بهتر است بدانیم که نام ارگ به دوران تصرف تهران توسط افغان‌ها بازمی‌گردد. قضیه از این قرار است که افغان‌ها به محض استقرار در تهران دوره صفوی، در سمت شمال این منطقه پلی احداث کردند و در کنار پل، دروازه‌ای ساختند و نام آن را ارگ گذاشتند.
محوطه ارگ که زمانی در شمال شهر تهران قرار گرفته بود، هم‌اکنون بخشی از منطقه مرکزی تهران است و مردم فقط به عنوان یک میدان از آن یاد می‌کنند.
این منطقه هم‌اکنون از شمال به میدان و خیابان امام خمینی، از شرق به خیابان ناصرخسرو، از غرب به خیابان خیام و از جنوب به خیابان پانزده‌خرداد محدود می‌شود. منطقه ارگ در زمان‌های نه‌چندان دور، یکی از مهم‌ترین بخش‌های شهر تهران محسوب می‌شد که همه ارگان‌های مهم دولتی در آن مستقر بودند.
مدارک و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که ارگ تهران نیز مثل بسیاری از مکان‌های تاریخی دیگر، دارای تاسیسات دفاعی جداگانه‌ای بوده است.
در زمانی که شهر تهران دارای راه‌های ارتباطی قابل‌توجهی نبوده، منطقه ارگ هم فقط دو راه داشته که این راه‌ها یکی در سمت شمال ارگ قرار داشته که مناسبات ارگ را با خارج شهر برقرار می‌کرده و نام قدیمی آن دروازه دولت بوده که هنوز هم به این نام مشهور است. راه دیگری که در سمت جنوب ارگ قرار داشته، هم‌اکنون در بین مردم به نقاره‌خانه معروف است.
مجموعه امروزی منطقه تاریخی ارگ را عمارت رادیو، کاخ دادگستری، قسمت اصلی کاخ دارایی، سردر قدرخانه، ساختمان دارالفنون، ساختمان کلانتری ارگ، بانک ملی شعبه بازار، مسجد ارگ و ساختمان سابق وزارت کشور تشکیل می‌دهند.
گفتنی است که مجموعه تاریخی ارگ تهران ده‌هزارمین اثر ثبت‌شده در فهرست آثار تاریخی کشور است. جالب اینکه نخستین مدرسه علوم جدید یعنی دارالفنون و نخستین پارک عمومی تاریخ تهران در منطقه ارگ ساخته شده‌اند که نشان از اهمیت بسیار بالای آن در گذشته دارد.
نسل امروزی جامعه ما متاسفانه شانس آن را ندارند که از جاه‌وجلال ارگ به جز چند عکس، چند نام و چند ساختمان مخروبه که در مجموعه کاخ گلستان قرار گرفته‌اند، چیز دیگری ببینند.