همشهری آنلاین _ سحر جعفریان: طرحی که از سال ۱۳۶۹ با عنوان «مشارکت دانش‌آموزان در امور شهر تهران در اوقات فراغت» افتان و خیزان کار خود را در مدارس پایتخت آغاز کرد و سال‌ها بعد با عنوان بازنگری شده «شهردار مدارس» ادامه یافت. تا اینکه سر و کله ویروس نانومتری کرونا پیدا شد و مشارکت‌ها و فعالیت‌های ۲۰ شهردار مدرسه در نهمین تکه از پایتخت را هم مانند سایر شهرداران مدارس مناطق در قالب آنلاین و مجازی بودن قرار داد. مشارکت‌ها و فعالیت‌هایی که ویژگی بارزشان، تعاملات مستقیم بوده است و اکنون باید دور از هم، اطلاعات و آموزش‌ها تبادل شوند. در این گزارش به گفت‌وگو با شهرداران مدارس منطقه ۹ که به آنها همیاران مدیران شهری می‌گویند، مدیران و کارشناسان اجتماعی پرداخته‌ایم تا ابعاد این طرح آموزشی را در دوران کرونا بررسی کنیم.
- یک گروه ویژه
«علیرضا حیدری»، ۱۶ ساله و شهردار مدرسه در پایه دهم می‌گوید: «آموزش از خانواده آغاز می‌شود و بعد به مدرسه کشانده می‌شود. اختلال در روند آموزشی هریک از این نهادهای آموزشی، سبب می‌شود دانش‌آموزان به خوبی باارزش‌ها و هنجارهای شهری و زندگی جمعی آشنا نشوند. اینجا است که شهردار مدرسه با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود مانند هم سال بودن با گروه‌های آموزش پذیر، وارد میدان می‌شود تا خلاهای به وجود آمده را پر کند.»
- نظارت از سوی نیروی اجرایی یعنی رسیدن به هدف
نظارت افراد به شیوه عملکرد خود، امتیازی است که طرح شهردار مدرسه از آن بهره‌می‌برد. «عرفان اشرف نوحه گر»، ۱۵ ساله، شهردار مدرسه پایه نهم با بیان این مطلب می‌گوید: «ابتدا ارزیابی و نظرسنجی می‌کنیم. پس از بررسی همه جانبه مسائل، راهکارهایی برای حل مشکلات به وجود آمده یا احتمالی ارائه می‌دهیم. در نهایت و در تعامل با یکدیگر بر شیوه اجرای راهکارها و برنامه‌ها نظارت می‌کنیم. این نظارت که برخاسته از همان منبع اصلی نیروهای اجرایی است، امتیازی ویژه و دلسوزانه برای هرچه بهتر و سریع‌تر به هدف رسیدن گروه در نظر گرفته می‌شود. مصداق این ادعا، گام‌های مؤثری است که ما در نگهداشت محیط‌زیست محله‌هایمان حتی در دوران کرونا برداشته‌ایم.»
- آموزش‌های شهروندی در دوران کرونا
جامعه به آموزش‌های عملی و تجربی نیاز دارد. «سید حمیدرضا حسینی»، شهردار مدرسه پایه یازدهم می‌گوید: «کتاب‌های درسی ما از اطلاعات نظری و علمی انباشته شده است. در حالی که ما به‌عنوان افرادی که در جوامع مدرن و آسیب‌خیز زندگی می‌کنیم، به آموزش‌های تجربی و مهارت‌افزا نیاز داریم. از چگونه رانندگی کردن گرفته تا مهارت‌های ارتباطی سالم که هریک نقشی اساسی در زندگی فردی و جمعی ما دارند.» حسینی ادامه می‌دهد: «در دوران کرونا، جلسات‌مان را به‌صورت مجازی برگزار می‌کنیم تا فراموش نکنیم دنیای کرونا زده بیش از پیش به آموزش‌های شهروندی احتیاج دارد.»
- کارآفرینی و ایجاد فضای سبز خلاق
کارآفرینی و ایجاد فضاهای سبز خلاقانه یکی از اولویت‌های آموزشی و اجرایی طرح شهردار مدرسه در این دوره از سال تحصیلی است.
«محراب یوسفی»، شهردار مدرسه پایه ششم در این‌باره می‌گوید: «برگزاری مسابقه «سبز و خلاق مدرسه»، «رنگ‌آمیزی کلاس‌ها» و «ایده‌پردازی در زمینه کارآفرینی‌های خانوادگی» در شرایط کرونا از مهم‌ترین اقدامات این دوره از طرح شهرداران مدرسه بوده است که دنبال کرده‌ایم. انتشار نشریه الکترونیکی با موضوعات شهری و برپایی اردوهای شغلی (همراهی یک روزه با نیروهای راهور، پاکبانان و کارشناسان شهری) از دیگر اقدامات است.»
- ریشه مشکلات شهری و اجتماعی ناآگاهی است
«مشارکت فعال» یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه پایدار در هر جامعه و گروهی است که آموزش آن را می‌توان از سنین پایه آغاز کرد. «پونه ذکاوت منش»، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، درباره طرح اجتماعی و فرهنگی شهردار مدرسه می‌گوید: «اجرای دقیق طرح شهردار مدرسه می‌تواند نگرانی جوامع از مختصات کشور تا شهرها و محله‌ها را پاسخی درخور بدهد.
به گونه‌ای که آموزش توام با مشارکت و فعالیت‌های شبیه‌سازی شده با ۸ سرفصل متناسب با فعالیت معاونت‌های گوناگون شهرداری‌ها می‌تواند دانش‌آموزان را به‌عنوان آینده‌سازان به درستی آماده کند. چراکه طی این آموزش‌ها و تجربه‌ها، آنها به خوبی با مفاهیم اخلاقی، فرهنگی، سیاسی، زیست‌محیطی، اقتصادی و شهری آشنا می‌شوند. وظایف و حقوقی که ناآگاهی از هریک در حال حاضر ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی و شهری است.» ذکاوت‌منش ادامه می‌دهد: «باید دوران کرونا را به منزله یک فرصت برای اثربخشی افزون‌تر طرح شهردار مدرسه دانست. برای مثال می‌توان با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، مسابقه، جشنواره‌های مجازی و بسیاری برنامه‌ها متنوع، ضمن ارتقای حس مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان، توجه آنها را نسبت به مسائل شهری نیز جلب کرد.»
- شهرداران مدرسه از دیروز تا امروز
طرح شهردار مدرسه در شکل و شمایل امروزی از سال ۱۳۷۲ به‌صورت آزمایشی در ۲۰ مدرسه تهران اجرا شد. سال ۱۳۷۹ پس از شناسایی نقاط ضعف و قوت طرح (شناسایی منابع مالی و معنوی در ایجاد تشکیلات دانش‌آموزی، تطبیق رویه دستورالعمل‌های آموزش و پرورش با شهرداری مناطق به‌ویژه اداره آموزش‌های شهروندی) اجرای قانونمند آن ادامه یافت. تا اینکه در سال ۱۳۸۴ با مشارکت ۱۰۰ هزار دانش‌آموز از ۵۰۰ مدرسه تهران، این طرح به اوج اجرایی خود رسید. طرح کنونی با تغییر و تحولاتی در محتوا و شیوه اجرا از سوی ستاد مرکزی طرح شهردار مدارس، بازنگری و تنظیم شده است و هر ساله در همه مدارس تهران اجرا می‌شود. هر دوره و در هر منطقه، بیش از ۲۰ شهردار مدرسه برگزیده می‌شوند تا داوطلبانه به مشارکت‌های اجتماعی بپردازند.
- مشارکت، حلقه گمشده رفاه اجتماعی است
«ادیبه کریمی»، رئیس اداره آموزش شهروندی شهرداری منطقه ۹، «مشارکت و توانمندسازی» را حلقه گمشده رفاه اجتماعی می‌داند: «برای داشتن یک محله با امکانات رفاهی مطلوب، پیش از هر چیزی به علم و عمل جمعی در زمینه‌های مختلف از جمله اجتماعی، اقتصادی و کارآفرینی نیاز است. این امر نیز خود، پیش نیازی دارد. «آموزش» پیش نیاز پرورش افراد توانمند، مستعد، مسئولیت‌پذیر و متخصص است.
با این رویکرد می‌توان به آینده اجرای طرح شهردار مدرسه که در منطقه ۹ تاکنون بیشترین ثمر را به‌ترتیب در حوزه‌های میحط زیست، فرهنگ آپارتمان‌نشینی و فرهنگ ترافیکی داشته است، امیدوار بود. تا جایی که امکان وجود داشت با توجه به رعایت پروتکل‌های بهداشتی به برگزاری کارگاه‌های آموزشی خود ادامه داده‌ایم.»