همشهری آنلاین_ زینب زینال‌زاده: آموزشگران اداره پسماند طی سال‌های گذشته آموزش‌های چهره به چهره ارائه دادند و شهروندان را با نحوه صحیح تفکیک پسماندهای خشک و تر آشنا کردند. خانه‌های بازیافت در معابر عمومی‌مستقر شدند و مردم پس از جداسازی زباله‌ها، پسماندهای‌تر را داخل مخازن می‌انداختند و زباله‌های خشک را که قابلیت بازیافت و بازگشت به چرخه تولید داشت، تحویل خانه‌های بازیافت می‌دادند. این طرح با همه‌گیری بیماری کرونا متوقف شد و اکنون مدیریت شهری تصمیم گرفته از طریق کمپین «شنبه‌های بدون پسماند» طرح تفکیک زباله از مبدأ را با شکل متفاوتی احیا کند.
همه چیز خوب پیش می‌رفت. مردم زباله‌های خشک مانند کاغذ و پلاستیک را داخل کیسه‌های آبی می‌ریختند و تحویل خانه‌های بازیافت می‌دادند یا آنها را نگه می‌داشتند تا خودروهای ملودی‌دار شهرداری از راه برسند و کیسه‌ها را به دست مأموران بدهند. فرهنگ تفکیک زباله‌های تر و خشک داشت در میان شهروندان جا می‌افتاد که بیماری کرونا شیوع پیدا کرد و طرحی که مدیریت شهری سال‌ها برایش زحمت کشیده بود، متوقف شد و مردم زباله‌های تر و خشک را با هم داخل یک کیسه ریختند و داخل مخازن زباله انداختند.
اکنون با گذشت چند ماه از اپیدمی بیماری کرونا، شهروندان تا حدودی به زندگی با کووید ۱۹ خو گرفته‌اند و چاره‌ای هم جز این ندارند. بنابراین بهترین فرصت است تا مدیریت شهری برای کاهش پسماند، بار دیگر طرح تفکیک زباله از مبدأ را شروع کند. کمپین «شنبه‌های بدون پسماند» با همین هدف راه‌اندازی شده است و به گفته «محمدرضا اخلاصی» رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه ۶، با شیوه‌ای متفاوت سبب فرهنگسازی برای تفکیک زباله از مبدأ بین شهروندان می‌شود. او در توضیح بیشتر می‌گوید: «یک روز بدون پسماند هرچند کمیپن نوپا و جدیدی در کشور و تهران است، اما سال‌هاست در اکثر کشورهای دنیا انجام می‌شود.»
یکی از چالش‌های مهم در هریک از دوره‌های مدیریت شهری، جلب مشارکت شهروندان بوده است. اخلاصی با تأیید این موضوع می‌گوید: «مدیران شهری باور دارند امور شهر با مشارکت شهروندان بهتر انجام می‌شود و نتیجه مطلوبی به دست می‌آید. بنابراین همه تلاش می‌کنند زمینه را برای جلب مشارکت بیشتر مردم در محله‌ها فراهم کنند.» رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه ادامه می‌دهد: «مشارکت شهروندان اگر همراه با آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق انجام شود، قطعاً نتیجه بهتری خواهد داشت. بنابراین برای جلب مشارکت شهروندان نباید از ابزار تشویق و تنبیه استفاده کرد.»
- تفکیک زباله، وظیفه شهروندی
فرهنگسازی برای تفکیک زباله در سال‌های گذشته با ابزار تشویق همراه بوده است. اخلاصی با یک مثال این موضوع را تشریح می‌کند: «سال‌های گذشته شهروندان زباله‌های خشک را در کیسه‌های پلاستیکی جمع‌آوری می‌کردند و تحویل خانه‌های بازیافت یا خودروهای ملودی‌دار می‌دادنند و در قبالش کیسه پلاستیک یا وسایل دیگر به‌عنوان تشویق دریافت می‌کردند. گاهی اوقات هم بابت زباله‌های خشک پول دریافت می‌کردند که به نوعی معامله زباله محسوب می‌شد.»
او ادامه می‌دهد: «وقتی کمپین نه به پلاستیک راه‌اندازی می‌شود و مدام مردم را به استفاده کمتر از پلاستیک تشویق می‌کنیم، چطور در خانه‌های بازیافت در قبال زباله‌های تفکیک‌شده، کیسه پلاستیکی تحویل می‌دهیم؟ انجام چنین کارهایی انتظاراتی ایجاد می‌کند که خارج از حق و حقوق شهروندی است.»
استفاده از امکانات رفاهی، بهسازی معابر برای سهولت تردد عابران پیاده و آرام‌سازی محله‌ها با اقدامات زیباسازی، جزئی از حقوق شهروندی است که مدیران شهری باید انجام دهند. در این میان وظایفی هم وجود دارد که شهروندان مکلف به رعایت و انجام آن هستند. اخلاصی می‌گوید: «تفکیک زباله از مبدأ در حقیت وظیفه شهروندی است و مردم نباید در قبال انجام این کار انتظار تشویق داشته باشند. کمپین «شنبه‌های بدون پسماند» در راستای همین وظیفه شهروندی راه‌اندازی و اجرا می‌شود.»
- اجباری در مشارکت نیست
به گفته رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه، با اجرایی شدن طرح «شنبه‌های بدون پسماند» مأموران خدمات شهری بر اساس زمان‌بندی برنامه‌ریزی‌شده با خودروهای ملودی‌دار در محله‌هایی که طرح به‌صورت پایلوت در آنها اجرا می‌شود، اقدام به جمع‌آوری پسماندهای خشک تفکیک‌شده می‌کنند. اخلاصی می‌گوید: «شهروندان در طول هفته می‌توانند پسماندهای خشک را جداسازی و جمع‌آوری کنند و روزهای شنبه آنها را به مأمورانی که با خودروهای ملودی‌دار به محله‌شان می‌آیند، تحویل دهند. در قبال این کار چیزی به شهروندان داده نمی‌شود و به همین دلیل اجباری هم برای مشارکت اهالی در آن نیست.»
او ادامه می‌دهد: «مانند هر طرح دیگری برای جا افتادن این طرح در میان مردم هم نیاز به زمان است، اما مطمئنیم که شهروندان به‌زودی با این طرح همراه می‌شوند و از آن استقبال می‌کنند.» بررسی‌های لازم برای عملیاتی شدن کمپین «شنبه‌های بدون پسماند» در منطقه انجام شده است و کمتر از چند روز دیگر به‌صورت آزمایشی در محله‌های منتخب نواحی ششگانه شروع می‌شود.
- خانه‌های بازیافت فعالند
حدود ۲۶ غرفه بازیافت در منطقه وجود دارد که به گفته اخلاصی با اجرای طرح شنبه‌های بدون پسماند قرار نیست تعطیل شوند. رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه می‌گوید: «جلب مشارکت شهروندان باید اختیاری و همراه با آگاهی و اطلاع‌رسانی درست باشد. در طرح شنبه‌های بدون پسماند در قبال دریافت زباله‌های خشک جداسازی شده هیچ مبلغ یا بسته تشویقی به شهروندان داده نمی‌شود. بنابراین شهروندان اگر تمایل داشته باشند کیسه زباله‌های خشک تفکیک شده را تحویل خودروهای ملودی‌دار می‌دهند. در غیراین صورت می‌توانند آنها را به متصدیان خانه‌های بازیافت بدهند و بسته‌های تشویقی دریافت کنند.»
اخلاصی به اپلیکشین‌های طراحی شده در حوزه بازیافت و پسماند هم اشاره و عنوان می‌کند: «شهرداری در چند ماه گذشته اپلیکیشن‌هایی معرفی کرده است که شهروندان می‌توانند از طریق این اپلیکیشن‌ها پسماندهای تفکیک‌شده را از مبادی تولید مانند خانه‌ها و اداره‌ها تحویل دهند و در عوض خدمات دریافت کنند.» به گفته اخلاصی خدماتی که توسط اپ‌ها ارائه می‌شود متنوع است و پس از بهره‌برداری از آنها شهروندان می‌توانند از طریق این اپ‌ها خدمات بیمه، کارت اعتباری برای خرید و... دریافت کنند.
- کاپ در دست اهالی والفجر
شهرک والفجر در ضلع شمال غربی منطقه ۶ قرار دارد. این شهرک ۳۳۶ پلاک آبی، ۱۲۵۲ واحد مسکونی، ۱۰ واحد تجاری، ۸ واحد اداری و ۲ واحد مذهبی و آموزشی دارد. طبق آخرین نظرسنجی انجام شده حدود ۹۰درصد ساکنان این شهرک قانون تفکیک پسماند را رعایت می‌کنند. همین همراهی خوب اهالی سبب شده شهرک والفجر به‌عنوان شهرک نمونه در مشارکت مردم معرفی شود و الگوی مناسبی برای سایر مناطق باشد. طرح «کاپ» که با هدف کاهش پسماند اجرا می‌شود، نیاز به مشارکت و همراهی مردم دارد و به همین دلیل شهرک والفجر یکی از نقاطی است که این طرح به‌صورت آزمایشی در آن اجرا می‌شود.
به گفته «اصغر عطایی» مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران، روزانه بیش از ۴ هزار تن زباله در تهران تولید می‌شود که با همه‌گیری کرونا و توقف طرح تفکیک زباله از مبدأ میزان تولید زباله به بیش از ۸ هزار تن رسیده است. مدیران شهری پایتخت «کاپ» را تنها گزینه رهایی تهران از این حجم زباله می‌دانند. وقتی مخازن زباله در معابر عمومی‌نباشد و مردم خودشان مسئولیت نگهداری و نظافت مخازن را به عهده بگیرند و ساعت قراردادن زباله در مخازن را رعایت کنند، شاید اندکی از آمار سرسام‌آور زباله کم شود.
اجرای طرح کاپ نیاز به زیرساخت دارد که به گفته «علیرضا علی‌بخشی» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶، زیرساخت‌های این طرح در شهرک والفجر تا حدود زیادی مهیا شده است. او می‌گوید: «تفکیک زباله محله به محله انجام می‌شود و آموزش‌های لازم در مورد نحوه و فواید تفکیک زباله‌های تر و خشک داده شده است و کارهای تفکیک زباله با جدیت در شهرک والفجر اجرامی‌شود.»
اجرای طرح کاپ علاوه بر فراهم کردن زمینه برای جلب مشارکت شهروندان می‌تواند در پاکیزگی شهر و کاهش مشکلات زیست‌محیطی مؤثر باشد. علی‌بخشی در این‌باره می‌گوید: «وجود مخازن زباله در معابر عمومی‌به دلیل نشت شیرابه و تجمع موش‌ها به مشکل زیست‌محیطی تبدیل شده است. بنابراین با اجرای طرح کاپ به مرور زمان مخازن زباله از معابر عمومی‌جمع‌آوری و بهداشت محیط رعایت می‌شود.» به گفته معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶، طرح کاپ به نهادینه شدن فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ کمک می‌کند: «پس از شیوع کرونا و توقف طرح تفکیک زباله از مبدأ، شهروندان ناخواسته از این طرح فاصله گرفتند. طرح کاپ می‌تواند نقطه شروع دوباره‌ای باشد تا چون سال‌های گذشته شهروندان را به تفکیک زباله‌های تر و خشک تشویق کنیم و میزان تولید زباله را کاهش دهیم.»
او ادامه می‌دهد: «جمع‌آوری یکباره مخازن زباله از معابر عمومی‌امکان‌پذیر نیست و باید این کار در گذر زمان انجام شود. بنابراین طرح کاپ از یک سو سبب جلب مشارکت شهروندان و ترغیب دوباره آنها به تفکیک زباله می‌شود و از سوی دیگر مسئولیت‌پذیری مردم را افزایش می‌دهد و زمینه برای جمع‌آوری مخازن زباله از معابر عمومی فراهم می‌شود.» مخازنی که برای طرح کاپ پیش‌بینی شده‌اند متناسب با تعداد طبقات واحدهای مسکونی در شهرک والفجر است. در این طرح ۲ نوع مخزن به رنگ آبی و مشکی پیش‌بینی شده است. مخازن مشکی برای زباله‌های تر و مخازن آبی رنگ برای زباله‌های خشک. همچنین برای واحدهای مسکونی یک تا ۲ طبقه مخازن ۱۲۰ لیتری و برای واحدهای مسکونی ۴ طبقه مخازن ۲۴۰ لیتری پیش‌بینی شده است که با افزایش تعداد طبقات اندازه مخازن هم تغییر می‌کند.
به گفته علی بخشی مخازن مشکی که مخصوص زباله‌های تر هستند هر ۴۸ ساعت یکبار و مخازن آبی مخصوص زباله‌های خشک هم هر ۷۲ ساعت یکبار تخلیه می‌شوند: «نگهداری از این مخازن به عهده شهروندان است، اما تخلیه و شست‌وشو توسط مأموران خدمات شهری شهرداری انجام می‌شود.» این طرح از اواخر مرداد ماه شروع شده است.