودش عینک طبی استفاده می‌کند، با دیدن فیلم‌های پلیسی و جاسوسی متوجه شد که عینک قابلیت تبدیل شدن به ابزاری برای انجام عملیات‌های نفوذی و جاسوسی پلیسی را دارد. او دانش‌آموز کلاس نهم دبیرستان دوره اول «فاطمه عرب» است.
وقتی در مدرسه از بچه‌ها خواستند برای شرکت در «جشنواره ملی دانش‌آموزی تبیان» ثبت‌نام و طرح و ایده‌هایشان را مطرح کنند، مبینا ایده ساخت این عینک را که به امکاناتی مانند عکاسی از راه دور، پوشش تصویری مسافتی طولانی و... مجهز است، با معلمانش در میان گذاشت. فراوانی تجهیزات و خلاقیتی که در طراحی این ایده به کار رفته بود، باعث تعجب آنها شد، اما امکان ساخت چنین وسیله پیچیده‌ای را به وسیله یک نوجوان بعید می‌دانستند. در حالی که مبینا به فکر افتاده بود ایده‌اش را به نهادهای دولتی بفروشد، «لیلا قراخانی» مدیر مدرسه از دکتر امینی که متخصص هوش مصنوعی بود، دعوت کرد برای دانش‌آموزان پایه نهم کارگاه مشاوره برگزار کند. مبینا انتظار داشت وقتی طرحش را برای امینی توضیح می‌دهد، او هم از غیرممکن بودن اجرای آن بگوید، اما او به مبینا اطمینان داد که ساخت این عینک پیچیده و پیشرفته از او برمی‌آید. این اظهارنظر امیدوارکننده کافی بود که مبینا با انگیزه‌ای محکم دست به کار شود و هر روز در خانه و مدرسه ساعت‌ها مشغول پیدا کردن راهی برای اضافه کردن تجهیزات جاسوسی به عینک‌های معمولی باشد. بالاخره هم آن را ساخت و علاوه بر راهیابی به مرحله استانی جشنواره، موفق شد با کمک مربیان پژوهش‌سرای امام هادی(ع) عینک خود را به‌عنوان یک طرح خلاق و نوآورانه به ثبت ملی برساند. مبینا حسابی کنجکاو است و تنها کسی که حوصله پرچانگی‌ها و سؤال و جواب‌های او را دارد، پدرش است. پدر مبینا که باید همیشه برای پاسخ دادن به سؤال‌های غیرمنتظره و عجیب و غریب دخترش آماده‌باشد، اوقات زیادی را به چرخیدن در اینترنت و لابه‌لای کتاب‌های علمی می‌گذراند. پدرش در ساخت عینک از دختر کنجکاو و پرتلاشش حمایت کرده و امکانات لازم را برایش فراهم کرده است. «مبینا ترابی» سال گذشته با ساخت کلاه کاسکت هوشمندی که به سیستم خنک‌کننده شارژی مجهز بوده، در جشنواره تبیان شرکت کرده و به همراه دوست هم گروهش مقام دوم طرح‌های برتر منطقه را به دست آورده است.
- یک دغدغه مشترک محیط‌زیستی
مطالبی که در کتاب‌های درسی پایه‌های هفتم و هشتم درباره دلایل آلودگی‌های آب‌های سطحی و علل مختل شدن اکوسیستم‌های آبی آموخته بودند، آنقدر ذهنشان را آزار داده بود که در کلاس نهم برای پیدا کردن راه‌حل این مشکلات زیست‌محیطی آستین بالا زدند. «یکتا ستایش‌نیا» از کودکی اهل مطالعه بود و در کتابخانه بزرگ و پرو پیمانش انواع کتاب‌های مختلف یافت می‌شود، اما همیشه موضوعات محیط‌زیستی مورد علاقه او بوده و سرنوشت زمین را با ولع و کنجکاوی خاصی مطالعه کرده است. «نیوشا یاقوتی» هم در فعالیت‌های پژوهشی که در پایه‌های هفتم و هشتم داشته، موضوعات پیرامون آلودگی محیط‌زیست را مورد بررسی قرار داده است. آنها برای شرکت در جشنواره ملی تبیان دستگاه بیورآکتور خاصی ساخته‌اند و درباره نقش ریزجلبک «اسپیرولینا پلاتنسیس» بر تصفیه زیستی آلاینده‌های سمی پساب‌های آلوده خروجی مزارع پرورش ماهی تحقیق کرده‌اند. دستگاهی که یکتا و نیوشا ساخته‌اند، شبیه‌ساز واکنش‌های زیستی است و در بررسی نتایج تحقیقاتشان کمک زیادی به آنها کرده است. فعالیت‌های محیط‌زیستی تنها دلمشغولی ستایش‌نیا و یاقوتی نیست و این نوجوانان محقق و خلاق، در زمینه‌های مختلف به موفقیت‌های قابل توجهی رسیده‌اند. یکتا در رشته زبان انگلیسی سال‌ها مطالعه کرده و به آسانی انگلیسی صحبت می‌کند. کمربند آبی رشته تکواندو دارد و در رشته گیاهان دارویی طرح جابربن حیان و مسابقات علمی مبتکران جزو نفرات برگزیده بوده است. نیوشا هم ترکیبی از استعدادهای ضد و نقیض است و در حالی که ۲ سال پی در پی دیپلم افتخار جشنواره ریاضیات کانگورور را دریافت کرده، عاشق ادبیات است. نیوشا در کلاس سوم ابتدایی داستانی با عنوان «آخرین باران» درباره کمبود آب نوشته که در مسابقه داستان‌نویسی پژوهش‌سرای معلم برگزیده شده و در کتابی به چاپ رسیده است. او عضو گروه ارکستر است و در مسابقات فرهنگی استان تهران رتبه دوم همنوازی را به دست آورده است. نیوشا و هم گروهی‌اش امسال پایه نهم را در دبیرستان دوره اول نمونه دولتی متانت گذرانده‌اند و قدردان زحمات و حمایت‌های «پری حیدری» مدیر مدرسه و «تیمورپور» استاد راهنمای طرح‌های پژوهشی خود هستند. یکتا می‌گوید: «در برنامه‌های آموزشی و پرورشی مدرسه متانت، تحقیق و پژوهش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دانش‌آموزان این مدرسه در دوره‌های مختلف جزو برترین‌های جشنواره‌های علمی مانند خوارزمی و تبیان بوده‌اند. » نیوشا معتقد است نوجوانان با انجام فعالیت‌های پژوهشی علاوه بر آنکه برای جامعه خود قدم مفیدی برمی‌دارند، ذهنی پویا و پرسشگر پیدا می‌کنند. » دستگاه بیورآکتور و مقاله پژوهشی یکتا و نیوشا به ثبت ملی با تلاش آموزش‌وپرورش رسیده و آنها جزو مبتکران و پژوهشگران جوان کشور هستند.
- این تراز مو را از ماست می‌کشد
«گیسو سعادتی» همیشه دنبال فرصت است که دست به آچار بودنش را نشان دهد و با تعمیر دستگاه کنترل وسایل برقی، هندزفری یا رایانه‌ای خراب، مهارت خود در کارهای فنی را به رخ بکشد. روحیات و علایق دوست و هم گروهی‌اش «مبینا فرشین‌نژاد» کاملاً برخلاف اوست. مبینا در خانواده‌ای بزرگ شده که همه اعضای آن و حتی خواهرش همیشه با آچار و پیچ گوشتی‌ور می‌رفتند. مبینا هم تا وقتی بچه بود، از این استعداد خانوادگی بی‌بهره‌نبود و در پلک بر هم زدنی دل و روده دوچرخه خودش و همبازی‌هایش را بیرون می‌ریخت، عیبشان را رفع و دوباره دوچرخه را سرپا می‌کرد، اما بزرگ‌تر که شد، معمولاً دست به آچار شدنش عاقبت خوشی نداشت و آخر کار یک دستگاه تعمیر نشده با پیچ و مهره‌های پخش و پلا روی دستش می‌ماند. تعداد سشوارهایی هم که او تصمیم به تعمیرشان گرفته و دیگر صدایشان بیرون نیامده بود، کم نبودند. این اتفاق‌های ناراحت‌کننده باعث شده بود مبینا از زیر بار کارهای فنی خانه شانه خالی کند، اما وقتی همکلاسی‌اش «گیسو سعادتی» از او خواست که با هم فعالیت‌های پژوهشی انجام دهند، اما و اگر نیاورد و پذیرفت که برای تحقیق و پژوهش و ساخت وسایلی خلاقانه با ابزارهای فنی آشتی کند. آنها در کلاس هفتم یک دستگاه پمپاژ قلب طراحی کرده بودند که عیب و نقص‌های زیادی داشت و مورد توجه داوران جشنواره تبیان قرار نگرفت، ولی دستگاه‌های «تراز حباب دار» و «تراز لیزری» که امسال در کلاس نهم ساختند، به‌عنوان نوآوری ثبت ملی شد و برای رقابت با دیگر ایده‌های خلاقانه دانش‌آموزان به مرحله استانی جشنواره تبیان راه پیدا کرد. تراز حباب‌دار و تراز لیزری همان کارکرد تراز شیلنگ را دارند، اما استفاده از لیزر در تراز آنها سطح خطای معمار و مهندسان را کاهش می‌دهد. تراز حباب‌دار هم به وسیله مایعات آمپول کار می‌کند. این ترازها با دقت بیشتری کجی‌ها و پستی و بلندی‌های محل نصب کابینت، در، پنجره و... را نشان می‌دهند و با هزینه کمتری تولید می‌شوند. تراز شیلنگ در معماری و ساختمان‌سازی کاربرد دارد و نقش شاقول‌های قدیمی را بازی می‌کند. تراز شیلنگ براساس قانون (ظروف به هم پیوسته) فعالیت می‌کند و با همسطح کردن آب ۲ سر شیلنگ که به وسیله ۲ نفر انجام می‌شود، نقاط همسطح را به معمار نشان می‌دهد. فرشین‌نژاد و هم گروهی‌اش دانش‌آموزان دبیرستان شهیدان مثقالی هستند. مبینا می‌گوید: «حمایت مالی «ام‌البنین شاه حسینی» مدیر مدرسه و کمک‌های علمی مربی پژوهش‌سرای امام هادی(ع) در به نتیجه رسیدن طرح تحقیقاتی ما نقش زیادی داشت. »
- در بساط این کیمیاگران طلا پیدا نمی‌شود
در میان ابزارهای پژوهش و لوازم آزمایش‌هایشان از طلا خبری نیست، اما عنوان مقاله‌ای که «آیلین نوبخت» و «پانیذ انشایی» در جشنواره ملی تبیان ارائه کردند «کاربرد نانو ذرات طلا به‌عنوان حامل دارو در بیماری سرطان» است. «آیلین نوبخت» می‌گوید: «نانو ذراتی که در تشخیص‌های رادیولوژی به کار می‌روند، به اندازه‌ای براق هستند که به آنها طلا می‌گویند. » موفق نشدن در آزمون ورودی مدارس نمونه دولتی پای او را به دنیای تحقیق و پژوهش باز کرده است. او تعریف می‌کند: «پذیرفته نشدن در این آزمون تأثیر زیادی روی روحیه‌ام گذاشت و در طول سال تحصیلی پایه هفتم همیشه افسرده و ناراحت بودم. سال هشتم تصمیم گرفتم خودم را از این حال بد درآورم و شروع به مطالعه مقالات و کتاب‌های روان‌شناسی امیدآفرین کردم. مطالب این کتاب‌ها و مقالات به اندازه‌ای در تغییر روحیه من مؤثر بود که تجربیات و نتایج پژوهشم را در قالب مقاله‌ای منتشر کردم تا برای دیگران هم قابل استفاده باشد. » او در این مقاله به «نقش نگاه خلاقانه به دنیای پیرامون خود در تغییر مسیر زندگی افراد» پرداخته که رتبه سوم کشوری در بخش پژوهش جشنواره تبیان را برایش به ارمغان آورده است. او پیش از این چندان اهل نشستن پای رایانه و زیرورو کردن مطالب علمی نبود و ترجیح می‌داد در رشته‌های ورزشی مختلف بختش را بیازماید. در هیچ یک از رشته‌های ورزشی هم بیشتر از ۲ـ ۳ ماه دوام نمی‌آورد و دوباره یک رشته نو و تازه را امتحان می‌کرد. «ناهید علیپور» مدیر مدرسه شهید اشرفی اصفهانی که این بی‌قراری‌های شاگرد فعال و پرانرژی‌اش را می‌دید، به او پیشنهاد کرد با تمرکز بر برنامه‌های پژوهشی و تحصیلی استعداد واقعی خود را پیدا کند. پانیذ با آنکه مقاله‌ای که در کلاس هفتم درباره «اثر حل جدول بر پیشگیری از آلزایمر» ارائه کرده و مورد توجه داوران جشنواره‌های پژوهشی مختلف قرار نگرفته بود، پیشنهاد خانم مدیر را پذیرفت و همراه آیلین به تحقیق و بررسی اثرات نانو ذرات طلا بر درمان بیماری سرطان پرداخت. آیلین می‌گوید: «آمار مبتلایان به بیماری سرطان هر روز افزایش پیدا می‌کند و مبتلایان در مرحله شیمی درمانی به یأس و افسردگی دچار می‌شوند. ما با مطالعه درباره خاصیت جذب و دفع آسان و سریع نانوذرات طلا و کاربرد آنها در رادیولوژی به این نتیجه رسیدیم که می‌توان تزریق ناگهانی نانوذرات طلا در رگ‌ها را جایگزین شیمی درمانی کرد تا از اثرات مخرب شیمی درمانی بر روحیه افراد کاسته شود. » مدیر مدرسه با دیدن ایده جالب آیلین و پانیذ، آنها را به پژوهش‌سرای امام هادی(ع) معرفی و هزینه امکانات و تجهیزات لازم برای تحقیقاتشان را تأمین کرد. پانیذ می‌گوید: «ما روزهای پنجشنبه مانند روزهای معمول مدرسه، به پژوهش‌سرا می‌آمدیم و زیرنظر «الیاس علیپور» که از مربیان پژوهش‌سراست، به تحقیق درباره این موضوع می‌پرداختیم. حاصل این پژوهش‌ها را که درستی فرضیه ما را ثابت کرد، در قالب مقاله‌ای به نام خود ثبت کردیم و به مرحله استانی جشنواره تبیان راه پیدا کردیم. »
- مدیر پژوهش‌سرای امام هادی(ع) / هدف ما شناسایی و پرورش دانش‌آموزان نخبه است
پژوهش‌سرای امام هادی(ع) در طول سال تحصیلی طرح‌ها و مقالات ۸ دانش‌آموز مقطع متوسطه دوره اول منطقه را در رشته‌های الکترونیک، زیست فن‌آوری، سلول‌های بنیادین، فن‌آوری نانو و... با همت آموزش‌وپرورش به‌عنوان اختراع یا خلاقیت و نوآوری به ثبت ملی رسانده که موارد ذکرشده در گزارش نمونه‌هایی از این اختراعات و ابداعات ثبت شده به شمار می‌آیند. «زهرا مروتی» مدیر پژوهش‌سرا می‌گوید: «ما تلاش می‌کنیم دانش‌آموزان نخبه را شناسایی و زمینه فعالیت‌های نوآورانه آنها را فراهم کنیم. » او با اشاره به انتخاب پژوهش‌سرای امام هادی(ع) به‌عنوان دبیرخانه جشنواره نوجوان خوارزمی می‌گوید: «در دوران شیوع ویروس کرونا فعالیت‌های علمی‌ـ پژوهشی پژوهش‌سرا متوقف نشد و با برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آنلاین به آموزش دانش‌پژوهان پرداختیم. » به گفته مروتی مشاوره‌های علمی تلفنی از دیگر خدماتی بوده که در دوران شیوع کرونا به اعضای پژوهش‌سرا ارائه شده است. او آموزش مقاله‌نویسی و روش‌های ارائه طرح‌های پژوهشی به ۳۰۰ دانش‌آموز منتخب جشنواره‌های ملی و استانی را از دستاوردهای علمی پژوهش‌سرا عنوان می‌کند و می‌گوید: «این موفقیت‌ها حاصل یک کار تیمی منسجم است که با حمایت معنوی «مهدی نیکبخت» رئیس اداره آموزش و پرورش منطقه به ثمر رسیده است. »