همشهری آنلاین_ شقایق عرفی نژاد:بعضی از آنها امسال هم پروژه‌هایی مربوط به نانو فن‌آوری را در دست دارند که از سال‌های گذشته روی آن کار می‌کنند. هرچند امسال به دلیل شرایط خاص کرونا اما و اگرهای زیادی درباره حضور دانش‌آموزان در مدرسه وجود دارد و به همین دلیل این دانش‌آموزان هم کارهای پژوهشی‌شان را در خانه و به شکل آنلاین انجام می‌دهند. با ۳ نفر از این دانش‌آموزان منطقه که در گروه‌های مختلف پژوهشی فعالیت می‌کنند، صحبت کرده‌ایم.
- دوست نداشتم فقط درس بخوانم
«آناهیتا بشارتی» ساکن خیابان سهروردی است. می‌گوید دوست داشته در مدرسه کارهای پژوهشی و تحقیقاتی انجام دهد و به همین دلیل هم رشته ریاضی را انتخاب کرده است: «دوست نداشتم فقط درس بخوانم. برای همین در گروه‌های پژوهشی شرکت کردم. وقتی علاقه‌ام را با سرپرست پژوهش مدرسه در میان گذاشتم، هنوز موضوع تحقیق نداشتم. کمی‌تحقیق کردم و دیدم موضوع نانو سر و صدای زیادی کرده است. از سرپرست پژوهش درباره نانو سؤال کردم و ایشان توضیح دادند موضوع جدیدی است که می‌توانی روی آن به خوبی کار کنی. من هم همین موضوع را انتخاب کردم.» آناهیتا البته مثل یک متخصص توضیح می‌دهد که آن روزها نانو مثل الان شناخته شده نبود که همه چیز را به اسم نانو بفروشند و توصیه می‌کند این وسایل را نخرید چون اگر واقعاً نانو باشند، قیمت بالایی دارند و داخل مترو فروخته نمی‌شوند! او درباره نانو توضیح می‌دهد: «نانو در واقع کوچک کردن ابعاد است. اگر بخواهیم چیزی بسازیم می‌توانیم به‌صورت نانو کار کنیم که راحت‌تر قابل دسترسی باشد. به‌طور مثال در تمام رم‌های کامپیوتر و گوشی همراه از فن‌آوری نانو استفاده شده است. در واقع در نانو ابعاد کوچک می‌شود و کارایی بالا می‌رود.»
آناهیتا امسال کلاس دهم ریاضی است و از سال هفتم روی پروژه نانو کار می‌کند. اما از سال گذشته او و گروه ۵ نفره‌ای که با هم کار می‌کنند، تصمیم گرفته‌اند روی مواد آنتی‌باکتریال کار کنند. او توضیح می‌دهد: «به دنبال ساخت محصولات خودتمیزشونده از طریق فن‌آوری نانو هستیم. وقتی از این مواد و فن‌آوری در محصولی استفاده می‌شود، این محصولات در برابر نور خورشید خودبه‌خود تمیز می‌شوند و این اتفاق مهمی است. می‌شود این مواد را روی لباس به کار برد، ولی ما روی مواد آرایشی و بهداشتی کار می‌کنیم تا به این‌ترتیب به پوست آسیبی نرسد.»
البته رویکرد آنها به استفاده از فن‌آوری نانو در مواد آنتی‌باکتریال از زمان شیوع کرونا شروع شده است. تا پیش از این آنها روی پروژه زینک‌اکساید کار می‌کرده‌اند. اما با شیوع کرونا به فکر ساخت مواد آنتی‌باکتریال نانو افتادند. این گروه در سال هفتم رتبه یکم مسابقه سینا در دانشگاه‌ها را دریافت کردند و سال نهم هم در مسابقه ابن‌سینای دانشگاه تهران رتبه اول را به دست آوردند.
- تقویت مهارت‌ها از طریق پژوهش
«آوا علیخانی» هم دیگر دانش‌آموز هم‌محله‌ای ماست که در گروه پژوهشی نانوی مدرسه فعال است. گروه او از ۳ نفر تشکیل شده است. آن‌طور که آوا توضیح می‌دهد گروه آنها یک ماده شیمیایی در مقیاس نانو تولید کرده که خواص ویژه‌ای دارد. این ماده خواص آنتی‌باکتریال قوی دارد که می‌توان از آن در محلول ضدغفونی‌کننده استفاد کرد: «مواد ضدعفونی که این روزها زیاد هم استفاده می‌شوند، پوست را خشک می‌کنند، اما موادی که ما به آن دست پیدا کرده‌ایم، رطوبت پوست را کاملاً حفظ می‌کند. ضمن اینکه برای سطوح هم مناسب است و می‌تواند میکروب‌ها را برای مدت طولانی دور نگه دارد.» آنچه آوا درباره این ماده می‌گوید نشان می‌دهد کاربردهای مؤثری دارد. از این ماده می‌توان روی دستگیره‌های مترو و اتوبوس به‌صورت‌لایه محافظ استفاده کرد یا می‌توان به‌صورت‌لایه نشانی روی نیمکت‌های مدارس استفاده کرد تا از میکروب محفوظ باشند. او می‌گوید: «اهمیت نانو در زندگی زیاد است و زندگی را آسان‌تر می‌کند. چون در هر زمینه‌ای از جمله زیست‌شناسی و فیزیک فن‌آوری قابل استفاده است.» او که به همراه گروهش در مسابقات سینا و ابن‌سینا رتبه آورده است، می‌گوید: «ما از نظر مهارتی تقویت شده‌ایم با چیزهای جدید آشنا می‌شویم.»
- از یاس تا نانوی سبز
یکی دیگر از اهالی نوجوان منطقه ۷ و خیابان بهار شیراز که در پژوهش‌های نانو رتبه کسب کرده، «هلنا علیزاده» است. او که پایه دهم رشته ریاضی است، می‌گوید از سال هفتم کار روی پروژه نانو را شروع کرده و این چهارمین سالی است که روی این پروژه کار می‌کند: «سال اول با یکسری مواد دم دستی از جمله گل‌هایی مثل یاس کار را شروع کردیم. بعد با مقایسه سل ژل و نانوی سبز به این نتیجه رسیدیم که با نانو می‌توانیم به ذرات کوچک دست پیدا کنیم و به طبیعت هم ضرر نرسانیم. سال بعد با همین گیاه که نانوماده پایین‌تری می‌دهد کار کردیم، اما شرایط دما را دستکاری کردیم. سال سوم روی این کار کردیم که بتوان از این ماده در فاضلاب کارخانه‌های رنگرزی و نساجی استفاده کرد تا سرب و کادمیوم را از فاضلاب این کارخانه‌ها پاکسازی کند. امسال هم باید اتاق فکر درست کنیم تا تصمیم بگیریم روی چه چیز کار کنیم. فکر می‌کنم کار را به سمت تولید مواد آنتی‌باکتریال ببریم که در شرایط کرونا هم مفید باشد.»
هلنا از فواید کار گروهی هم در این پروژه‌ها صحبت می‌کند: «ما در این پژوهش‌ها کار گروهی را یاد می‌گیریم. البته مشکلاتی هم وجود دارد، اما با وجود همه مشکلات ما مسئولیت‌پذیر هستیم. وقتی‌کاری را ارائه می‌دهیم و نتیجه می‌گیریم، انگیزه‌مان برای ادامه کار خیلی بیشتر می‌شود.» گروهی که هلنا در آن فعالیت می‌کند، تا به حال در جشنواره‌های سینا، گیاهان دارویی و تبیان شرکت کرده‌اند و جوایزی هم گرفته‌اند.
- همکاری مدرسه و دانشگاه برای دستیابی به فن‌آوری‌های نوین
فن‌آوری نانو، یک رشته از دانش کاربردی است که موضوع اصلی آن مهار ماده یا دستگاه‌هایی در ابعاد کمتر از یک میکرومتر است. وجه منحصربه‌فرد نانو داشتن عناصری به نام نانو مواد یا نانوساختار است. نانوتکنولوژی به فهم و به کارگیری خواص جدیدی از مواد و سیستم‌ها می‌پردازد و انقلابی را در این مواد ایجاد می‌کند. این تکنولژی بین رشته‌ای است و با رشته‌هایی مانند داروسازی، مهندسی مواد، طراحی دارو و دامپزشکی ارتباط دارد. این فن‌آوری به شدت به بهبود زندگی مردم کمک کرده است. از جمله در پزشکی و ساختمان‌سازی. من حدود ۱۲ سال است با گروه‌های دانش‌آموزی روی فن‌آوری نانو کار می‌کنم و گروه‌ها در جشنواره‌های مختلف کشوری و جهانی شرکت می‌کنند. به تازگی هم یکی از گروه‌های دانش‌آموزی ما در جهان حائز رتبه شد. در حال حاضر با بچه‌ها روی مواد آنتی‌باکتریال کار می‌کنیم که وقتی در مقیاس نانو تولید می‌شود، خواصش افزایش پیدا می‌کند. با توجه به اینکه به شدت با همه‌گیری کرونا مواجه هستیم تولید این مواد در مقیاس نانو می‌تواند کمک بزرگی به جامعه انسانی کند. موضوع نانو بسیار جذاب و به‌روز است که هر سال خیلی از دانش‌آموزان علاقه‌مند می‌شوند در این حوزه کار کنند. در این حوزه مشکلاتی هم وجود دارد که مهم‌ترینش گران بودن تجهیزات و امکانات است. مشکل بعدی پیدا کردن ماده خالص برای سنتز است که بسیار دشوار است و البته در پروژه‌های دانش‌آموزی به این مواد نیاز نداشتیم. نوبت‌دهی برای تست مواد هم یکی دیگر از مشکلات کار است که البته هر کار پژوهشی با این سختی‌ها همراه است. خیلی خوب است اگر دانشگاه‌ها تعامل بیشتری با دانش‌آموزان برای انجام این پروژه‌ها داشته باشند. هرچند دانشگاه‌ها با روی باز با ما همکاری کرده و همراهمان بوده‌اند.