سی‌ام بهمن سال گذشته قم، خبرسازترین شهر ایران شد. به فاصله چند ساعت برای نخستین بار هم ابتلای دو نفر به کرونا تأیید شد و هم فوت آنها. حالا این روز در تقویم ایران به‌عنوان روز اعلام رسمی شیوع کرونا ثبت شده است.
آن روزها، جهان هنوز در شوک تصاویر منتشر شده از ووهان چین بود. ضدعفونی خیابان‌ها و قرنطینه میلیون‌ها چینی، رعب و وحشت عجیبی در میان مردم جهان ایجاد کرده بود. ممنوعیت تردد به این کشور و بلاتکلیفی تعدادی از ایرانیان گرفتار شده در این شهر، اوضاع را نابسامان کرده بود.
اواخر بهمن‌ماه بود که پرواز اختصاصی برای بازگشت بیش از ۵۰نفر از دانشجویان و خانواده‌هایشان به ووهان فرستاده شد و نخستین مسافران رسمی چین وارد کشور شدند. هر چند که قبل از آن هم مسافرانی از چین وارد کشور شده بودند که تنها اقدامی که برای کنترل بیماری‌شان انجام می‌شد تب‌سنجی در فرودگاه بود. با اعلام ثبت نخستین موارد ابتلا در قم، ماجرای نقش داشتن طلاب چینی در شیوع این ویروس پس از بازگشت‌شان از این کشور پررنگ شد.
آن زمان جشن سال نوی چینی بود و بسیاری از طلاب برای شرکت در این مراسم به کشورشان بازگشته بودند. بعدها وزیر بهداشت اعلام کرد که یک بازرگان در سفر غیرمستقیم به چین ویروس را وارد کشور کرده است. با این حال در یک‌سالگی شیوع ویروس در کشور، منشأ اصلی انتشار ویروس همچنان نامشخص است.
هر چه که بود، در کمتر از چند ساعت، قم تبدیل به خطرناک‌ترین شهر ایران شد.آمار ابتلا یکباره بالا رفت و همزمان در گیلان هم مواردی از ابتلا دیده شد. رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی قم می‌گوید که کرونا برای نخستین بار در قم شایع نشد، بلکه برای نخستین بار در این شهر تشخیص و اعلام شد. درحالی‌که قبل از آن در مکان‌های دیگر ازجمله گیلان هم دیده شده بود. اما به تشخیص نرسید. محمدرضا قدیر که فوق‌تخصص گوارش و کبد دارد، از شهریور سال ۹۸ به‌عنوان رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی این استان انتخاب شد و در مدت زمان کوتاهی با بزرگ‌ترین بحران دوران حرفه‌ایش مواجه شد.
او در گفت‌وگو با همشهری از روزهای سخت و طاقت‌فرسای اسفند سال گذشته می‌گوید و تأکید می‌کند که در اعلام آمار فوتی‌ها، پنهان‌کاری نشد و به محض مثبت شدن نخستین آزمایش‌های کرونا، ماجرا رسانه‌ای شد.
- چه اتفاقی افتاد که نخستین موارد ابتلا به کرونا در استان قم دیده شد؟ اواخر بهمن‌ماه سال قبل در بیمارستان‌ها چه گذشت؟
اواسط بهمن‌ماه بود که تعدادی بیمار مبتلا به مشکلات تنفسی به اورژانس مراجعه می‌کردند، بیمارانی بودند که ریه‌هایشان درگیر عفونت شده بود. ما گزارش‌هایی به وزارت بهداشت داده بودیم و آنها تصمیم گرفتند به استان قم بیایند. معاون درمان وزیر بهداشت و رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر این وزارتخانه هم در این تیم بودند. تمام مسئولان استانی به همراه این تیم، در بیمارستان کامکار قم که در آن موارد مشکوک از ابتلا مشاهده شد، ۳۰بهمن جلسه گذاشتند و موارد را بررسی کردند. شب قبل از آن خودمان تا ساعت یک شب جلسه‌های متعددی داشتیم. قبل از آن از بیماران مشکوک آزمایش‌هایی گرفته شد که ۳۰بهمن نتیجه آن آمد. در همان جلسه اعلام شد که تست‌ها مثبت است.
- چطور تصمیم گرفتید که ماجرای ابتلا را اعلام کنید؟
تصمیم وزارت بهداشت بود که به سرعت به مردم اعلام شود. یعنی به یک ساعت هم نکشید، به محض اینکه از نتیجه تست‌ها باخبر شدیم، آن را رسانه‌ای کردیم.
- برای اعلام این خبر با مسئول خاصی یا رئیس دولت هماهنگ نشد؟
خیر. این نظر وزیر بهداشت بود که به سرعت موضوع اعلام شود. به ما گفتند بدون تعلل اعلام شود. قبلش به مردم وعده داده بودند که اگر موردی پیدا شد مخفی نکنند. ما حتی یک روز قبلش مصاحبه کردیم و گفتیم که موردی نداشتیم. چرا که تا آن روز نتیجه آزمایش‌ها نیامده بود. اما به محض اعلام نتیجه، ما هم به مردم گفتیم چه اتفاقی افتاده است.
- برای اعلام این موضوع بعدها از شما انتقاد نشد؟ مثلا مراجع‌تقلید یا روحانیون قم؟
خیر. مراجع تقلید با ما بیشترین همکاری را داشتند و تمام توصیه‌های بهداشتی ما را به مردم گوشزد می‌کنند.
- قبل از اعلام شیوع در قم، تصاویر زیادی از ووهان چین منتشر شده بود که مردم در قرنطینه به سر می‌بردند. آن تصاویر رعب و وحشت ایجاد کرده بود. زمانی‌که در قم نخستین بار این موضوع اعلام شد، شما نگران این نشدید که قم تبدیل به ووهان چین شود؟ چرا که موارد ابتلا همراه با مرگ بود و بعد از آن آمار ابتلا به‌شدت در قم بالا رفت.
تا آن روز نه کسی کرونا را می‌شناخت و نه از رفتارش خبر داشت. در ووهان هم یک ماهی می‌شد که کرونا آمده بود. ما زمانی‌که با بالا رفتن موارد بیماران تنفسی مبتلا شدیم، مرتب موضوع را با وزارت بهداشت در میان می‌گذاشتیم خودمان هم به‌شدت نگران شده بودیم، روزها و شب‌های بسیار بدی را گذراندیم. بیماران درگیری‌های شدید ریه داشتند و ما نمی‌دانستیم این بیماری چیست. به محض مثبت شدن تست‌ها بیمارستان کامکار را تبدیل به مرکز کرونا کردیم. این بیمارستان نخستین مرکز کووید- ۱۹در کشور بود. در کنارش هم اقامتگاه‌هایی برای بیماران راه انداختیم تا به خانه‌هایشان نروند. بیماران ما آنقدر زیاد شدند که مرکز درمانی فرقانی را در یک شبانه‌روز برای بیماران کرونایی تخلیه کردیم. در روزهای ۱۸و ۱۹اسفند روند پذیرش بیماران بسیار صعودی بود. در همان پیک اول بالای یک هزار و ۱۲۰نفر بیمار داشتیم.
- این بیماران چطور یکباره اینقدر زیاد شدند؟
پیک بزرگی بود. آن موقع خیلی‌ها نمی‌دانستند باید ماسک زد و فاصله اجتماعی را رعایت کرد. ما هم نمی‌دانستیم. اجتماعات همچنان برگزار می‌شد. تالارها برقرار بود. برای ۲۰اسفند پیک به اوج خودش رسید. خاطرات و لحظه‌های بسیار بدی از آن روزها داریم.
- در آن دوره شما به‌عنوان متولی و هدایت‌کننده نظام سلامت قم، چه شرایطی داشتید؟
فضای بسیار سخت و سنگینی بود. رعب و وحشت در میان مردم وجود داشت. پروتکل‌های بهداشتی و سیاست‌های وزارت بهداشت برای مقابله با کرونا در روزهای اول مشخص نبود. چرا که خود بیماری پیچیده بود و رفتارهایش ناشناخته. حتی رئیس سازمان بهداشت جهانی همان موقع اعلام کرد که ممکن است گزارش‌هایش هر روز با روز قبل، متفاوت باشد. زمانی‌که قم درگیر این ویروس شد، قطعا مکان‌های دیگری هم درگیر بودند اما در قم زودتر اعلام شد و باعث شد بیماری در کل کشور هم زودتر تشخیص داده شود.
- هیچ وقت فکر می‌کردید دچار چنین شرایطی شوید و بیماری تا این میزان وسعت پیدا کند؟
خیر. فکر نمی‌کردیم که تا این میزان سرایت داشته باشد. ما دچار پیک سختی شده بودیم و به زحمت افتادیم. خودم درگیر بیماری شدم و ۴اسفند به‌دلیل ابتلا قرنطینه شدم. ریه راستم درگیر شده بود و ۲هفته از فضا دور شدم. تمام کسانی که در جلسه‌های آن روز شرکت می‌کردند مبتلا به کرونا شدند، ازجمله استاندار قم.
- وقتی خبر آغاز شیوع در قم اعلام شد،۲ روز به برگزاری انتخابات مجلس مانده بود. آن روزها می‌گفتند به‌دلیل برگزاری انتخابات نمی‌خواهند عددهای واقعی را اعلام کنند یا آمارها بیش از اینهاست اما کتمان می‌کنند. حتی بعد از برگزاری انتخابات و بالارفتن آمارها، یکی از دلایل ابتلای بیشتر را قرار دادن صندوق‌ها در مکان‌های تجمعی مثل حرم حضرت معصومه(س) اعلام کردند.
اینها کم‌لطفی‌هایی بود که بعضی رسانه‌های خارجی آن را دست‌آویز کرده بودند و ماجرای انتخابات را برای اعلام نکردن آمار واقعی به میان کشیدند. نگاه ما سلامت محور است. زمانی‌که موارد مثبت بیماری مشخص شد، بدون هیچ تعللی اعلام شد.
- اصلا به ماجرای تأثیر این اعلام بر روند انتخابات فکر نکردید؟
اصلا. سلامت مردم برای ما مهم بود. بدون هیچ‌گونه مسائل جانبی و مصلحت‌اندیشی این کار را کردیم.
- اما شاهد بودیم با وجود اعلام آغاز شیوع، تا مدت‌ها مراسم و تجمعات مذهبی در قم برگزار می‌شد.
یک اتفاقی که افتاد خلط مبحث بود. برخی آمدند و قم‌هراسی کردند که این مسئله مردم را ناراحت کرد. به هر حال زمانی‌که در قم این موضوع اعلام شد، در گیلان هم به‌طور همزمان بیماری شایع شده بود، حتی جاهای دیگر هم بود. اما تمرکز تنها روی قم بود و این استان را کانون ویروس معرفی کردند. درحالی‌که اینطور نبود.
- شما شهریور ۹۸به‌عنوان رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی قم انتخاب شدید و کمتر از ۶ ماه بعد با بحران بزرگی مواجه شدید. این موضوع چقدر برایتان سخت بود؟
مسئله البته تنها خود کرونا نیست. مسائل اجتماعی، سیاسی و صنفی دیگری هم بود. به هر حال شیوع این ویروس بحران سختی است. ما به‌شدت نگران کنترل بیماری بودیم و اینکه نتوانیم از عهده ساماندهی و حمایت درمانی از مردم بربیاییم. هر چند که تلاش کردیم مریضی معطل نماند. در همان دوره ۳دستگاه سی‌تی اسکن برای قم خریدیم. یک بیمارستان افتتاح کردیم و چند دستگاه اکسیژن‌ساز نصب کردیم. ما سعی کردیم تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم.البته نیروهای جهادی هم زیاد به ما کمک کردند.
- در اوایل دوره شیوع، تصاویری ماهواره‌ای از قبرستان قم از سوی واشنگتن‌پست منتشر شد که نشان می‌داد قبرهای بسیار زیادی در این منطقه حفر شده که به‌نظر می‌رسید برای دفن بیماران کرونایی در حال آماده شدن است. درحالی‌که آن زمان، آمارها خیلی بالا اعلام نمی‌شد. آن زمان درباره تعداد فوتی‌ها شبهات زیادی وجود داشت و گفته می‌شد درباره آمارهای واقعی پنهان‌کاری می‌شود.
اینطور نیست. بهترین و دقیق‌ترین آمارهای دنیا، در ایران داده می‌شود. شاید در اوایل شیوع، سازماندهی خوب و منظمی برای اعلام آمارها نبود، اما این صحبت‌هایی که می‌شد شایعه‌پراکنی بود. حالا خود انگلیس روزانه ۱۴۰۰فوتی دارد. در ایران روزانه ۷۰نفر در اثر کرونا جانشان را از دست می‌دهند اما رسانه‌های خارجی تنها روی ایران تمرکز کرده‌اند. ما تست‌های مثبت را ملاک قرار می‌دهیم. هر کس هم که مبتلا باشد و فوت کند در آمارها قرار می‌گیرد. برخی از کشورهای اروپایی آمار فوت در خانه سالمندان را حتی اعلام نمی‌کردند. اما ما همه را اعلام کردیم. برخی رسانه‌ها نگاه سیاسی به ماجرا دارند.
- نکته‌ای که در ارتباط با قم وجود دارد، حساسیت زیاد است. هر حرفی زده می‌شود با واکنش‌های زیادی مواجه می‌شود، حتی اخیرا شاهد بودیم که در پی انتقاد سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا درباره رعایت نشدن پروتکل‌های بهداشتی در قم، واکنش‌های شدیدی نشان داده شد. دلیل این اتفاق‌ها چیست؟
ببینید ادبیات در بیان انتقادها مهم است. به هر حال این حرف‌ها از روی دلسوزی زده می‌شود اما در ارتباط با ادبیات این مسئول حساسیت ایجاد شد.