همشهری‌آنلاین ـ سارا کلهر: پس از همه‌گیری ویروس کرونا در جهان، محققان و شرکت‌های تحقیقاتی در سراسر جهان تلاش‌های خود را برای تولید واکسن آغاز کردند. به گفته سازمان جهانی بهداشت در دنیا ۱۵۰ واکسن کرونا در دست ساخت است که برای آزمایش آنها ۴۸ کارآزمایی انجام شده است. تاکنون چندین شرکت به نتایج رضایت‌بخشی در این زمینه دست یافته‌اند. در این میان، چهار واکسن آخرین مراحل کارآزمایی بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند و در مسیر گرفتن تأییدیه‌های لازم از طرف سازمان‌های نظارتی قرار دارند.
واکسن شرکت داروسازی آمریکایی فایزر و همکار آلمانی‌اش شرکت بیوان‌تک، شرکت آمریکایی داروسازی مدرنا، شرکت داروسازی آسترازنکا با همکاری دانشگاه آکسفورد و واکسن روسی اسپوتنیک ۵ واکسن‌هایی هستند که از بقیه واکسن‌ها جلوترند. هرچند که چینی‌ها هم واکسنی را در چند کشور از جمله امارات، برزیل و ترکیه تست کرده‌اند.
اما نوع ساخت، نگهداری و میزان اثربخشی هریک از این واکسن‌ها با یکدیگر متفاوت است.
واکسن فایزر و بیوان‌تک
شرکت داروسازی آمریکایی فایزر و همکار آلمانی‌اش شرکت بیوان‌تک نخستین شرکتی بود که داده‌های تاثیربخشی و بی‌خطر بودن واکسن خود را منتشر کرد. نتایج اولیه نشان می‌دهد این واکسن تا ۹۰ درصد از سرایت بیماری پیشگیری می‌کند.
این واکسن برخلاف شایعات ویروس ضعیف‌شده را تزریق نمی‌کند، بلکه بخشی از ژنوم آن را برای تحریک ایمنی به کار می‌برد. در ساخت این واکسن فناوری جدیدی برای ایجاد پاسخ ایمنی به کار رفته است که شامل استفاده از RNA (بخشی از کد ژنتیکی ویروس) است. این نوع واکسن‌ها را می‌توان بسیار سریع‌تر از واکسن‌های سنتی تولید کرد.
به گفته متخصصان، نقطه ضعف واکسن فایزر این است که بدن به سرعت واکسن‌هایی با این ساختار را تخریب می‌کند و واکسن نیاز به تزریق متعدد دارد به همین دلیل فایزر دو تزریق با فاصله ۳ هفته را پیشنهاد می‌دهد. ضمنا واکسن فایزر باید در دمای منفی ۷۰ درجه سانتیگراد نگهداری شود و مراکز واکسیناسیون باید فریزرهای پیشرفته داشته باشند.
انتظار فایزر و بیونتک این است که سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تا میانه ماه دسامبر (اواخر آذر) مجوز مصرف اضطراری را صادر کند و آنها تقریبا بلافاصله تحویل دادن دوزهای واکسن را شروع کنند.
واکسن مدرنا
شرکت مدرنا دومین شرکت آمریکایی است که داده‌های مقدماتی کارآزمایی مرحله سوم یا نهایی واکسنش را منتشر کرد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد واکسن این شرکت تاثیربخشی ۹۴.۵ درصدی دارد.
واکسن مدرنا نیز مانند واکسن فایزر براساس یک فناوری جدید به نام RNA پیامبر یا mRNA ساخته شده است.
یک مزیت واکسن مدرنا این است که لازم نیست مانند واکسن شرکت فایزر در دماهای بسیار سرد نگهداری شود و در نتیجه توزیع آن آسان‌تر می‌شود. مدرنا انتظار دارد که این واکسن در دمای استاندارد یخچال برای ۳۰ روز پایدار بماند و بتوان آن را تا ۶ ماه در دمای منفی ۲۰ درجه سانتیگراد نگهداری کرد.
این واکسن باید در دو مرحله تزریق شود وگرنه مصونیت کافی ایجاد نمی‌شود.
واکسن آکسفورد ـ آسترازنکا
سومین واکسن کرونا آکسفورد نام دارد. محققان انگلیسی اعلام کردند این واکسن نتایج درخشانی در فاز سوم کسب کرده و آماده استفاده است.
این واکسن از ویروس حامل (ویروس تغییریافته از نظر ژنتیکی) ساخته شده است. گفته می‌شود هیچ‌یک از داوطلبان واکسن ضد کرونای آکسفورد راهی بیمارستان نشده‌اند و این حکایت از موفقیت بزرگ این واکسن در مبارزه با این ویروس کشنده دارد.
آکسفورد با همکاری آسترازنکا امیدوار است تا پایان سال ۲۰۲۱ بیش از ۳ میلیارد دُز واکسن را تولید و روانه بازار جهانی کند. واکسن آکسفورد را می‌توان در دمای یخچال نگهداری کرد و بنابراین زیرساخت‌های نگهداری از واکسن در حجم انبوه به سرعت فراهم می‌شود و می‌تواند تا ۷۰ درصد در برابر ویروس کرونا مصونیت ایجاد کند.
این واکسن باید در دو مرحله تزریق شود وگرنه مصونیت کافی ایجاد نمی‌شود.
اسپوتنیک ۵
واکسن روسی اسپوتنیک ۵ براساس یک ناقل ویروسی از نوع ویروس عامل سرماخوردگی در انسان طراحی شده است: یعنی آدنوویروس‌های Ad۵ و Ad۲۶.
کیریل دمیتریف، رئیس بنیاد سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه که از تولید و بازاریابی جهانی این واکسن حمایت می‌کند، گفت: ما نشان داده‌ایم که این واکسن بسیار موثر است.
این واکسن جدا از کارآزمایی بالینی به ۱۰ هزار نفر دیگر در معرض خطر بالای دچار شدن به کوویدـ۱۹ بودند، تزریق شده است.
این واکسن در دمای معمولی یخچال نگهداری می‌شود، باید در دو مرحله تزریق شود و می‌تواند تا ۹۲ درصد مصونیت ایجاد کند.
بیشتر بخوانید؛
- نخستین واکسن کرونا در آمریکا در آستانه تایید
- درباره واکسن لاکچری آمریکایی کرونا چه می‌دانید؟
- سومین واکسن بی‌خطر کرونا هم رونمایی شد | واکسن آکسفورد-آسترازنکا چه مزایایی به واکسن فایزر و مدرنا دارد؟
- روسیه می‌گوید واکسن کرونایش بیش از ۹۲ درصد موثر است
واکسن‌های خارجی کرونا چه زمانی به دست ایرانی‌ها می‌رسد؟
در روزهایی که همه از شنیدن خبر کشف واکسن کرونا هیجان‌زده هستند ایرانی‌ها چندان توجهی به این خبر نشان نمی‌دهند، چون فکر می‌کنند ایران نه پولی برای خرید واکسن دارد و نه آمریکا به ایران واکسن خواهد فروخت. به گزارش روزنامه شرق، گفته می‌شود آمریکا، ژاپن و اروپا از ۱.۵ میلیارد دوز واکسن تولیدشده فایزر، ۱.۲ میلیارد دوز آن را خریده‌اند و همین مسئله افق پیش رو را برای ایرانی‌ها محدودتر می‌کند که حداقل از دور اول واکسیناسیون چیزی نصیب ایران نخواهد شد. اما سخنگوی وزارت بهداشت نظر دیگری دارد و می‌گوید ایران هم اقداماتی برای پیش‌خرید واکسن انجام داده است.
به گفته او، ما هم در حوزه تولید واکسن کرونا اقدام می‌کنیم و هم از آنجایی که ممکن است کشورهایی در این حوزه از ما جلوتر باشند، باید در پیش‌خرید مشارکت می‌کردیم که این اقدام هم انجام شده است. بین ۱۸۰کشوری که در کووکس قرار دارند، برخی کشورهای ضعیف و متوسط هستند و اکثر کشورهای اروپایی هم حضور دارند. درعین‌حال ۸۴ کشور پرداخت‌کننده پول هستند که ما هم جزو آنها هستیم. البته آمریکا جزو این گروه کشورها نیست. پیش‌پرداخت حدود ۵۲ میلیون دلار بوده که در حال انجام است. به‌هرحال ما مقداری مشکل تبادلات ارزی داریم، اما رئیس‌جمهور روی این موضوع اصرار دارند.
البته میزان واکسنی که از این طریق خریداری کنیم، تقریبا می‌تواند ۱۰ درصد جمعیت ما را پوشش دهد. سیاست سازمان بهداشت جهانی دسترسی عادلانه به واکسن است و اعلام می‌کنند که از آنجایی که این بیماری پاندمی است، اگر همه کشورها واکسن نداشته باشند، زنجیره انتقال بیماری قطع نمی‌شود.
از طرفی طبق اظهارات معاون کل وزیر بهداشت درباره خرید واکسن کرونا از شرکت فایزر، «جمهوری اسلامی ایران در کنسرسیومی قرار دارد که سازمان بهداشت جهانی تشکیل داده و ۱۸ شرکت معتبری که واکسن‌های آنها مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته، مقرر شده برای کشورهایی که عضو کنسرسیوم هستند تأمین شود و ما جزو این کنسرسیوم هستیم و انتخاب‌هایمان را از بین این شرکت‌ها انجام خواهیم داد».
ایرج حریرچی، معاون کل وزیر بهداشت، با بیان جملات یادشده تأکید کرد: جمهوری اسلامی و وزارت بهداشت اقدامات لازم را انجام داده‌اند، ما در کنسرسیوم سازمان بهداشت جهانی هستیم و از واکسن‌های مورد تأیید استفاده خواهیم کرد. شرکت فایزر هم یکی از این ۱۸ شرکتی است که امکان انتخاب و خرید از آنها داریم و هنوز هیچ کشوری انتخاب نکرده از کدام سبد استفاده خواهد کرد و ما امکان انتخاب داریم و آنچه به صلاح مردم باشد، خریداری خواهیم کرد.
واکسن‌های ایرانی اکنون در چه مرحله‌ای هستند؟
محققان و دانشمندان ایرانی نیز در این مدت به دنبال دستیابی به واکسن کرونا بوده‌اند و در این زمینه تلاش‌های بسیاری کرده‌اند، در این باره دکتر مصطفی قانعی رئیس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا به همشهری‌آنلاین گفت: هیچ‌یک از واکسن‌های ایران وارد فاز انسانی نشده و مجوز آزمایش انسانی برای آنها صادر نشده است و احتمال دارد یکی از این واکسن‌ها اواخر آذر مجوز بگیرد. چندین شرکت در حال تهیه و تولید واکسن کرونا هستند و از این میان چهار شرکت کارشان از بقیه جلوتر است.
قانعی درباره زمان اجرای فاز اول کارآزمایی بالینی واکسن‌های کرونای ایرانی توضیح داد: احتمال دارد اواخر آذر مجوز کارآزمایی بالینی فاز اول برای این واکسن‌ها صادر شود و اگر همه این مراحل با موفقیت پشت سر گذاشته شود در اردیبهشت ۱۴۰۰ فاز سه انسانی شروع می‌شود. از آنجا که واکسن‌هایی که در ایران تولید می‌شود همان‌هایی است که در چین، هند، آمریکا و... نیز تولید می‌شود و متفاوت از آنها نیست و عوارض احتمالی آنها هم مشخص شده است این احتمال وجود دارد واکسن ایرانی اگر یک مرحله تست شود و عارضه‌ای نداشته باشد، تصمیم گرفته شود برخی از فازها حذف شود و بدین‌ترتیب مراحل کار با سرعت بیشتری پیش رود و بتوانیم زودتر تزریق آن را شروع کنیم.
زمان احتمالی واکسیناسیون جمعی در ایران
رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا در پاسخ به این سوال که واکسن ایرانی کرونا چه زمان به تولید انبوه می‌رسد و می‌توان تزریق آن را شروع کرد، گفت: اگر بتوانیم فاز سوم انسانی را در اردیبهشت ۱۴۰۰ در ایران شروع کنیم تا ۳ ماه درگیر این فاز خواهیم بود؛ بدین‌ترتیب احتمالا مهر سال ۱۴۰۰ بتوانیم واکسیناسیون جمعی را در کشور آغاز کنیم.
راه‌های تامین واکسن کرونا در ایران
سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دوشنبه ۳ آذر در حاشیه دهمین جلسه کمیته ملی کوویدـ۱۹ گفت: در کمیته واکسیناسیون با کمک دانشمندان و محققان کار واکسن کوویدـ۱۹ را دنبال کردیم. این کار را از ۳ مسیر دنبال می‌کنیم؛ اول خرید واکسن از منابعی که در دنیا تایید شدند. ما جزو کشورهایی هستیم که تعیین و انتخاب منبع خرید با خودمان است و ۴ منبع را تاکنون برای خرید واکسن انتخاب کرده‌ایم.
وزیر بهداشت ادامه داد: قرار است برای خرید ۱۸ میلیون دُز مذاکره کنیم. مقداری هم از منابع دیگر واکسن‌سازان دنیا، مازاد بر آن مذاکره برای خرید کرده‌ایم. مسیر دومی که برای تامین واکسن دنبال می‌کنیم تامین واکسن از طریق قرارداد تولید مشترک و استفاده از دانش بیرون است که این کار را طی مذاکره با ۲، ۳ کشور دنبال می‌کنیم.
نمکی گفت: سومین روش تکیه بر دانش و توان داخلی است. خوشبختانه تاکنون ۴ شرکت در این زمینه در ایران فعالیت می‌کنند و گزارش خود را به سازمان بهداشت جهانی داده‌اند. امیدواریم برای ۲ مورد آنها در جلسه‌ای که روز چهارشنبه (۵ آذر) داریم اجازه آزمایش و کلینیکال ترایال روی مدل انسانی از روزهای آینده صادر شود.
بیشتر بخوانید؛
- جدیدترین وضعیت واکسن‌های ایرانی کرونا ؛ تا مهر ۱۴۰۰ صبر کنید | واکسن‌های وارداتی کرونا فقط برای ۱۰ درصد ایرانی‌هاست
- واکسن کرونا کی به ایرانی‌ها می‌رسد؟