به گزارش همشهری آنلاین، برنامه جهانی واکسیناسیون علیه ویروس کرونا در اکثر کشورهای جهان با کمبود و مشکل روبرو شده اما در این میان کشورهای فقیر یا در حال توسعه وضعیت دشوارتری را تجربه می‌کنند زیرا در تولید و توزیع واکسن به کشورهای پیشرفته وابسته‌اند. با تشکیل کواکس (Covax)در سال گذشته قرار شد تا با استفاده از بودجه خیریه‌ها و کمک کشورهای ثروتمند، اطمینان حاصل شود که با خرید عمده واکسن‌ها و توزیع عادلانه آن در سراسر جهان حداقل ۲۰٪ از جمعیت هر کشور، با تمرکز بر کارکنان بخش بهداشت و افراد آسیب‌پذیر، تا پایان سال جاری، ۲۰۲۱، واکسینه شوند.
اکنون به نظر می‌رسد تمرکز کواکس بر استفاده از واکسن پرحاشیه آسترازنیکا قرار گرفته، بی‌بی‌سی نوشت، ۳۴۰ میلیون دوز از واکسن مورد نیاز را این شرکت تامین خواهد کرد که آنهم به صورت انبوه و تحت امتیاز، در هند تولید می‌شود. اما هند با وضعیت بحرانی موج دوم خود، صادرات این واکسن را به شدت تقلیل داده و برنامه زمانبندی کواکس برای تامین بیش از دو میلیارد دوز واکسن برای ۱۹۰ کشور دچار مشکل شده است.
گاردین در گزارشی به بررسی این کمبود واکسن پرداخته و نوشته: فقط یک پنجم از دوزهای واکسن آکسفورد آسترازینیکا که انتظار می‌رفت تا ماه مه( هفته آینده)، به کشورها برسد به علت ممنوعیت صادرات، احتکار و کمبود عرضه تامین شده است و این در حالیست که کواکس حلقه نجات اصلی بسیاری از کشورهای در حال توسعه است.
سازمان‌هایی که کوواکس را اداره می‌کنند پیش‌بینی کرده بودند که پس از محدودیت صادرات دولت هند که بزرگترین تولید کننده واکسن آکسفورد آسترازینیکا را دارد، واکسن‌های کمتری از آنچه انتظار می‌رفت دریافت کنند، اما آمار نشان می‌دهد که این کمبود شدید است و بسیاری از دولت‌ها برای تأمین واکسن مورد نیاز خود به تقلا افتاده‌اند.
کشورهای بزرگی مانند اندونزی و برزیل تاکنون حدود یک دهم دوز از واکسن آکسفوردی که انتظار داشتند تا ماه مه دریافت کرده باشند را به دست آورده‌اند در حالیکه بنگلادش، مکزیک، میانمار و پاکستان از جمله کشورهایی هستند که تا به امروز، هیچ دوزی از واکسن طرح کواکس را دریافت نکرده‌اند.
تعداد انگشت‌شماری از کشورها مانند مولداوی، تووالو، نائورو و دومنیکا کل میزان واکسنی را که به آنها تخصیص داده شده دریافت کردند (شایان توجه است که این کشورها روی هم، جمعیتی بسیار کمتر از برخی استان‌های ایران دارند؛ مثلا تووالو کمتر از ۱۲ هزار نفر جمعیت دارد.) اما اکثریت قریب به اتفاق کشورهایی که در این طرح هستند، تاکنون یک سوم یا کمتر از آنچه برنامه ریزی شده بوده، دریافت کرده‌اند.
در آفریقا، رواندا فقط ۳۲٪ از واکسن‌های تخصیص یافته را دریافت کرده است که بهترین آمار را در این قاره دارد و جلوتر از کشورهایی مانند نیجریه، کنیا، اتیوپی و جمهوری دموکراتیک کنگو که هر کدام حدود ۲۸٪ از دوزهای مورد انتظار خود را دریافت کرده‌اند قرار دارد . به طور کلی، این برنامه حدود ۲۱.۵ درصد از ۱۸۷.۲ میلیون دوزی را که قصد داشت در طی یا تا پایان ماه مه توزیع کند، تحویل داده است.
این کمبود دسترسی به واکسن، منجر به وحشت در کشورهایی مانند بنگلادش شده است؛ یکی از افراد شاغل در بهداشت این کشور که خواست ناشناس باشد گفت که دوزهای واکسن آکسفورد آسترازینیکا در عرض دو هفته تمام می‌شود و احتمال تأمین مجدد آن وجود ندارد. وی افزود: «ما در حال حاضر دوزهای اول را به ۵.۷ میلیون نفر تلقیح کرده‌ایم و باید دوز دوم را به آنها بدهیم، اما هیچ تأمینی نداریم! چگونه می‌توانیم آن ۵.۷ میلیون نفر را ایمن کنیم؟»
طرح کواکس که با لطف دولت‌های ملی و صنعت داروسازی راه اندازی شد، از زمان تأسیس آن در سال گذشته، از هر دو طرف تضعیف شده چراکه دولت‌های ثروتمند مشارکت کننده در این طرح، معاملاتی خصوصی را مستقیماً با تولیدکنندگان واکسن منعقد کردند تا با پیشنهاد قیمت‌های بالاتر، دسترسی سریعتر خود به واکسن را تضمین کنند.
تولیدکنندگانی مانند فایزر که برای فروش مقدار نسبتاً کمی از دوزهای واکسن با نرخ غیر سودآور توافق کرده بودند عمده محصول خود را به قراردادهای خصوصی پردرآمد اختصاص دادند؛ این در حالیست که تولیدکنندگان دیگری مانند مدرنا تا کنون حتی یک دوز هم در کواکس مشارکت نداشته‌اند.
با این وجود کواکس با اتکا به انستیتوی سرم هند، امیدوار بود که توان تامین بیش از ۱.۵۳ میلیارد دوز واکسن در سال جاری را خواهد داشت؛ این انیستیتو یک تأمین کننده مستقر در پونا (شهری در غرب هندوستان) است که دارای مجوز تولید واکسن آکسفورد آسترازینیکا به صورت بدون حق امتیاز در ازای تولید واکسن برای کشورهای در حال توسعه است.
اما انستیتوی سرم با توجه به ممنوعیت‌های صادراتی ایالات متحده برای تهیه مواد اصلی تولید واکسن، کندتر از آنچه که پیش‌بینی شده بود پیش رفت و در کنار این، موج جدید عفونت در هند نیز موجب شد دولت هند، مقدار واکسن مجاز به ارسال به خارج از کشور را به شدت کاهش دهد.
لیام سولیس، مسئول سیاست‌های یونیسف در انگلستان، گفت: «کمبود چشمگیر در تامین منابع کوواکس تاکنون روشن می‌کند که کشورهایی که واکسن مورد نیاز خود را در اختیار دارند باید فورا نسبت به اهدای واکسن اقدام کنند؛ ما باید اطمینان حاصل کنیم که بخشی از دوزهای تولید شده و موجود فعلی در انگلیس با کواکس به اشتراک گذاشته شود.»
وی افزود: «انگلیس، کشورهای گروه G۷ و همه کشورهایی که در حال حاضر دارای عرضه قابل توجهی هستند باید حداقل ۵% از واکسن خود را در اختیار کواکس قرار دهند و در طول سال نیز با افزایش میزان واکسیناسیون ملی خود این درصد اهدایی را افزایش دهند.»
برخی کشورها مانند قطر، از دریافت واکسن آکسفوردی که خریداری کرده‌اند به دلیل عدم نیاز، خودداری کرده و برخی مانند کانادا مورد انتقاد قرار گرفتند زیرا باوجود پیش‌خرید بیش از نیاز خود، همچنان در برنامه کواکس نیز عضو شدند.
آفریقای جنوبی نیز پس از آنکه مشخص شد واکسن آکسفورد آسترازینیکا فقط ۱۰٪ در جلوگیری از عفونت‌های خفیف یا متوسط سویه جدیدی از ویروس کرونا که اکنون در این کشور غالب است، موثر است، استفاده از فرمول آکسفورد آسترازینیکا را متوقف کرده اما با وجود افزوده شدن این پتانسیل بالقوه، کواکس همچنان به شدت با کمبود واکسن روبروست.
سخنگوی یونیسف روز چهارشنبه به رویترز گفت که منابع تامین واکسن آکسفورد آسترازینیکا را در خارج از هند پیدا کرده و انتظار می‌رود تا پایان ماه مه،خردادماه، ۶۵ میلیون دوز دیگر دریافت کند. انیستیتوی سرم هند می‌گوید که قصد دارد تولید واکسن خود را تا پایان ماه مه، به ۱۰۰ میلیون دوز در ماه برساند اما مشخص نیست که چه مقدار از این تولید، برای رفتن به کواکس مجاز است.
گاردین در پایان تاکید کرد، انصراف آفریقای جنوبی از استفاده از واکسن آکسفورد آسترازینیکا، نه به دلیل عوارض لختگی خون، بلکه به دلیل کم اثر بودن آن بر سویه آفریقایی این ویروس است.