همشهری‌آنلاین - مهرداد رسولی: در آستانه ۲۸ فروردین و روز جهانی صدا با استاد منوچهر والی‌زاده، صدای ماندگار دوبله ایران و کسی که با صدایش به شخصیت‌های اصلی فیلم‌های هالیوودی جان تازه‌ای بخشید، درباره حضورش در دنیای تبلیغات و روزگار متفاوت دوبله در ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.
- آقای والی‌زاده! شما به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین صداپیشه‌های ایران به جای بهترین بازیگران دنیا حرف زده‌اید و مردم حتی به شنیدن صدای‌تان روی تیزرهای تبلیغاتی هم عادت کرده‌اند. ورود شما به عرصه کارهای تبلیغاتی یک مسیر جدید در کار گویندگی است یا این رویه در دهه‌های قبل هم معمول و مرسوم بوده؟
من جزو نخستین صداپیشه‌هایی نیستم که وارد عرصه تبلیغات شده‌ام. ما در ابتدای دهه ۵۰ گوینده‌های درجه یکی مثل مرحوم حسین باغی را داشتیم که در تیزرهای تبلیغاتی فعالیت می‌کردند. قبل از حسین باغی دایی‌اش به نام آقای رضائیان در تیزرهای تبلیغاتی حرف می‌زد و صدای این دو به شکل عجیبی شبیه بود. به‌نظرم صدای تبلیغاتی مثل صدای حسین باغی هنوز تکرار نشده است. گوینده حرفه‌ای برای خودش سبک و سیاقی دارد که بعد از مدتی نمود پیدا می‌کند و خاص می‌شود. نمود پیدا کردن صدا به شرط استمرار در کار و پشت میکروفن نشستن‌های طولانی میسر می‌شود. صدای حسین باغی این ویژگی‌ها را داشت.
- حضور صداپیشه‌ها در تیزرهای تبلیغاتی در کشورهای دیگر هم رواج دارد یا گوینده‌های ایرانی از سر ناچار و برای کسب درآمد وارد این عرصه شده‌اند؟
تا جایی که به یاد دارم بسیاری از گوینده‌های سرشناس خارجی در تیزرهای تبلیغاتی حرف می‌زدند. به‌عنوان مثال می‌توانم از تلی ساوالاس، خواننده و بازیگر معروف آمریکایی نام ببرم که در تیزرهای تبلیغاتی صوتی و تصویری فعالیت می‌کرد. تلی ساوالاس کچل بود و روی سرش آگهی می‌چسباندند و تبلیغ می‌کردند. الان هم بسیاری از بازیگران هالیوودی مثل رابرت دنیرو کارهای تبلیغاتی می‌کنند و اینکه یک بازیگر یا گوینده قدیمی وارد این عرصه شود در همه جای دنیا یک کار معمول است. به هر حال این هم یکی از شاخه‌های کار گویندگی است به شرطی که آن را درست انجام بدهیم.
- اولین بار چه زمانی وارد کارهای تبلیغاتی شدید؟
قبل از پیروزی انقلاب پیشنهادهای زیادی داشتم اما معمولا قبول نمی‌کردم. در آن سال‌ها یک استودیو داشتیم به نام چاپلین فیلم که برای آقای میناسیان بود و در این استودیو کارهای تبلیغاتی انجام می‌شد. آن موقع بابت خواندن هر تیزر تبلیغاتی ۵تومان می‌دادند. خیلی‌ها ورود به کارهای تبلیغاتی را دوست داشتند و انجام می‌دادند اما در آن سال‌ها به‌عنوان بازیگر نمی‌خواستم وارد این عرصه شوم و ترجیح می‌دادم راه خودم را بروم. الان که ماشاءالله همه وارد کار تبلیغات شده‌اند و تیزرهای تبلیغاتی تلویزیون شبیه فیلم‌های سینمایی است.
- دنیای تبلیغات معمولا پولساز است. صداپیشه‌ها از سود قابل توجهی که تیزرهای تبلیغاتی به شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی تزریق می‌کنند منتفع می‌شوند یا دستمزدها ناچیز است؟
شیوه پرداخت دستمزدها در ایران و خارج از کشور به کلی متفاوت است. مثلا گوینده‌های معروف خارجی از محل پخش تیزرهای تبلیغاتی و در ازای پخش آن در یک بازه زمانی مشخص پول می‌گیرند اما در ایران بابت خواندن یک تیزر تبلیغاتی دستمزد مشخصی می‌گیریم و صاحب آگهی هر چندبار که بخواهد و تا مدت نامحدودی می‌تواند آن را پخش کند. من یک کار تبلیغاتی می‌خوانم و یک‌بار دستمزد می‌گیرم اما همان آگهی تا ۱۰سال از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود.
- پس این کار برخلاف کار دوبله ضابطه مشخصی ندارد؟
ضابطه مشخصی ندارد و برخلاف تصور عموم آنقدر هم برای گوینده‌هایی مثل من پولساز نیست. یادم هست سال گذشته روی یکی از تیزرهای تبلیغاتی حرف زدم. این آگهی آنقدر از تلویزیون پخش شد که دلم برای خودم سوخت و به شوخی گفتم اگر یک ریال از محل پخش هر آگهی به من بدهند ثروتمند خواهم شد.
- امروزه برخی از بازیگران مطرح که دست بر قضا صدای خوبی هم ندارند، وارد کارهای تبلیغاتی شده‌اند. فکر می‌کنید این عرصه باید در انحصار صداپیشه‌ها باشد یا کیفیت صدا برای حرف زدن روی تیزرهای تبلیغاتی چندان مهم نیست؟
البته من شنیده‌ام برخی از بازیگران به واسطه ارتباط فامیلی‌ای که با صاحبان برندهای معتبر دارند، در تیزرهای تبلیغاتی آنها بازی کرده‌اند یا حرف زده‌اند اما من معتقدم کسی که وارد این عرصه می‌شود باید یک پکیج کامل شامل صدا، چهره و شهرت را داشته باشد. گوینده باید بیان و صدای خوبی داشته باشد وگرنه همه می‌توانند بیایند و کار تبلیغاتی بخوانند، کما اینکه این اتفاق افتاده و همه می‌خوانند. باور کنید گاهی اوقات از دخترخاله‌ها و پسرخاله‌هایشان برای خواندن تیزر استفاده می‌کنند. آنقدر گوینده تبلیغاتی داریم که با این سابقه اگر دستمزد بیشتری طلب کنم گوینده دیگری می‌آید و به جای من حرف می‌زند اما برایم مهم نیست چون معتقدم گوینده حرفه‌ای تحت هر شرایطی باید از برند خودش که سال‌ها برایش رنج کشیده مراقبت کند و به‌اصطلاح خودش را ارزان نفروشد.
- گویندگی روی تیزرهای تبلیغاتی باب میل خودتان است یا صرفا برای کسب درآمد آن را انجام می‌دهید؟
چرا دروغ بگویم. بیشتر برای کسب درآمد وارد این ژانر شده‌ام. من بابت دوبله هر فیلم سینمایی که یک روز کامل زمان می‌برد ۴۰۰تا ۵۰۰هزار تومان دریافت می‌کنم اما یک کار تبلیغاتی نیم ساعت زمان می‌برد و بین ۲ تا ۳ میلیون دستمزد می‌دهند؛ البته کار تبلیغاتی مداوم نیست و ممکن است یک گوینده ۲ تا ۳ماه پیشنهادی نداشته باشد.
- فکر می‌کنید در حالت عادی، ورود گوینده‌های حرفه‌ای به کارهای تبلیغاتی به وجهه و اعتبار آنها لطمه وارد می‌کند یا باید حرفه‌ای به ماجرا نگاه کنیم؟
اگر کسی صدا و بیان خوبی داشته باشد و قواعد حرف زدن روی تیزرهای تبیلغاتی را بلد باشد هیچ اشکالی ندارد. یک موقعی می‌گفتند دوبلورهای قدیمی درهای دوبله را بسته‌اند و به کسی راه نمی‌دهند. آخر مگر می‌شود درهای هنر را بست؟ اگر کسی وارد کار هنری شود و استعداد و پشتکار داشته باشد به سرعت پیشرفت می‌کند. الان جوان‌های خوبی آمده‌اند و بیشتر فیلم‌هایی که در فیلیمو و نماوا و سایر شبکه‌های اینترنتی دوبله می‌شود کار بچه‌های جوان است. دوبلورهای جوان با تحصیلات وارد این حرفه شده‌اند و اگر صرفا به پول و کسب درآمد فکر نکنند آینده درخشانی خواهند داشت.
- اگر زمان به عقب برگردد به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین گوینده‌های ایران و کسی که در هنر دوبله ایران یک برند است وارد کارهای تبلیغاتی می‌شوید یا مسیر دیگری را برای کسب درآمد انتخاب می‌کنید؟
من از نوجوانی عاشق گویندگی بودم و از دوره دبیرستان وارد این حرفه شدم. امسال شصت‌ودومین سال فعالیتم در دوبله را جشن می‌گیرم و در این سن و سال به این نتیجه رسیده‌ام که حرف زدن روی تیزرهای تبلیغاتی هم بخشی از کار گویندگی است؛ اما همچنان به دوبله فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی عشق می‌ورزم. صداپیشگی با دوبله فیلم و سریال برایم معنا پیدا می‌کند.
- هم‌اکنون مشغول چه کاری هستید؟
از وقتی وضعیت تهران قرمز شده به شمال آمده‌ام و دوره استراحت را می‌گذرانم. به هر حال در این سن و سال آرام‌آرام باید بازنشسته شوم و راه را برای دوبلورهای جوان باز کنم.
- ظاهرا کرونا روی کار دوبله هم اثر منفی گذاشته و گوینده‌ها با سبک جدیدی مثل گویندگی با فاصله اجتماعی یا گویندگی از راه دور مواجه شده‌اند. این شیوه تا چه حد هنر دوبله را تحت‌الشعاع قرار داده است؟
از وقتی کرونا شیوع پیدا کرده، گوینده‌ها کنار هم نمی‌نشینند و تک‌گویی می‌کنند. من با این شیوه کار مشکل دارم و آن را نمی‌پسندم اما در این شرایط چاره دیگری نداریم. وضع ما مثل گروه‌های قدیمی موسیقی شده که یک روز سنتور ضبط می‌کردند، یک روز ویولن، یک روز جاز و... و دست آخر همه صداهای ضبط‌شده میکس می‌شد. الان برای دوبله یک فیلم یا سریال، دوبلورها به نوبت می‌آیند و حرف می‌زنند و مدیر دوبلاژ به سختی صداها را کنار هم قرار می‌دهد. قبل از پیدا شدن سر و کله کرونا، دوبله یک فیلم سینمایی را از ساعت ۹ شروع می‌کردیم و ۶ بعد از ظهر تمام می‌شد اما حالا ۵ یا ۶ روز وقت ما را می‌گیرد. در این سبک جدید دیگر بده‌بستان بین گوینده‌ها وجود ندارد و دیالوگی برقرار نمی‌شود. گاهی اوقات احساس می‌کنم مونوتن حرف می‌زنم؛ البته گوینده‌های جوان و تازه وارد آرام‌آرام به این شیوه عادت کرده‌اند اما برای من که ۶۰ سال کار گروهی را تجربه کرده‌ام و نشستن پشت میکروفن برایم مثل حضور در صحنه تئاتر بوده، سخت است.
- در ۷۹سالگی فکر می‌کنید مردم تا چه زمانی می‌توانند صدای شما را بدون خس و خش و با این طراوت بشنوند؟
کار هنری به‌خصوص گویندگی و صداپیشگی بازنشستگی ندارد و هنرمند تا وقتی توان دارد در صحنه باقی می‌ماند. اگر خدا قوت بدهد و گوینده از خودش مراقب کند تا ۸۰ سالگی هم می‌شود کار کرد. یادم هست که جمشید مشایخی در آخرین روزهای عمرش و روی تخت بیمارستان به کارگردان‌ها می‌گفت برایم نقش کنار بگذارید. خدا علی نصیریان را برای ما نگه دارد که در ۸۶ سالگی روی صحنه تئاتر می‌درخشد. نمونه‌هایی از این دست در دوبله کم نداشتیم. مرحوم چنگیز جلیلوند همیشه پشتوانه ما بود و من معتقدم صدا روی دست او نخواهد آمد؛ همان‌طور که صدای حسین عرفانی هم تکرار نشد. من هم به قول معروف تا لب گور کار گویندگی را ادامه می‌دهم.