همشهری آنلاین _ فاطمه عسگری نیا: مؤسسه‌ای که حالا همه اهالی عودلاجان امیدوارند با روشن شدن چراغش در این محله قدیمی، دوباره زندگی و شادابی را به کوچه‌پسکوچه‌های قدیمی‌شان هدیه دهد. حالا چند روزی می‌شود که مؤسسه هنری اردیبهشت در این محله قدیمی، دیواربه‌دیوار خانه‌های پرخاطره دیگر، فعالیت‌های هنری و فرهنگی خود را شروع کرده است؛ هم کتابخانه‌اش جان گرفته و هم برگزاری دورهمی‌های هنرمندان در آن شور و حال خاصی به خانه بخشیده است.
کوچه آقا موسی در خیابان پامنار، در دل یکی از فرعی‌های پامنار که به کوچه خلیلی مفرد مشهور است، واقع شده است. خانه اردیبهشت هم در انتهای این کوچه تنگ و باریک است. همسایه‌ها دیگر خانه‌زاد این عمارت مرمت‌شده هستند. بچه‌های قد و نیم‌قد محله از ابتدای بالا رفتن خشت‌خشت آن کنار مهندس مرباغی و تیم مرمت حضور داشته‌اند. قصه‌های محله را برای آنها روایت کرده‌اند و از آرزوهایشان گفته‌اند. «مسعود» یکی از بچه‌های عودلاجان است. او در زمان مرمت خانه هر روز به اینجا می‌آمد و با کارگران هم‌صحبت می‌شد. گاهی هم گپ‌ریزی با مهندس مرباغی می‌زد: «از صفر تا صد ساختن این خانه حضور داشته‌ام. تیم مرمت در حین ساخت خانه، نشریه اردیبهشت عودلاجان را تهیه می‌کردند و من این نشریه را با صدای بلند برای کارگران می‌خواندم.»
از مرمت این خانه ابراز خوشحالی می‌کند: «تا قبل از مرمت اینجا محل زندگی معتادان بود، اما حالا خانه‌ای زیبا در محله ساخته شده که محل رفت‌وآمد بازیگران بزرگ کشور است.»
اوستا محمود سلمانی هم از اینکه حال و هوای محله به دست مردم به‌خصوص هنرمندان در حال تغییر است خیلی خوشحال است: «محله ما یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تهران است، اما در طول سال‌های گذشته اکثر خانه‌های قدیمی و تاریخی‌اش به ویرانه و محل تجمع معتادان تبدیل شده بود. خیلی خوشحالیم که این خانه‌ها به دست تیم هنرمندی از دلسوزان تاریخ و هویت در حال مرمت است. خانه اردیبهشت قطعاً نخستین و آخرین خانه‌ای نیست که در محله عودلاجان زنده می‌شود.»
- همسایه‌ها؛ همراه و همدل
یکی از موضوعاتی که به تیم مرمت خانه اردیبهشت عودلاجان کمک کرد تا روند کار را بدون هیچ دغدغه‌ای در سایه آرامش محلی دنبال کنند، همراهی و همدلی اهالی محل با آنهاست. مهندس «بهروز مرباغی»، معمار پروژه مرمت خانه اردیبهشت، می‌گوید: «از روز نخست حضورمان در محله، اهالی با روی باز از تیم ما و فعالیتی که قرار بود در این خانه انجام شود، استقبال کردند. شاید علتش باز بودن در کارگاه عمرانی ما به روی اهالی بود که از روز نخست به اینجا آمدند و در جریان روند کار قرار گرفتند و با روایت قصه‌های خانه، بخش‌های پیدا و نهان این خانه را به ما نشان دادند.»او ادامه می‌دهد: «ما اهالی عودلاجان را دوست داریم و معتقدیم رفاقت با اهالی محله لازمه یک پروژه مرمتی در محله است.»
او که عضو انجمن مفاخر معماری ایران است، معتقد است بافت‌های تاریخی با حضور مردم جان می‌گیرد: «احیای بافت تاریخی و یا هر خانه قدیمی که به لحاظ تاریخی و البته هنری معماری و طراحی ارزشمند است به کف‌سازی و نصب المان و مرمت در و دیوار معطوف نمی‌شود؛ چراکه چنین بناهایی با حضور آدم‌ها جان می‌گیرند. بازسازی خانه‌هایی که عمر مفیدشان تمام شده و تبدیل آنها به فضاهای مورد نیاز در کنار هم می‌توانند باعث دمیده شدن روح تازه به جامعه شود. اگر بنایی بازسازی شود اما برنامه‌ای برایش نداشته باشیم، قطعاً تلاش‌ها بی‌فایده خواهد بود. نکته مهم دیگر این است که بازسازی در عین حال که می‌تواند همان بافت سنتی و ایرانی را داشته باشد، با خلاقیت و بها دادن به جوانان می‌توان چاشنی مدرن هم به آنها اضافه کرد و سبک خاصی در معماری خلق کرد.»
- کتابخانه ارزشمند خانه اردیبهشت
مؤسسه فرهنگی خانه اردیبهشت عودلاجان برنامه‌های زیادی را از این به بعد در محله دنبال می‌کند؛ از برگزاری نشست‌های تخصصی فعالان حوزه معماری، هنر و موسیقی و... که بگذریم راه‌اندازی کتابخانه زیبا و ارزشمند این خانه است. مهندس مرباغی در این‌باره می‌گوید: «یکی از برنامه‌های خانه اردیبهشت عودلاجان، با فعال‌شدن مؤسسه فرهنگی‌هنری اردیبهشت عودلاجان، راه‌اندازی کتابخانه‌ای با ویژگی‌های خاص است. ما نخستین گام این برنامه را برداشتیم. بخشی از کتابخانه را در فضای کافه‌ساز (محیطی که حالت کافه دارد) چیدیم و به‌مرور تکمیل خواهیم کرد. جهتگیری اصلی ما در کتابخانه این مجموعه، گردآوری و ارائه کتاب‌های مرجع و عمومی در حوزه معماری و هنر خواهد بود. ضمن آنکه نیم‌نگاهی جدی به مبحث تهران‌پژوهی نیز خواهیم داشت.»
او یادآوری می‌کند: «در کتابخانه ما که در آینده توسعه پیدا خواهد کرد علاوه بر مجموعه‌هایی چون «کتاب هفته»، «کتاب جمعه» و کتاب‌های تاریخی و ادبی ارزشمند، تعدادی کتاب کم‌یاب یا نایاب هم خواهیم داشت که طبعاً فقط برای مطالعه در کتابخانه اردیبهشت عودلاجان در اختیار خواهد بود. کتاب‌هایی از دوره قاجار با چاپ سنگی، از جمله دو کتاب از "عبدالغفار»، «خمریات» و «جغرافیای جهان" هم دیده می‌شود.»
- ۷۰ سال سکونت خانواده «تهرانیان»
بنچاق‌های موجود از خانه اردیبهشت حکایت از آن دارند که این خانه در سال ۱۳۳۶ بعد از ۷۰ سال سکونت مستمر از سوی خانواده «تهرانیان» به خانواده «پیاب» فروخته می‌شود. خانواده پیاب هم ۶۰ سال در این خانه سکونت می‌کنند. اما در نقشه به‌یادگارمانده از عبدالغفار که قدمتش به حدود ۱۸۰ سال قبل برمی‌گردد، خانه به نام میرزامحمد ناظر ثبت شده است و این مسئله حکایت از جایگاه اجتماعی این فرد و قدمت سکونتش در این مکان دارد. می‌گویند قدمت این خانه به دوره زندیه برمی‌گردد مصداق این سخن هم خزینه کشف‌شده در زیرزمین خانه و معماری منحصربه‌فرد آن است که متعلق به دوره زندیه است. البته وقتی قرار شد این خانه مرمت و بازسازی شود کسی از وجود این حمام خزینه‌ای در خانه خبر نداشت و معماران در جریان خاکبرداری‌هایی که برای مرمت انجام می‌دادند این مجموعه را کشف کردند. خزینه‌ای که از آن سخن می‌گوییم سال‌های سال زیر خروارها خاک مدفون و چه بسا آخرین ساکنان خانه از وجودش بی‌اطلاع بودند. از آنجا که مرمت خانه اردیبهشت همواره با اکتشافات جدیدی همراه بوده است، این پروژه را باید به‌عنوان یکی از پر رمز و رازترین بناهای مرمت شده در منطقه ۱۲ مطرح کرد.
- احیا و مرمت خانه‌ای که حراج شده بود
«علی‌محمد سعادتی» شهردار منطقه ۱۲، تلاش برای حفظ و احیای خانه‌های تاریخی تهران را یکی از اولویت‌های شهرداری منطقه ۱۲ برشمرد: «خوشبختانه از سال گذشته اقدامات خوبی در راستای تملک و احیای بافت تاریخی تهران قدیم در قلب پایتخت صورت گرفته است. ابتدای امسال شاهد افتتاح مؤسسه فرهنگی خانه اردیبهشت عودلاجان بودیم و امیدواریم با همکاری بخش خصوص و حمایت‌های شهرداری از سرمایه‌گذاران، شاهد تداوم این روند در منطقه ۱۲ باشیم.»
او در ادامه همچنین با اشاره به تملک «خانه حاکم تهران» در منطقه ۱۲ گفت: «این خانه قرار بود در حراجی فروخته شود که با تلاش‌ها و پیگیری شهرداری
منطقه ۱۲ خوشبختانه امروز به تملک ما در آمده و قرار است با یک تیم مجرب و استثنایی کار مرمت آن به‌زودی آغاز شود.»