همشهری آنلاین_ثریا روزبهانی: اکنون پهنه غرب تهران از ۶۳ محله با کاربری‌های گوناگون همچون مسکونی، صنعتی و کشاورزی و حتی تجاری تشکیل شده و در این بین بخشی از زمین‌های بایر مناطق ۲۱ و ۲۲ تازه تأسیس در مقایسه با مناطق ۵ و ۹ به فضاهای مسکونی تبدیل شده است. اما برخی از این زمین‌های بایر همچنان به همان صورت باقی مانده است. درحالی که در اغلب محله‌های غربی پایتخت، شهروندان با کمبود سرانه‌های هفتگانه روبه‌روند و این زمین‌های بایر مانند گنجینه‌ای گران بها می‌توانند راهگشای خواسته‌ها و نیازهای فرهنگی و اجتماعی اهالی باشند. طبق آمار شهرداری منطقه ۲۲ تعدادی از این زمین‌ها را برای توسعه و ارتقای سرانه‌های منطقه ساماندهی و به بوستان‌های محلی تبدیل کرده است.
زمین بایر، برای شهروندان و ساکنان مناطق غربی پایتخت، تنها یک تکه زمین بایر نیست. زیرا با تغییر کاربری این زمین‌های بایر و تبدیل آن به فضاهایی همچون سینما، فضای سبز و مراکز خدماتی فرهنگی، درصد قابل توجهی از سرانه‌های مختلف شهری در این مناطق تأمین و براساس طرح‌های مطالعاتی و اجرایی که شهرداری انجام داده است، بسیاری از دغدغه‌های مدیریت شهری در ارائه خدمات به شهروندان حل خواهد شد. «علی نوذرپور»، شهردار منطقه ۲۲، درباره وضع زمین‌های بی‌دفاع شهری و بایر این منطقه می‌گوید: «در منطقه ۲۲ بخشی از این فضاهای بی‌دفاع شهری به‌صورت درختکاری شده و بخش‌های دیگر هم به‌عنوان زمین بایر رها شده است. شهرداری‌های نواحی هم مکلف شده‌اند، عرصه‌ها را شناسایی کنند. اکنون بخشی از این زمین‌ها شناسایی و وضعیت ملکی آنها مشخص شده است. در همین راستا، در این منطقه اغلب زمین‌های بی‌دفاع شهری که به شهرداری تعلق دارد، به تأمین سرانه‌های فضای سبز در مقیاس محله اختصاص یافته است. بوستان‌های محله‌ای مانند بوستان «ساوار»، بوستان «سالی»، بوستان «دشت ارغوان» و بوستان «زندگی» از جمله این فضاهای بی‌دفاع شهری بودند که اکنون با مشارکت مردم محله و هم‌چنین برخی از ذی‌نفعان به بوستان‌های محلی تبدیل شده‌اند. در مدت ۳ سال گذشته، تعداد قابل توجهی از این فضاها، بازنگری و در این مکان‌ها، بوستان و پاتوق‌های محله‌ای ایجاد کردیم. این فضاها کارکرد خوبی نداشتند و با یک تغییرات حداقلی در آن سطوح، اکنون به‌عنوان فضاهای اجتماعی شاخصی محسوب می‌شوند که ساکنان محله با ابراز خرسندی از به وجود آمدن این بوستان‌ها، برای گذراندن اوقات فراغتشان از آن بهره‌می‌برند. این تغییرات به‌ویژه در فاصله بین برج‌های مسکونی این منطقه که به فضای سبز نیاز داشت، ایجاد شده است.»
- کمبود فضای سبز محلی
«علی نوذرپور»، شهردار منطقه ۲۲، از زمین‌های بی‌دفاع شهری و بایر به‌عنوان فرصت‌هایی برای توسعه فضای سبز منطقه یاد می‌کند و می‌گوید: «زمین‌های خشک و بی‌آب و علف در هر محله‌ای از شهر وجود دارد که در دیدگاه مردم به‌عنوان زمین بایر شناخته می‌شوند، اما در منطقه ما این گمان به سبب اینکه با کمبود سرانه فرهنگی، ورزشی و خدماتی مواجه است، وجود این زمین‌های بایر برای شهرداری منطقه، در شرایطی که براساس رسالت خود باید امکانات رفاهی برای ساکنان همه محله‌های خود مهیا کند، راهگشا است. اگر برای این مکان‌های بی‌دفاع برنامه‌ریزی کنیم می‌توان از فضای آنها در راستای سیاست‌های مدیریت شهری به نفع اهالی نهایت استفاده را ببریم. از این‌رو با تصویب و اجرای طرح تفصیلی منطقه ۲۲ این زمین‌ها که اکنون به‌عنوان نقاط بی‌دفاع شهری و نقطه ضعف منطقه محسوب می‌شوند، به فرصت‌های بکر و بزرگ برای آینده روشن منطقه تبدیل خواهند شد. اغلب شهروندان بر این باورند که منطقه ۲۲ به سبب وجود بوستان‌های جنگلی «چیتگر»، «خرگوش‌دره»، «وردآورد» یا بوستان جنگلی «لتمال»، به اندازه کافی فضای سبز دارد و دیگر به ایجاد بوستان و توسعه فضای سبز نیاز ندارد، اما برخلاف دیدگاه آنها، بیشتر این فضاهای سبز در مقیاس منطقه و فرامنطقه‌ای است و با وجود ۳ هزار هکتار فضای سبز، محله‌های منطقه از کمبود این سرانه در مقیاس محله‌ای، رنج می‌برند. برای همین، استراتژی مدیریت منطقه تأمین سرانه فضای سبز در وسعت محله‌ای است که با حداقل هزینه بتواند پارک و بوستان‌های محلی ایجاد کند.»
- نقش محوری زمین
شهردار منطقه تعریف متفاوتی از زمین‌های بایر دارد و آنها را «طلاهای ارزشی» می‌داند و بر این باور است این زمین‌ها نقش محوری در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محله‌های منطقه ایفا می‌کند. او در این‌باره می‌گوید: «وجود این چنین زمین‌هایی برای منطقه ما که با کمبود سرانه‌های فرهنگی، ورزشی و اجتماعی روبه‌رو است، همچون آب آشامیدنی در بیابان است. اگر از این زمین‌ها استفاده مطلوب نشود، مسائل زیادی مانند کاهش ارزش زمین‌های اطراف و در نتیجه رکود اقتصادی، آلودگی محیطی و بصری و اختلال در عملکردهای شهری مانند نفوذپذیری، کاهش امنیت و سرزندگی و شادابی محیط شهری را در پی خواهد داشت. البته باید به این نکته اشاره کرد که اگر این زمین‌های بایر به حال خود رها شوند، محل تجمع زباله و انواع دور ریزهای خانگی و شیمیایی مانند روغن مصرفی خودروها می‌شود و در نتیجه نارضایتی شهروندان را به همراه دارد. در این مدت، نزدیک به ۲۷ هزارمترمربع از زمین‌های بایر منطقه ۲۲ به فضای سبز و بوستان تبدیل شده است.
بوستان «آسمان» با ۳ هزار و ۵۰۰ مترمربع، بوستان «سالیز» (میرکمالی) به وسعت ۷۵٠مترمربع، بوستان «معلم» در مقیاس هزارمترمربع، بوستان ساوار هزار و ۵۰۰مترمربع و «دیارگاه تیناز» به وسعت ۲۰ هزارمترمربع از جمله زمین‌های بایر و بی‌دفاع شهری در تملک شهرداری منطقه ۲۲ است که اکنون به فضاهای سبز و زیبا برای استفاده عموم شهروندان به‌ویژه ساکنان محله‌ها ساخته شده‌اند. نوذرپور در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان از این زمین‌های بایر برای تأمین دیگر سرانه‌ها در منطقه تازه توسعه‌یافته ۲۲ استفاده کرد، می‌گوید: «کاربری تعریف شده برای این زمین‌ها مهم است. برای مثال، اگر در طرح تفصیلی کاربری این زمین، فضای سبز ذکر شده است، نمی‌توان آن را به کاربری دیگری که ممکن است نیاز محله هم باشد، تغییر داد. در هفته‌های آتی تصمیم کمیته ماده ۵ درباره طرح تفصیلی منطقه ۲۲ نهایی خواهد شد. در همین راستا همه اراضی که از گذشته در مالکیت شهرداری یا در مالکیت اشخاصی بوده و باید برای تأمین سرانه‌ها به شهرداری تحویل می‌دادند و این اتفاق تاکنون محقق نشده است، با تعیین تکلیف این طرح، در اختیار منطقه قرار خواهد گرفت و از طریق آنها کمبود سرانه‌های ۷گانه شهری در مقیاس محله، ناحیه و منطقه رفع می‌شود.
این بخش مربوط به شهرداری است، اما تأمین بخشی از سرانه‌ها در اختیار دولت است. مانند سرانه‌های آموزشی یا درمانی که به هر حال مسئولیت تأمین آن برعهده وزارتخانه‌ها و دولتی است. برای همین، بی‌شک آنها هم باید بیایند و این اراضی را از سازمان زمین شهری یا بخش خصوصی تملک و دریافت کنند و دولت هم در بودجه اعتباراتش تأمین این سرانه‌ها را در نظر داشته باشد. وسعت و پراکندگی زمین‌های بی‌دفاع شهری در محله‌های مختلف منطقه متفاوت است، اما تلاش شده تا این فضاهای سبز محلی در ناحیه‌های شهرداری منطقه توسعه پیدا کنند. «دشت ارغوان» در ناحیه یک و ۳ بوستان آسمان، ساوار و سالی در ناحیه ۴ منطقه از جمله فضاهای بی‌دفاع شهری بود که به بوستان محلی تبدیل شده است و در کنار ۴۵ پروژه دیگر منطقه به‌زودی به بهره‌برداری می‌رسد.»
- ۶۰ زمین بایر در متراکم‌ترین منطقه
در محدوده جغرافیای منطقه ۹ شهرداری تهران، در شناسایی میدانی که انجام شده، بیش از ۶۰ زمین بایر وجود دارد که تعداد قابل توجهی از این زمین‌ها مالک خصوصی دارد، ۹ قطعه زمین دولتی و یک مورد هم زمین عمومی رها شده است. از سویی به‌طور کلی، این زمین‌ها کارکردهای مختلفی از جمله کارگاهی و صنعتی، مسکونی و تعدادی هم نیمه مسکونی مخروبه است و در واقع نمی‌توان از آنها به‌عنوان ملک نام برد. البته باید به این نکته اشاره کرد که منطقه ۹ به ۲ ناحیه تقسیم می‌شود و بیشتر زمین‌های بایر در ناحیه ۲ منطقه شامل محله‌های «شمشیری»، «فتح»، «سرآسیاب» و «مهرآبادجنوبی» واقع شده‌اند. با توجه به ضرورت و اهمیت بالای زمین‌های رها شده از نظر اقتصادی و کیفیت زندگی شهری، اغلب آنها در محله‌ها مرغوب بوده و همراه با فرصت‌هایی در رابطه با توسعه شهری است که می‌تواند موجب تحقق راهبرد توسعه درونی شهر و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی در پیرامون آن شود. منطقه ۹ شهرداری تهران از نظر خدماتی یکی از محروم‌ترین محدوده‌های پایتخت به شمار می‌رود و این زمین‌های بایر مانند گنجی ارزشمند برای ساکنان این منطقه محسوب می‌شوند. چراکه با بهره‌گرفتن از آنها، می‌توان کمبود سرانه‌های این منطقه را مرتفع کرد.
- ۹۳ هکتار زمین بلااستفاده در منطقه صنعت و سکونت
در منطقه ۲۱، شهرک «استقلال»، یکی از محله‌هایی است که به‌صورت جدی با مشکل زمین‌های بایر روبه‌رو است. «یوسف غیاثوند» از ساکنان قدیمی شهرک و دبیر شورایاری این محله، می‌گوید: «آلودگی زیست‌محیطی با تخلیه و تجمع زباله‌ها و پخش شدن گرد و خاک در هوا و هم‌چنین تجمع افراد معتاد و کارتن‌خواب از مهم‌ترین مشکلاتی است که زمین‌های بایر ایجاد کرده‌اند. این زمین‌ها مالک خصوصی دارند، اما آنها نه ساخت‌وساز می‌کنند و نه زمین‌هایشان را می‌فروشند.» تماس‌های مکرری با اداره شهرسازی شهرداری منطقه ۲۱ درباره تعداد زمین‌های بایر منطقه گرفته اما به نتیجه‌ای نرسیدیم و مسئولان این منطقه در این زمینه پاسخی به ما ندادند. ولی براساس اطلاعات منتشر شده در یکی از رسانه‌های سراسری، مساحت زمین‌های بایر در این محدوده در حدود ۹۳ هکتار است که بیشتر فراوانی را در ناحیه‌های ۲ و ۳ دارد. بسیاری از قطعات دارای مالک خصوصی است و با توجه به تشکیل نشدن پرونده و درخواست سیستمی، اطلاعاتی از مالکان این زمین‌ها در دسترس نیست. در بررسی‌ها کاربری اراضی منطقه مشخص شد که کاربری مسکونی در میان سایر کاربری‌ها، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. اغلب این زمین‌های بایر و مخروبه است. شهرک «فرهنگیان» و «آزادی»، شهرک «استقلال»، «وردآورد»، «غزالی» و «چیتگر جنوبی»، از جمله محله‌هایی هستند که با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند.
- دشت ارغوان
تفرجگاه دشت ارغوان در بلوار «آوا» هم که در زمین بایرمحله ساخته شد آماده بهره‌برداری است. این تفرجگاه دارای مسیر تندرستی و پیاده‌روی و وسایل بازی است. هم‌چنین ۴ آلاچیق، ۵ برج نوری، ۱۰ نیمکت، ۵ مخزن زباله و یک ست بدنسازی از دیگر تجهیزات این بوستان محلی به شمار می‌رود که در فضای بین مجتمع‌های مسکونی آوا برای استفاده شهروندان این محدوده ساخته شده است.
- بوستان لیدا فریمان
نخستین دهکده ورزشی و تفریحی روباز شهر «تهران» در مساحتی بیش از ۱۸ هزارمترمربع در منطقه ۲۲ به نام «لیدا فریمان» در یکی از زمین‌های بایر و بی‌دفاع شهری ساخته شده است. مسیر تندرستی با خط ویژه تردد معلولان در مساحت ۸۵۰ متر، ست کامل بدنسازی ویژه معلولان در زمینی به مساحت ۲۵۰مترمربع و زمین‌های ورزشی بدمینتون، والیبال و والیبال ساحلی، بسکتبال، فوتبال محله‌ای و میزهای پینگ‌پنگ، شطرنج و فوتبال دستی از نوع پارکی و هم برای معلولان را می‌توان به‌عنوان ظرفیت‌های این بوستان اشاره کرد.
قانون درباره زمین بایر چه می‌گوید؟
بر اساس ماده ۱۱۰ قانون شهرداری‌ها، زمین یا بناهای مخروبه و غیرمناسب با وضع محله یا نیمه‌کاره در محدوده شهر که در خیابان، کوچه یا میدانی قرار گرفته‌اند و زمینه‌ساز آلودگی و نازیبا شدن شهرها شده‌اند، شهرداری باید با تصویب شورای‌شهر به مالک اخطار دهد که طی ۲ ماه، اقدام به مرمت یا تخریب واحد خود کند و اگر در مدت تعیین شده مالک این کار را انجام ندهد، شهرداری می‌تواند برای تأمین نظر و اجرای طرح مصوب انجمن در زمینه زیبایی، پاکیزگی و شهرسازی، هرگونه اقدامی را که لازم است، انجام دهد. اغلب زمین‌های رها شده در پهنه غرب تهران دارای مالک بوده و شهرداری نمی‌تواند توسعه آنها را در دستور کار قرار دهد. هم‌چنین، برخی دیگر از زمین‌های رها شده، متعلق به دستگاه‌های دولتی، سازمان‌ها و نهادها هستند. درباره زمین‌هایی که مالک خصوصی دارند، شهرداری هیچ‌کاری نمی‌تواند انجام دهد حتی اگر سال‌ها بلااستفاده مانده باشند. زیرا هیچ ماده واحده قانونی در این‌باره وجود ندارد. البته چنان‌چه این زمین‌ها خطراتی برای شهروندان ایجاد کند، شهرداری می‌تواند دور آن دیوار بکشد، اما این کار هم نیاز به اجازه قضایی دارد.