همشهری آنلاین_ مژگان مهرابی: هر سال با آمدن ماه محرم و ایام شهادت حضرت امام حسین(ع) و یاران شهیدش، محله‌های شهر رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرند و از هر سوی نواهای سوگواری به گوش می‌رسد که برای مظلومیت سیدالشهدا و یارانش شهیدش مرثیه‌سرایی و سوگواری می‌کنند. امسال اما با شرایط خاصی که پیش آمده و شیوع ویروس کرونا که محدودیتی در اجتماعات ایجاد کرده، برنامه‌های ماه محرم هم متناسب با این وضعیت پیش آمده تا حدودی تغییر کرده است. فضاهای باز برای برگزاری برنامه‌های ایام محرم انتخاب شده و بسیاری از هیئت‌های مذهبی سعی کرده‌اند با رویکردهای متفاوتی به استقبال این ماه عزا بروند. به بیان دیگر، محرم امسال هم مثل سال‌های قبل مراسم سوگواری برگزار می‌شود اما با رعایت پروتکل‌های بهداشتی. برای آشنایی با برنامه‌های ویژه هیئت‌های مذهبی مناطق شرق پایتخت در ایام محرم امسال سراغ تعدادی از مسئولان این هیئت‌ها رفتیم و پای صحبت‌هایشان نشستیم. مسئولان هیئت‌ها درباره برنامه‌های خود در ایام کرونایی گفتند و اینکه چه تدابیری برای برگزاری مراسم عزاداری در محرم امسال دارند.
- هیئت‌های بزرگ در فضاهای باز
منطقه ۴ از جمله مناطقی است که به دلیل وسعت زیاد هیئت‌های مذهبی زیادی در آن برپا می‌شود. به‌خصوص به دلیل اقبال اهالی این منطقه از تعزیه در جای جای آن مراسم تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود. همین سبب شده منطقه ۴ به مهد تعزیه شهره شود. البته امسال مراسم تعزیه‌ای در آن برگزار نخواهد شد و برنامه سوگواری این منطقه به برپایی هیئت‌های بزرگ و نامی بسنده می‌شود. «سعید میرزایی» نایب رئیس هیئت‌های مذهبی شمال شرق تهران می‌گوید: «محرم امسال هم مثل سال‌های قبل مراسم سوگواری برگزار می‌شود اما با رعایت پروتکل‌های بهداشتی. تا هفته گذشته هیئت‌ها مجوز برگزاری مراسم دریافت می‌کردند و بعد از آن بنا به دلایلی به هیج هیئتی مجوز داده نشد. از این‌رو بسیاری از هیئت‌ها مجاز به برگزاری مراسم نیستند.» به گفته میرزایی، اطلاعیه‌ای از وزارت بهداشت تعیین شده که همه هیئت‌ها باید نکات بهداشتی را رعایت کنند در غیراین‌صورت از فعالیت‌شان جلوگیری می‌شود. او ادامه می‌دهد: «هیئت‌های مهم در بلوار پروین واقع هستند که امسال جلو مسجدالزهرا(س) جمع می‌شوند و در فضای باز برنامه اجرا می‌کنند. از دیگر هیئت‌های مهم منطقه، حسینیه حضرت ابوالفضل(ع) در میدان ابوذر، هیئت چهارده معصوم(ع) در خیابان آل قصاب، حسینیه علی بن ابیطالب(ع) در خیابان ۱۳۳، هیئت باب‌الحوائج در خیابان والفجر است که آنها هم با رعایت پروتکل‌های بهداشتی اقدام به برگزاری مراسم سوگواری در فضای باز می‌کنند.» اما هستند هیئت‌هایی که مراسم برگزار نکرده و هزینه آن صرف امور عام‌المنفعه می‌کنند. مصداقش هیئت متوسلین به حضرت قمر بنی‌هاشم(ع) در بوستان دهم است که هزینه نذورات را صرف درمان بیماران کرونایی می‌کند.
- صرف نذورات به کمک‌های مؤمنانه
منطقه ۸ هم هیئت‌های زیادی دارد که هر سال اغلب‌شان در ۱۰ شب محرم غذای نذری پخت می‌کردند. اما امسال از قرار معلوم هزینه نذورات برای کمک‌های مؤمنانه صرف می‌شود و دیگر خبری از قیمه‌های خوش عطر نذری در این منطقه نیست. «محسن حدادیان» دبیر دبیران شورایاری منطقه خود هیئت‌دار است و اشراف زیادی به دیگر هیئت‌های منطقه دارد. می‌گوید: «هفته گذشته جلسه‌ای با حضور رئیس سازمان تبلیغات اسلامی شمال شرق، مسئول هیئت‌های مذهبی، دادستان، رؤسای کلانتری و دیگر مسئولان برگزار شد. در این جلسه مصوب شد با برپایی هیئت‌های مذهبی در کنار شور حسینی به سلامتی شهروندان هم توجه ویژه‌ای داشته باشیم. برای همین امسال ایستگاه صلواتی برپا نمی‌شود و به جای پخش چای و مواد خوراکی، توزیع ماسک و لوازم ضدعفونی‌کننده بین مردم را داریم. از سوی دیگر، طبخ غذا هم در هیئت‌های این منطقه انجام نشده و مواد غذایی خام بین نیازمندان توزیع می‌شود.»
- برگزاری هیئت به شرط امضا تعهدنامه وزارت بهداشت
به گفته حدادیان، در جلسه مذکور تأکید شده هیئت‌هایی که مجوز از سازمان تبلیغات دارند باید تعهدنامه وزارت بهداشت و اداره برق را امضا کنند. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «برای هر منطقه‌ای بازرسی تعیین شده که به هیئت‌ها سرکشی کرده و نکات لازم را گوشزد کنند و این کار از سوی شورایاران یا بسیج انجام می‌شود که خود اغلب هیئت‌دار هستند. قرار است آموزش و پرورش مدارسی را برای این کار در نظر گرفته و فضای باز را در اختیار هیئت‌ها بگذارند. همچنین اداره برق پیشنهاد داده به جای اینکه هیئت‌ها مستقیم از کابل‌های تیرچراغ برق، برق دریافت کنند با امضای تعهدنامه، نماینده اداره برق در شرایط استاندارد این کار را برایشان انجام می‌دهد چه بسا به دلیل این کار غیرقانونی و غیراستاندارد بارها جان شهروندان به خطر افتاده است.» حدادیان در ادامه با بیان اینکه هر محله‌ای یک فضای بزرگ، مکان ورزشی، مدرسه یا بوستان دارد که برای برگزاری مراسم سوگواری معرفی شدند، افزود: «در حال حاضر زمین بازی مجموعه ورزشی فدک، باغ‌موزه مینیاتور، زمین ورزشی موگویی، باشگاه دیهیم و فلکه اول تهرانپارس برای این کار در نظر گرفته شده است.»
- انتخاب فضاهای مناسب برای عزاداری
منطقه ۱۳ را به هیئت‌های بزرگ و سخنران‌های نامی‌اش می‌شناسند. به گفته «بهنود منیعی» مسئول هیئت‌های مذهبی منطقه ۱۳، در حدود ۴۷۰ هیئت مذهبی در این منطقه قرار دارد که از این تعداد دو سوم مراسم سوگواری برگزار می‌کنند. او می‌گوید: «از چند روز مانده به محرم فضاهای مناسب برای برگزاری مراسم را بررسی کردیم. از نیروی انتظامی، پلیس راهور و آموزش و پرورش کمک گرفتیم. هیئت محبان‌الحسین(ع) که از هیئت‌های مهم منطقه است در فلکه اطلاعات برنامه برگزار می‌کند و هیئت انصار المهدی در فلکه چایچی، هیئت ثامن الائمه در خیابان پنجم نیروی هوایی و هیئت صاحب‌الزمان(عج) در چهارراه کوکاکولا، مراسم سوگواری برپا می‌کنند.»
او در ادامه تأکید می‌کند، به دلیل بیماری کرونا برنامه‌ای در مکان سربسته اجرا نمی‌شود و پذیرایی هم ممنوع است. منییی می‌افزاید: «اکثر هیئت‌ها به سمت کمک مؤمنانه رفته‌اند. اگر کسی هم طبخ غذا داشته باشد با رعایت پروتکل‌های بهداشتی انجام شده و غذا بیرون بر است. حوزه بسیج ۱۹۳ شهید کلاهدوز هم در نظر دارد هزینه عزاداری را صرف کمک به مردم یکی از روستاهای دورافتاده استان لرستان کند.»
- رعایت پروتکل‌های بهداشتی در حسینیه‌های قدیمی
در جای جای منطقه ۱۴ حسینیه‌های قدیمی چند صد ساله وجود دارد؛ حسینیه‌های تکیه چال، انصارالعباس(ع)، میان دولاب، حسینیه عسگریه و... که هرکدام داستان جالبی برای گفتن دارند. امسال این حسینیه‌های قدیمی با رعایت نکات بهداشتی مراسم مذهبی برگزار می‌کنند و باقی هیئت‌ها که فضای مناسبی برای برپایی برنامه سوگواری ندارند یا امسال اجرا نخواهند داشت یا در فضای باز برنامه برگزار می‌کنند.
- پذیرایی نداریم حتی یک چای!
تکیه چال، قدیمی‌ترین حسینیه منطقه ۱۴ امسال در ایام محرم برنامه برگزار می‌کند. «جواد متبحری» کلیددار این حسینیه می‌گوید: «مراسم عزاداری از یک ساعت مانده به مغرب شروع و تا ۳۰/۲۱ ادامه دارد. از چند روز مانده به محرم، حسینیه را با رعایت نکات بهداشتی سیاهپوش کرده‌ایم. حسینیه گنجایش ۱۰۰۰ مهمان را دارد و امسال میزبان ۵۰۰ مهمان هستیم. برنامه پذیرایی نداریم حتی یک چای. اطعام هم به‌صورت مواد خوراکی خام به نیازمندان توزیع می‌شود.»
- بهره‌گیری از فضاهای جانبی
حسینیه قتلگاه از حسینیه‌های بزرگ و مهم منطقه است که امسال هم چون سال‌های قبل مراسم برگزار می‌کند. «غلامحسین مردانی» مسئول حسینیه می‌گوید: «سقف حسینیه ۶متر است و با تأیید وزرات بهداشت، مانعی برای اجرای برنامه در داخل حسینیه نداریم. اما تعداد محدودی می‌توانند در فضای حسینیه حضور داشته باشند و برای باقی شهروندانی که به اینجا می‌آیند داخل حیاط حسینیه و پیاده‌رو صندلی چیده‌ایم. همچنین پارکینگ شهربازی که در همسایگی ماست را اجاره کرده و داخل آن صندلی چیده‌ایم. همه وسایل پذیرایی برای استقبال از مهمان‌های امام حسین(ع) در اینجا مهیاست. سال‌های قبل تا ۵۰۰۰ نفر جمعیت را پذیرا بوده‌ایم و امسال فقط ۱۰۰۰ نفر را میزبان هستیم. تلویزیون شهری بزرگی را هم اجاره کرده و در فضای خیابان نصب کرده‌ایم که شهروندان بتوانند استفاده کنند.» مردانی متذکر می‌شود با سازمان هلال‌احمر منطقه هم رایزنی و ایستگاهی در حسینیه مستقر شده است. با این هدف که شهروندان هم از برنامه عزاداری استفاده کنند و هم خون اهدا کنند. او می‌افزاید: «با رعایت پروتکل‌های بهداشتی طبخ غذا هم داریم و با بسته‌بندی‌های بهداشتی به‌صورت بیرون بر بین شهروندان توزیع می‌کنیم.»
- برگزاری مراسم سوگواری در زمین چمن
منطقه ۱۵ در بین دیگر مناطق شرق تهران بیشترین آمار هیئت‌ها و حسینیه‌ها را به خود اختصاص داده است. «قاسم حسین‌زاده» دبیر دبیران شورایاری منطقه ۱۵ درباره برنامه هیئت‌های مذهبی تکه پانزدهم شهر می‌گوید: «یکی دو هفته قبل از شروع محرم مسئول هیئت‌های بزرگ منطقه را دور هم جمع کردیم که هرکسی ایده یا پیشنهادی دارد را بازگو کند. قرار شد جمعیت شرکت‌کنندگان کم شود و با فاصله یک مترو نیم در فضای باز مراسم اجرا شود. زمین چمن‌های محلی هم به‌عنوان مکان برگزاری هیئت‌ها در نظر گرفته شود. زمین‌های چمن محلی را هماهنگ و با کمک جوانان محله سیاهپوش کردیم. در حدود ۵۰ تا ۶۰ نفر در هیئت حضور دارند و باقی از طریق فضای مجازی مراسم را دنبال می‌کنند.» او در ادامه متذکر می‌شود اوج جمعیت شهروندان روز تاسوعا و عاشور است. حسین‌زاده می‌افزاید: «قرار شده در روز تاسوعا و عاشورای حسینی هیئت‌ها در مقبره‌های شهدا که در ۶ نقطه از منطقه است حضور پیدا کنند. بوستان‌های گلزار، والفجر، بنفشه، گلچین و میدان امام رضا(ع) مهیا برای این کار است.»
- آزادی زندانی‌ها با هزینه هیئت مکتب‌الزهرا(س)
هیئت مکتب‌الزهرا(س) از هیئت‌های نامی منطقه ۱۵ است و در محله والفجر قرار دارد. این هیئت هر سال در منزل یکی از اهالی برگزار می‌شده و حالا به دلیل بیماری کرونا در فضای بیرون و در کوچه برپا می‌شود. «مصطفی صمدزاده» مسئول مکتب‌الزهرا(س) می‌گوید: «برپایی هیئت از فضای باز مزیتی دارد و آن حفظ سلامت عزاداران حسینی است اما مشکلی که ایجاد کرده، سخت شدن رفت‌وآمد همسایه‌ها است.» از دیگر اقداماتی که انجام می‌دهیم هیئت مکتب‌الزهرا از روز اول محرم روزانه ۴۰۰۰ غذا طبخ و در نقاط محروم تهران توزیع می‌کند. صمدزاده ادامه می‌دهد: «اقدام ارزنده دیگری که در این هیئت قرار است انجام شود، نذورات شهروندان است که برای آزادی زندانی‌ها استفاده می‌کنیم.»
- برکت روضه‌های خانگی
او ذاکر و خادم امام‌حسین(ع) است. سال‌هاست روضه خانگی می‌رود و این کار را موهبت الهی می‌داند. شیدا در روزهای کرونایی بیشتر وقتش را به سرودن شعر می‌گذراند و می‌گوید: «بعضی از شهروندان احترام زیادی برای روضه‌های خانگی قائل می‌شوند. آن را برکت زندگی خود می‌دانند و در هیچ شرایطی ترکش نمی‌کنند. البته در حال حاضر به دلیل شیوع بیماری کرونا چون موضوع سلامتی و جان افراد است رعایت کرده و مراسم روضه برگزار نمی‌کنند.» او در ادامه پیشنهاد می‌دهد: «در ایام محرم چه خوب که هرکسی در خانه خودش مراسم کوچکی برگزار کند. مادر یا پدر روضه‌ای بخواند. زیارت عاشورایی بخواند و بچه‌ها همنوایی کنند. این مجالس کوچک هم خوب است. مهم نفس عمل است که باید انجام شود و آن یاد کردن از امام حسین(ع) و شهدای کربلاست. تلویزیون هم برنامه‌های ویژه این ایام را پخش می‌کند. می‌توانند از آن هم استفاده کنند.» شیدا معتقد است، روضه‌خوانی باعث متحول شدن آدم‌ها می‌شود. بسیاری از علما بر این کار تأکید کرده و خودشان هم مراسم روضه خانگی داشتند. به گونه‌ای که می‌گفتند اگر ۳ـ ۴ نفر هستید یک نفر روضه بخواند. او متذکر می‌شود: «اغلب مسلمانان مراسم سوگواری ماه محرم را برگزار می‌کنند اما عزاداری به تنهایی برای ابراز علاقه‌مان به امام کافی نیست. باید اهداف او را دنبال کنیم. در این روزها بهترین فرصت برای رسیدگی به نیازمندان است. چه خوب که این رسم هرساله برگزار شود و ما به فکر دیگران هم باشیم.»