در این حکم به سوابق مدیریتی و هنری او اشاره شده بود. او فارغ‌التحصیل ادبیات دراماتیک است و دبیری 13 دوره جشنواره رشد، مدیرکل دفتر فناوری آموزشی وزارت آموزش و پرورش، دبیر جشنواره بین‌المللی فیلم‌های آموزشی تربیتی رشد، دبیر جشنواره نرم‌افزارهای چندرسانه‌ای، مدیر شبکه اطلاع‌رسانی رشد وزارت آموزش و پرورش، دبیر شورای هنری وزارت آموزش و پرورش و مسئولیت کمیته سینما و تلویزیون را برعهده داشته است.
محرابی دارای تالیفاتی در زمینه هنرهای نمایشی، نمایشنامه نویسی و چند قصه و نمایشنامه است و مجری طرح تولید تعداد زیادی از فیلم‌های آموزشی، تربیتی و علمی برای دانش‌آموزان کشور بوده است.
وی اواخر سال گذشته از سوی حوزه هنری، به‌عنوان مدیر مجموعه فرهنگی سینما آزادی انتخاب شد و هم اکنون قائم‌مقام معاونت هنری در سازمان فرهنگی هنری شهرداری نیز هست. دبیری امسال او با یک تغییر در جشنواره مترادف شده و آن رقابتی شدن جشنواره پس از 11 دوره است.
- به‌نظر شما برپایی جشنواره عروسکی چه تأثیری در رشد و روند نمایش عروسکی کشور دارد؟
این تأثیر یک تأثیر نسبی است. یعنی نباید توقع داشت که جشنواره‌ها تمام کمبودها و نارسایی پدیده‌های فرهنگی را جبران کنند. جشنواره ایجاد فرصت و ایجاد زمینه‌هایی برای تبادل اطلاعات و تجربه‌ها بین هنرمندان است. در یک مدت کوتاه 30 تا 40 کار را می‌توان دید، این خود یک فرصت است، امکانی که ممکن است در یک زمان دیگر و غیرجشنواره فراهم نشود.
- با حرف شما موافقم. اما این فرصت به چه کار هنرمندان عروسکی می‌آید، زمانی که امکان این را ندارند که کارهایی را که در جشنواره اجرا کردند به اجرای عمومی بگذارند. در حقیقت می‌خواهم بدانم که جشنواره چه تمهیدی برای حل این معضل در نظر گرفته است؟
حل این مشکل وظیفه جشنواره نیست. جشنواره موظف است که نارسایی‌ها را عیان کند. فرض کنید زمانی که 30گروه به جشنواره راه پیدا می‌کند، یعنی 30 تا خواسته، 30تا تقاضا و 30 جور توقع مختلف. این روال باید مسئولان را به فکر بیندازد که نیازهای این آدم‌ها چیست؟ نیازهای تئاتر عروسکی هم کمبود سالن است. یعنی کمبودهایی که از گذشته تا به امروز با خودمان آوردیم .
- و تأثیر خودش را بر روند نمایش عروسکی گذاشته است.
الان خیلی از گروه‌های عروسکی در انتظار نوبت اجرا هستند. این موضوع در سینما هم اتفاق افتاده است. فیلم‌های زیادی که در انتظار نوبت اکران هستند و تئاتر محروم‌تر و فقیر‌تر است.
- و نمایش عروسکی که بیشتر از تئاتر محروم است.
بله شرایط نمایش عروسکی در بین گونه‌های مختلف تئاتری از همه بدتر است. جشنواره فقط نشان می‌دهد که ظرفیت وتوانمندهایی در بین هنرمندان وجود دارد و باید فکری به حال تجهیزات، امکانات و مکان برای نمایش‌های عروسکی بشود.
- در جشنواره تئاتر فجر امسال، بخشی به نام «چشم‌انداز تئاتر در سال 87» راه‌اندازی شد که اجرای سال آینده را تضمین کرد. از طرف دیگر برای تئاترهای برگزیده این تضمین وجود داشت که حتما به روی صحنه خواهند رفت. چرا این، در جشنواره عروسکی پیش‌بینی نشده است؟
یکی از کارهای مرکز هنرهای نمایشی در سال‌گذشته این بود که 8 کار عروسکی را برای اجرا تصویب کرد. یکی از ضوابطی که ما گذاشتیم این بود که اگر این کارها با یک فاصله یک ساله اجرا بشود، می‌تواند به بخش مسابقه جشنواره عروسکی راه بیاید اما اگر اجرا از این تاریخ گذشته باشد، می‌تواند به بخش مرور بروند. اما همین 8تا کار هم به انتظار سالن بودند و جزء نمایش «ماکوندو» که اجرای عمومی شده بود.
جشنواره عروسکی این 8تا کار را بازبینی کرد و بدون در نظر گرفتن هیچ تفاوتی با دیگر کارهای شرکت‌کننده به جشنواره راه یافت. این 8تا کار کارهای خوبی هستند و می‌شود به آن توجه خاص کرد.
نکته‌ای که شما گفتید درست است، یک‌سری مشکلات و کمبودهای از گذشته با خودمان آوردیم که برای برطرف کردن آن یک خیز قابل توجه نیاز است. این خیز در سینما برداشته شد و در حال‌حاضر سالن‌های زیادی در حال ساخت است. هرکدام از ساخت و سازهای سالن، یعنی حل یک مشکل اساسی و دیرینه هنر این مملکت. برای حل مشکلات نمایش این مملکت باید یک خیز برداشته شود، اگر بخواهیم رفتارهای مرسوم اداری و اجرایی را داشته باشیم که یک طرحی بیاید، تصویب بشود، تا اعتباری برایش در نظر گرفته شود، سال‌های سال طول می‌کشد تا مشکل تئاتر و اجرا حل شود. باید یک خیز انقلابی و با یک نگاه ویژه به این موضوع داشته باشیم. به اعتقاد من این نگاه ویژه، در ساخت سالن‌های سینما اتفاق افتاد.
- جشنواره نمایش عروسکی هر 2سال یک‌بار نگاه‌ها را به‌خودش جلب می‌کند. یک سری وعده و بودجه اندک و مکانی برای تمرین هم در اختیار هنرمندان این رشته قرار داده می‌شود. بعد از اتمام جشنواره، پرونده عروسکی بسته می‌شود تا 2 سال دیگر. سؤال اینجاست که جشنواره امسال چه تصمیمی گرفته تا این خیزاتفاق بیفتد؟
گفتم که جشنواره آینه تئاتر است.
- اما آینه باید یک بازتابی داشته باشد.
قطعا دارد. حضور نمایشگران عروسکی باعث می‌شود که مسائل و مشکلات این حوزه مطرح بشود. تشکیلات صنفی ایجاد بشود که ممکن است که به جشنواره ربطی نداشته باشد، اما تقاضا‌یی بوده که این تشکیلات ایجاد شده، این حرکات خوب است.
- اما این حرکات کافی نیست.
بله. باید به‌دنبال راهکارهایی گشت، البته ممکن است پیدا کردن راهکار برعهده جشنواره نباشد، شاید هم باشد. اما سؤال اینجاست که چه دلیلی دارد که گرایش ما برای حل مشکلات و معضلات مسائل سینمایی بیشتر است و یا چرا گرایش ما به سمت‌وسوی مسائل تئاتری کمتر است؟ این باید بررسی شود.
- نکته دیگری که باعث می‌شود مسائل تئاتر خصوصا نمایش عروسکی نیمه رها شود، این است که هر جشنواره دبیر جدیدی دارد و دبیر جدید، نه تنها سیاست‌های دبیر قبلی را ادامه نمی‌دهد، بلکه سیاست‌های جدیدی را هم ایجاد می‌کند، در نتیجه جشنواره هر سال با یک سیاست جدید اداره می‌شود.
نباید منکر تغییر، دگرگونی و تحول در حوزه فرهنگی شد.
- یعنی موافق هستید که هرساله دبیر جشنواره عوض شود؟
منظورم این نیست که دبیر عوض شود. ثبات دبیر و مدیریت، تأثیرات، مثبتی دارد، حداقل اینکه که اشتباه‌های گذشته تکرار نمی‌شود و جشنواره از تجربیات گذشته استفاده و تجربه کسب می‌کند. اما معتقدم که دبیر ثابت جشنواره هم بنا به مقتضیات زمان باید تغییراتی را ایجادکند.
- سیاست‌های جشنواره چطور؟
تعیین راهبرد‌های جشنواره در دست دبیران نیست. اتفاقا دبیران مجریان اجرایی این راهبرد‌ها هستند. اما باید چشم‌انداز مشخصی داشت و راهکارها و راهبرد‌ها را تعیین کرد. در نتیجه مشخص می‌شود که در ظرف چند سال آینده تئاتر عروسکی به کجا خواهد رسید و چه نوع نمایش عروسکی خواهیم داشت.
اگر به آثار خارجی نگاه کنیم، دقیقا تحول را در کارها می‌بینیم. زمانی که کارهای خارجی را می‌دیدم به این فکر افتادم که چقدر به انیمیشن نزدیک شده‌اند. همین تحولات باید در کارهای ایرانی هم اتفاق بیفتد. جشنواره‌ها زمینه‌ساز این تغییرات و تحولات هستند. اما اینکه دبیران فعلی تمام سیاست‌های گذشته را قبول نداشته باشند را من هم قبول ندارم. اما در برنامه‌های جشنواره امسال می‌بینید که تغییرات در حوزه اجرایی است و تغییرات راهبردی صورت نگرفته است.
- جشنواره وارد دوازدهمین دوره خود شده است. تا به امسال هر دبیری بر غیررقابتی شدن جشنواره تاکید داشته اما امسال برخلاف سال‌های قبل جشنواره رقابتی شده است.
معتقدم که جشنواره‌های قبلی رقابتی بوده است اما هیچ کس آن را بیان نمی‌کرد. مثلا یک سری کار بازبینی می‌شد تا به جشنواره راه پیدا کند، این رقابتی شدن نیست؟
- این روال هر جشنواره است. اما اینکه بهترین کار و نمایش انتخاب شود برای اولین بار است که اتفاق می‌افتد.
اما هر سال بهترین متن و اجرا به جشنواره راه پیدا می‌کند و عده‌ای از کارها رد می‌شوند.
- این کار مجوز ورود جشنواره محسوب می‌شود.
اما رقابت است و رقابت خاموش نام دارد.
- بسیار خوب. این رقابت خاموش در 12 دوره جشنواره قبلی هم وجود داشته است. اما ما امسال با یک تغییر راهبردی روبه‌رو هستیم که کارها در دو بخش مسابقه ایرانی و بخش مسابقه بین‌الملل سنجیده خواهد شد.
برای اینکه من به‌عنوان دبیر دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی عروسکی با خودم تجربیاتی را آورده‌ام. با توجه به همان تجربیات و بازخوردهای که در تجربیاتم به دست آوردم، متوجه شدم که نمی‌شود این بخش را جدا کرد.
البته دیدگاه من برای رقابتی شدن جشنواره این است که رقابتی شدن جشنواره، محلی است برای حمایت کردن از گروه‌ها. حتی من پیشنهاد کردم که در این رقابت سکه و پول داده نشود، بلکه هزینه‌های این رقابت را صرف تولید کنیم.
- یعنی قرار است چه اتفاقی بیفتد؟
مثلا اگر قرار است جایزه‌ای داده شود، این جایزه فردی نخواهد بود، بلکه جایزه‌ای باشد برای تولید بعدی گروه. این دیدگاه من است، اما مشکلاتی هم دارد. به‌عنوان مثال انسجام و یکپارچگی در گروه‌های نمایشی وجود ندارد. گروه‌ها خیلی سریع بعد از جشنواره متلاشی می‌شوند.
امسال پیشنهاد کردم که کارهایی که با استانداردهای نمایش عروسکی همخوانی دارد را به‌صورت حرفه‌ای ضبط کنیم و در بازار عرضه کنیم. در حال حاضر برخی از کارها را ضبط کرده‌ایم و با مؤسسه رسانه‌های تصویری هم به توافق رسیده‌ایم. در همین مرحله قرار است که با گروه قرارداد بسته شود، سؤال اینجاست که با کی باید قرارداد بست؟ اگر در ظرف 5 سال آینده سودی وجود داشته باشد، باید به کی تعلق بگیرد؟
- خیلی طبیعی است. گروه‌های نمایشی خصوصا نمایشگران عروسکی پشتوانه‌ای ندارند که گروهشان را نگه دارند.
در عالم سینما این موضوع خیلی مرسوم است که کارگردان دفتری دارد؛ شرکت فیلمسازی که ثبت شده است. اما در تئاتر این موضوع خیلی کم است. در تئاتر شهرستان‌ها که این موضوع اصلا نیست. جایزه متعلق به گروه است اما با توجه به اینکه ترکیب آدم‌ها در گروه هر ساله تغییر می‌کند، این تصمیم‌گیری را دشوار می‌کند. با توافقی با مرکز هنرهای نمایشی، امکان اجرا برای نمایش‌های برگزیده هست. در این صورت تئاتر عروسکی رشد می‌کند، چرا که هنرمندان بازخورد کارهایشان را می‌بینند.
- ابتدا اشاره کردید که تمرکز بر روی کارهای خارجی است، از چه کارها و گروه‌هایی دعوت شده است و بر چه مبنای این دعوت‌ها انجام شده است؟
آمار شرکت‌کنندگان خارجی که درخواست شرکت در جشنواره را دادند، قابل توجهی بود. اما تعداد کارهایی که ما پذیرفتیم، تعداد محدود و کمی است. برایمان کیفیت کارها مهم بود. مطمئن باشید که در جشنواره امسال کارهای خوبی را خواهید دید که برای هنرمندان ایرانی جنبه آموزشی دارد. اگر ادعا می‌کنیم که جشنواره ما جشنواره بین‌المللی است، باید به بعد کیفی آثار هم توجه شود. ما باید بهره‌برداری کامل را از کارهای خارجی انجام بدهیم در مقابل هم کارهای که به بخش بین‌الملل می‌فرستیم باید همان ارزش‌ها را داشته باشد.
نقصی که ما داریم این است که هنرمندان برای جشنواره کار می‌کنند. کارهای خارجی که ما بازبینی کردیم، همه کارها آماده بودند درحالی‌که کارهای ایرانی در بازبینی هنوز آماده نبودند. این نقص است که کارها برای جشنواره آماده می‌شوند. درحالی‌که که کارها باید تولید بشوند تا در جشنواره‌ها عرضه بشوند.
- این نقص متوجه هنرمندان ما نیست، زمانی که جایی برای عرضه کردن نمایش‌هایشان نیست.
این که تعدادی کار آماده می‌شود نشانه‌ای برای این است که جایی برای اجرا هست. قبول دارم که نقص و کمبود وجود دارد، اما همان تعداد گروهی که می‌خواهند حرفه‌ای کار کنند، باز هم آنها برای جشنواره کار می‌کنند. قبول دارم که گروه‌ها در مضیقه مالی قرار دارند که اگر همان کمک هزینه اندک مرکز نمایشی در جشنواره نباشد، عروسک‌ها ساخته نمی‌شود.
- نمایش عروسکی و اجرای آن به‌طور کلی هزینه‌بر است. جشنواره برای رفع این مشکل چه کرده است؟
در حد توان به گروه‌ها کمک هزینه داده‌ایم. سری اول کمک هزینه را به گروه‌ها داده‌ایم و به‌زودی سری دوم را به گروه‌ها خواهیم داد و قسط سوم را به‌زودی بعد از اجرا جشنواره خواهیم داد.
- اشاره کردید که جشنواره بین‌المللی است و کارهای شرکت‌کننده باید از کیفیت لازم برخوردار باشند. این حرف شما را هم می‌توان به سالن‌ها تعمیم داد، برای ارتقای کیفیت سالن‌های با توجه به نیاز نمایش عروسکی چه کردید؟
با توجه به سالن‌های محدودی که داریم و بنا به ویژگی‌های هر نمایش سالن‌ها را توزیع کردیم. در این مرحله شکل اجرایی، دکور، تعداد عروسک گردان‌ها و امکانات نور و صدا را در نظر گرفتیم. جشنواره نتوانست کار خاصی برای سالن انجام بدهد. اما در حد توان پروژکتورهای جابه‌جا یا تهیه شد. در حد امکانات کارهایی صورت گرفت اما به‌نظر من ایده‌آل نیست و باید بیشتر از این کار بشود.
- اما معتقدم که اصولا هنرهای نمایشی باید این قابلیت را داشته باشد که بنا به شرایط و امکانات کار نمایش اجرا کند. یعنی نباید تولیدات بر مبنای یک سری ایده‌آل‌ها و آرمان‌ها باشد، بلکه باید براساس نداشته‌ها نمایش تولید کرد. مثلا تئاتر خیابانی چگونه تولید شد؟
نمی شود که تئاتر عروسکی را با نمایش عروسکی مقایسه کرد نمایش عروسکی واسطه‌ای به نام عروسک دارد.
- نمایش عروسکی خیابانی هم داریم.
شرایط اجرای نمایش عروسکی خیابانی با نمایش عروسکی در سالن متفاوت است. نمایش عروسکی یعنی تخیل و فانتزی که برای رسیدن به این دو ویژگی نیاز به یک سری امکانات است. خیلی از نمایش‌های عروسکی بدون امکانات و متکی بر تخیل و استعداد گروه ساخته می‌شود. اما امکانات خاصی را لازم دارد.
- مگر سال‌های قبل که گروه‌ها برای اجرا به جبهه‌ها می‌رفتند با کمترین امکانات کار نمی‌کردند؟
فرق می‌کند این جشنواره بین‌المللی است.
معتقدم از دل این کمبودها باید یک سری تولیدات خاص زاییده شود.
- با این امکانات چگونه پاسخگوی هنرمندان خارجی خواهید بود؟
آنچه که ما در سی دی‌های کارهای خارجی دیدیم، این نکته بود که آنها کارشان را در جایی بسیار محقرتر از سالن‌های ما اجرا کردند. حتی گروهی بود که کارش را در یک اتاق از یک خانه اجرا کرده بود و تعدادی کودک هم تماشاگرش بودند.