جشنواره عروسکی مانند تمام جشنواره‌های دیگر اوج‌و‌فرودهایی داشت اما شاید بتوان این دوره از جشنواره را از برخی جهات متفاوت‌ترین دوره دانست. 2سال قبل رحمت‌الله محرابی که دبیری دوازدهمین جشنواره عروسکی را برعهده داشت طی حکمی برای دبیری دوره سیزدهم هم انتخاب شد. اما بیماری به او امکان ادامه کار را نداد و اردشیر صالح پور، سکان هدایت سیزدهمین جشنواره را برعهده گرفت. با قرار گرفتن او در جایگاه دبیر، طبق روال تمام دبیران جدید، سیاست‌های تازه‌ای برای جشنواره طراحی کرد؛ استفاده از متون ایرانی، حذف بخش رقابتی و... .
این تغییرات هرچه که هست باید از دیدگاه هنرمندان بررسی شود؛ هنرمندانی که برخی در برابر پرسش ما سکوت کردند و برخی هم تصمیم گرفتند حرف نزنند و این نظراتی که می‌خوانید صحبت آنانی است که تصمیم گرفتند سکوت نکنند.
فهیمه میرزا حسینی، نویسنده و دراماتوژ نمایش عروسکی «سر به دار هستی» معتقد است که سیزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران- مبارک از جهاتی نسبت به سال گذشته بهتر برگزار شده است. او کمک هزینه بیشتر،که باعث می‌شود فضایی برای کسب بیشتر تجربه فراهم آید و توان ساخت دکور و امکان بهتر برای ساخت عروسک‌ها را ایجاد می‌کند از مهم‌ترین ویژگی‌های جشنواره امسال می‌داند:«مشکل بزرگ ما در همه جشنواره‌ها، کمبود وقت است. به‌دلیل کمبود وقت از اجرای خودمان به‌طور نسبی راضی می‌شویم و فکر می‌کنیم اگر وقت داشتیم حتما کارها بهتر می‌شد.»
میترا کریم‌خانی که با نمایش «راز قصه‌ها» در جشنواره شرکت کرده است، نحوه اجرای ستاد جشنواره در برنامه‌ریزی و موارد دیگر را مثبت ارزیابی می‌کند. با این حال معتقد است که کارها از نظر کیفی نسبت به دوره قبل و حتی چند سال قبل ضعیف‌تر بوده: «کارهای خارجی چندان کارهای قوی‌ای نبوده‌اند. البته چند تا کار خوب در جشنواره شرکت کرده بود اما نسبت به دورهای قدیم کارها ضعیف‌تر بودند.»
صرفا متون ایرانی
نیما دهقانی، یکی از برندگان بخش نمایشنامه‌نویسی است که جایزه خود را برای نگارش نمایش «و گفت امروز بینی و فردا بینی و پس آن فردا» گرفته است. این نمایشنامه‌نویس رویکرد جشنواره امسال را به متون ایرانی مثبت ارزیابی می‌کند: «کارکردن روی متون ایرانی ویژگی‌های خاص خودش را دارد و توجه به متون ایرانی می‌تواند تئاتر را زنده کند.»
با این حال او معتقد است که این نگاه و اختصاص یک جشنواره به متون ایرانی نگاهی سیاه و سفید است: «این نگاه افراط و تفریطی است.»
میرزاحسینی معتقد است که ادبیات ایران گنجینه‌ای گسترده دارد. به‌نظر او جشنواره بهانه خوبی برای پرداخت به قصه‌ها، افسانه‌ها و اسطوره‌های ایرانی است:«این جشنواره بهانه‌ای شد که ما به این قصه‌ها بپردازیم و توجه هنرمندان عروسکی به ادبیات ایرانی جلب شود.»
با توجه به اینکه او در نمایش سر به دار هستی از متون منطق‌الطیر، الهی‌نامه و مصیبت‌نامه عطار استفاده کرده است، از اختصاص این جشنواره به گنجینه فارسی رضایت ندارد: «استفاده از متون ایرانی یک امتیاز است اما نکته آزاردهنده جبری بود که برای این کار وجود داشت. این جبر باعث شد که خیلی از هنرمندان از شرکت در جشنواره انصراف بدهند.»
کریم خانی هم معتقد است که این موضوع دست هنرمندان را برای انتخاب کار محدود می‌کند: «خیلی خوب است که استفاده از متون فارسی یک بخش ویژه در جشنواره باشد اما اینکه محور کلی جشنواره متون فارسی باشد، باعث یکنواختی کارها می‌شود.»
میرزا حسینی جشنواره کامل را جشنواره‌ای می‌داند که محور موضوعاتش آزاد باشد تا همه هنرمندان بتواند در آن شرکت کنند: «جشنواره ایرانی‌ای می‌تواند کامل باشد که ادبیات ایران را در یک بخش داشته باشد و سیاست جشنواره هم حمایت از آثار ایرانی باشد اما در نهایت موضوع جشنواره آزاد باشد. در فضای باز است که خلاقیت به اوج خودش می‌رسد. این محدودیت برای جشنواره عروسکی بهتر است ادامه نداشته باشد تا هنرمندان عروسکی بتوانند روی موضوعات مورد علاقه‌شان کار کنند و تئاتر عروسکی به نتیجه بهتری برسد.»
اما اکبر حسنی که با نمایش «نفرین عاشقانه بر آتش» در جشنواره شرکت کرده و توانسته در بخش رقابتی نمایشنامه‌نویسی یکی از برگزیدگان باشد، با محوری شدن و البته ایرانی‌شدن جشنواره به‌شدت موافق است: «رویکرد جشنواره امسال به نمایش‌های ایرانی بسیار خوب بود. در تمام دنیا جشنواره‌ها یک محور مشخص و خاص دارند. اما با توجه به اینکه محور جشنواره روی آثار ایرانی بود دست هنرمندان عروسکی برای انتخاب موضوع خیلی باز بود و ما می‌تو‌انستیم از متون و داستان‌های متعدد استفاده کنیم.»
او این دوره از جشنواره را در عمر 13دورهای جشنواره مهم‌ترین و بهترین می‌داند: «شعار این دوره از جشنواره روی هویت ایرانی بود از طرف دیگر بخش نمایش‌های ایرانی توسط استادان این فن اجرا شد که جای تشکر و تقدیر دارد.»
یک‌بار حذف، یک‌بار اضافه
یکی از موارد دیگری که هنرمندان عروسکی به آن معترض بودند حذف بخش رقابتی از جشنواره بود. گرچه عمر رقابتی شدن جشنواره عروسکی فقط 5 سال بود، با این حال همه هنرمندان عروسکی معتقدند که رقابتی بودن به جشنواره تحرک و زندگی می‌داد. میرزا حسینی که در جشنواره‌های زیادی چه در ایران و چه در خارج شرکت کرده است بر این اعتقاد است: «مهم‌ترین جشنواره‌های دنیا رقابتی هستند. رقابت باعث ایجاد انگیزه در آدم می‌شود و شور و هیجان را در بچه‌ها ایجاد می‌کند.
به‌نظرم در جشنواره امسال شتاب جای شور و هیجان را گرفته بود تا با سرعت هرچه تمام‌تر به اجرا در جشنواره برسیم. اما جشنواره خالی از هیجان توأم با شادی بود؛ شادی ایکه بدانیم در آخر، کارها در مقایسه با هم سنجیده می‌شوند.»
تنها بخش رقابتی جشنواره بخش نمایشنامه‌نویسی بود. نیما دهقانی به‌عنوان کسی که دست پر از جشنواره برگشته است، چندان دل‌خوشی از این بخش رقابتی ندارد:«اهمیت به نمایشنامه نویس ارزشمند است و باید در حد شعار باقی نماند. باید به نمایشنامه‌نویس ایرانی بها داده شود اما این بها در حد شعار باقی‌مانده است. آیا به من نمایشنامه‌نویس که ماه‌ها و حتی سال‌ها وقت برای نوشتن یک نمایشنامه می‌گذارم به‌اندازه کافی اهمیت داده می‌شود؟ آیا اندازه و حد تقدیر از شعار جشنواره«هویت ایرانی، فرهنگ جهانی» برای یک نمایشنامه‌نویس یک سکه و یک لوح است؟»
عدم‌حضور بازبین‌ها
پیمان شریعتی، دبیر اجرایی جشنواره سیزدهم تئاتر عروسکی تهران- مبارک در آیین پایانی جشنواره به تشکیل هیأتی متشکل از یک نفر از اعضای ستاد برگزاری جشنواره به انتخاب دبیر جشنواره، نماینده‌ای از دفتر تئاتر عروسکی اداره کل هنرهای نمایشی، نماینده‌ای از انجمن نمایشگران عروسکی خانه تئاتر، نماینده‌ای از یونیمای ایران و یک هنرمند پیشکسوت اشاره کرد؛ هیأتی که قرار است درباره اجرای عمومی آثار جشنواره تصمیم‌گیری کنند. البته او اشاره کرد که مشخص کردن سالن‌های اجرای نمایش‌های انتخاب شده و نحوه حمایت از اجرای عمومی آنها برعهده اداره‌کل هنرهای نمایشی خواهد بود. با اینکه این وعده از سوی مدیر اجرای جشنواره داده شد اما این سؤال از سوی هنرمندان پیش آمد که چرا این هیأت در طول جشنواره از کارها دیدن نکرد تا بتواند بر این اساس کارها را انتخاب کند.
کریم خانی هم به این موضوع اشاره دارد: «چه در طول جشنواره و چه در طول اجرای خودم مسئولی را ندیدم که از کارها دیدن کند. بهتر بود مسئولان جشنواره از قبل به این موضوع‌ها فکر و هیأت انتخاب را مشخص می‌کردند تا آنان در طول جشنواره از کارها دیدن کنند.»
میرزا حسینی در این رابطه می‌گوید: «در طول جشنواره هیچ کس نیامد که کار ما را ببیند. گویا قرار است که فیلم کارها را ببینند. دیدن فیلم نمی‌تواند آن انرژی تئاتر را منتقل کند و از همه مهم‌تر فیلم همه جانبه نیست. بهتر بود که به این موضوع از قبل فکر می‌شد تا اعضای هیأت انتخاب در طول جشنواره از کارها بازدید می‌کردند.»
هر دوره یک دبیر جدید
«هر سال دبیر جشنواره تغییر می‌کند، به همین دلیل کارها و سیاست‌ها منسجم نیست. امیدوارم که در دوره آتی قبل از اینکه جشنواره برگزار شود، مدیر مرکز هنرهای نمایشی برنامه منسجمی برای جشنواره طراحی کند؛ برنامه‌ای که نه برای یک دوره خاص بلکه برای جشنواره عروسکی و تئاتر عروسکی در طول سال و سال‌های آینده باشد.»مهم نیست که این صحبت‌ها از دهان فهیمه میرزا حسینی بیرون آمده یا هنرمندان دیگر، مهم این است که این آرزوی همه هنرمندان تئاتر و هنرمندان عروسکی است.
جایی برای اجرای عمومی
کریم خانی با اشاره به 2سال قبل می‌گوید:«در اختتامیه دوره قبل از تعدادی نمایش برای اجرای عمومی نام برده شد. برخی از این کارها به اجرای عمومی رسیدند و برخی دیگر شانس اجرای عمومی پیدا نکردند. در این اختتامیه نام هیچ گروهی برده نشد و این نگرانی وجود دارد که امسال با اینکه هیچ اسمی اعلام نشده، آیا آثاری اجرای عمومی خواهند داشت؟»با حذف بخش رقابتی، طبیعتا جایزه‌ای یا حتی لوح سپاسی هم در آیین پایانی به هیچ گروهی تعلق نگرفت؛ گرچه هنرمندان عروسکی نشان داده‌اند که درگیر ظواهر نیستند و برای آنان اجرای عمومی بهترین جایزه است. میرزا حسینی هم مشخص شدن اجرای عمومی در 2سال گذشته را بهترین هدیه می‌داند:«اگر امسال هم این اتفاق می‌افتاد و در اختتامیه اسامی کارها مشخص می‌شد بهترین جایزه برای ما بود. این جایزه به قدری می‌توانست شیرین باشد که رقابتی نبودن جشنواره را بپوشاند.»
در آیین پایانی دوازدهمین جشنواره عروسکی اسامی کارهایی که در طول سال اجرای عمومی خواهند داشت و اینکه از چه کارهایی مرکز هنرهای نمایشی حمایت خواهد کرد، اعلام شد؛ اتفاقی که در آیین اختتامیه سیزدهمین جشنواره صورت نگرفت. میرزا حسینی در این رابطه می‌گوید: «در اختتامیه هر چه صبر کردم که صحبت واضحی در مورد اجرای عمومی کارها بشنوم، چیزی نشنیدم. فقط گفته شد که در آینده هیأتی تشکیل خواهد شد که در مورد اجرای عمومی کارها تصمیم خواهد گرفت که این صحبت واضح و مشخصی نیست. البته امیدوارم که این اتفاق بیفتد و وعده‌ها عملی بشود اما با توجه به تغییرات مدیریتی، نگران این موضوع هستیم که آیا مدیر جدید حرف مدیر قبلی را قبول دارد یا خیر؟»
