به گزارش همشهری آنلاین به نقل از سبزینه، آلودگی آب دریا و افزایش آلاینده‌ها، خطر انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، و بلااستفاده ماندن طرح‌های شیلاتی و بندری تنها بخشی از تبعات محیط زیستی خشکی خلیج گرگان است که با خود تبعات اجتماعی بسیاری همچون بیکاری، افزایش صید غیرمجاز، چالش‌های اجتماعی و سیاسی به‌واسطه نبود شغل در منطقه، افزایش صید غیرمجاز در مرزهای آبی و... را به همراه دارد.
بنابر اعلام مسئولان وسعت خلیج گرگان در یک دهه گذشته بیش از ۱۰هزار هکتار کاهش یافته و از حدود ۵۳۰ کیلومتر مربع به ۴۳۰ کیلومتر مربع رسیده است و به‌واسطه این پس‌روی‌ها ۸۰ تا ۹۰درصد تالاب گمیشان هم خشک شده است. اما با وجود این شرایط بحرانی یا اضطراری، خلیج گرگان تا مدت‌ها محل مناقشه کارشناسان و مسئولان بود تا این‌که در نهایت کارگروه ملی نجات خلیج گرگان در زمستان ۱۳۹۴ تشکیل شد تا برای خارج شدن گوهر فیروزه‌ای از شرایط اضطرار راهکاری مشخص کند. حالا حدود پنج سال از تشکیل کارگروه ملی نجات خلیج گرگان می‌گذرد و با این‌که حیات گوهر فیروزه‌ای در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ اما این کارگروه هنوز نظر نهایی را برای خروج تنها خلیج خزر از شرایط اضطرار ارائه نکرده است.
- خشکی خلیج گرگان معضلات اجتماعی به‌همراه دارد
یک کارشناس حوزه محیط زیست در این‌باره گفت: در ۷۰۰ سال گذشته آب دریای خزر بارها کاهش محسوس داشته و مجدد بالا آمده است و می‌توان گفت طبیعت منطقه با این رژیم تحمیلی و تناوب آب و هوایی خو گرفته و خود را با این شرایط تطبیق می‌دهد. خلیج گرگان محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض و حمایت شده است و خشکی آن می‌تواند نسل بسیاری از این گونه‌ها را کاملاً منقرض کند.
اسماعیل کهرم افزود: با این حال خشکی خلیج گرگان بسیاری از تغییرات در منطقه را رقم می‌زند و خشکی خلیج بر حیات جانوران آبزی و دوزیستان، تغذیه آن‌ها، وضعیت سفره‌های زیرزمینی و شرایط آب و هوایی منطقه و... تأثیرگذار خواهد بود.
وی با یادآوری این‌که در دهه‌های گذشته مرگ میلیون‌ها ماهی را بر اثر خشکی خلیج به چشم دیده و مجدد آب بالا آمده است، ادامه داد: اما شرایط قابل پیش‌بینی نیست؛ اگر خشکی خلیج تداوم یابد به‌دلیل شوری آب خزر احتمال وقوع ریزگرد نمکی در منطقه وجود دارد.
این دکترای بوم‌شناسی با این توضیح که وقوع ریزگرد در منطقه به جهت باد بستگی دارد، اضافه کرد: فرسایش خاک یکی از اصلی‌ترین پیامدهای خشکی خلیج است. همانگونه که با خشک‌شدن هامون شاهد تبدیل منطقه به کانون ریزگرد بوده‌ایم.
وی تصریح کرد: تغییر اقلیم، فرسایش خاک و... تنها بخشی از تبعات محیط زیستی خشکی خلیج گرگان است که می‌تواند تبعات اجتماعی فراوانی ازجمله فقر، بیکاری و... را در منطقه رقم بزند.
- مشکلات ثانویه ناشی از خشکی خلیج‌قابل جبران نیست
یک کارشناس دیگر در حوزه محیط زیست معتقد است شرایط فعلی خلیج گرگان خوشایند نیست و با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب خانگی، این منطقه به کانون آلودگی تبدیل شده است.
رمضانعلی قائمی درخصوص شرایط فعلی خلیج گرگان اظهار کرد: خلیج گرگان هم‌اکنون به کانون آلودگی تبدیل شده است و ادامه روند خشکی، آن را به کانون ریزگرد تبدیل می‌کند. منطقه دارای معیارهایی است که آن را از سایر نقاط استان و کشور جدا ساخته است.
قائمی با بیان این‌که خلیج گرگان یک اکوسیستم منحصربه‌فرد در شمال کشور است، گفت: خلیج گرگان محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض و حمایت شده است و خشکی آن می‌تواند نسل بسیاری از این گونه‌ها را کاملاً منقرض کند.
وی با یادآوری این که خلیج گرگان محل تخم‌گذاری بسیاری از آبزیان و محل زمستان‌گذرانی پرندگانی همچون فلامینگو، پلیکان، انواع اردک و... است، ادامه داد: خشکی خلیج می‌تواند وضعیت خود منطقه را از نظر آب و هوایی تغییر دهد.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: هم‌اکنون خلیج گرگان با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب شهری و سموم به‌شدت آلوده است و خشکی خلیج پیامدها و مشکلات ثانویه همچون تبدیل‌شدن آن به کانون ریزگرد را به‌همراه دارد که غیرقابل جبران است.
- نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر
اما نگرانی از خشکی خلیج گرگان و پیامدهای آن به همین‌جا ختم نمی‌شود و معاون صید و بنادر ماهی‌گیری شیلات گلستان معتقد است نابودی خلیج گرگان، نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر را به‌همراه دارد.
معاون صید و بنادر ماهی‌گیری شیلات گلستان هم گفت: خلیج گرگان زیستگاه و محل تغذیه ماهیان خاویاری، تلاجی (کُلمه) و کفال پوزه باریک است و ادامه روند فعلی (افزایش آلودگی) یا خشکی بیش‌تر می‌تواند روی ذخایر این گونه‌ها تأثیر سوء بگذارد.
محسن یحیایی افزود: حتی اگر خلیج گرگان بیش‌تر از این هم خشک نشود، حجم زیاد ورود آلودگی‌ها به خلیج، آینده پروژه‌های پرورش آبزیان و ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر را تهدید می‌کند.
معاون صید و بنادر ماهی‌گیری شیلات گلستان متذکر شد: خشکی و نابودی خلیج گرگان مساوی با نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر همچون کلمه، ماهیان خاویاری و کفال پوزه باریک است و به‌تبع آن از بین رفتن شغل صیادی در گلستان رقم می‌خورد.
- شرایط فعلی خلیج نگران‌کننده است
معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان هم وضعیت فعلی خلیج گرگان را نگران‌کننده دانست و اظهار کرد: در مسأله خلیج گرگان با دو مقوله کمیت و کیفیت آب خلیج مواجهیم. با افت تراز آب دریای خزر سال به سال آب خلیج گرگان هم کم‌تر شده و وسعت مناطق کم‌عمق و خشکی بیش‌تر را شاهدیم.
وحید خیرآبادی ادامه داد: این وضعیت تردد و جابه‌جایی در منطقه را دچار مشکل می‌کند و مسائل پیرامونی در اقتصاد و گردشگری منطقه به‌همراه دارد؛ چراکه رزق عده‌ای از مردم منطقه از طریق ماهی‌گیری یا قایق‌رانی تأمین می‌شود.
وی اضافه کرد: خشکی خلیج و بیرون زدن اراضی که پیش از این زیر آب بوده‌اند، احتمال تصرفات ساحلی را افزایش می‌دهد؛ کما این‌که هم‌اکنون در استان گلستان کم‌تر و در استان مازندران مشکلات عدیده‌ای را شاهد هستیم و درگیری‌هایی در این زمینه بین جوامع محلی و نیروهای محیط زیست و منابع طبیعی به‌وجود آمده است.
معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان توضیح داد: خشکی خلیج، اکوسیستم آبی را به اکوسیستم خشکی تبدیل می‌کند و در خوش‌بینانه ترین حالت منطقه تبدیل به نیزار و علفزار و در بدبینانه‌ترین حالت به اکوسیستم نمک‌زار تبدیل می‌شود و پیامدهای آن شهرهای بندر گز، نوکنده و روستاهای ساحلی را درگیر می‌کند.
وی با اشاره به این‌که در شرایط فعلی در کیفیت آب خلیج گرگان دچار مشکل هستیم، افزود: با افزایش جمعیت و افزایش پساب خروجی صنایع، پروژه‌های پرورش ماهی، سکونتگاه‌ها و جوامع محلی و تبادل کم‌تر آب خلیج و دریا، میزان آلاینده‌های خلیج افزایش یافته که هم حیات وحش و هم مردم منطقه را تهدید می‌کند.
خیرآبادی با اشاره به این‌که بوی نامطبوعی که هم‌اکنون مردم شهرهای نوکنده و بندر گز را آزار می‌دهد، ناشی از آلودگی‌هاست، گفت: وقتی در یک اکوسیستم تغییراتی همچون خشکی رخ می‌دهد، شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که برای ما غیرمنتظره و ناخوشایند است و باعث جابه‌جایی حیات وحش و از بین رفتن زیستگاه آن‌ها می‌شود.
حیات گوهر فیروزه‌ای با اما و اگرهای فراوانی همراه بوده و همچنان در هاله‌ای از ابهام است و تعلل در نجات تنها خلیج دریای خزر تبعات جبران‌ناپذیر بسیاری را به‌همراه خواهد داشت.