در ایران در عهد ایلخانی و به تبع آن دوره‌های تیموری و صفوی با قدرت گرفتن مذهب تشیع و حمایت حکمرانان از عالمان شیعه، نوشتن رساله‌ها و کتاب‌های اعتقادی مذهبی اثنی‌عشری نضج گرفت و رو به فزونی گذاشت. از جمله چهره‌های پرفروغ آغازین این خیزش معرفتی و علمی می‌توان به خواجه‌نصیرالدین طوسی، سیدرضی‌الدین بن‌طاووس، میثم‌بن‌علی بحرانی، بهاءالدین اربی، علامه حلی و... اشاره کرد.
این بزرگ‌مردان و علمداران مسلمان ایرانی پرچم‌های علمی، ادبی و فرهنگی را در برابر دیدگان نسل امروز و فردای این ملت به نمایش گذاشتند تا بدین‌وسیله فرزندان آن نیاکان پرافتخار از سرمایه‌های فنی و علمی عصر خویش بی‌نصیب نباشند و در امواج تمدن‌های نوپا و زرق‌وبرق بی‌ریشه فرهنگ‌های وارداتی غرب غرق و گرفتار نشوند.
در این راستا شناخت تولیدات و عرضه منابع اطلاعاتی گذشتگان برای نسل جوان امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است لذا وظیفه پژوهشگران و دانش‌پژوهان فرهیخته است که در حوزه تاریخ علم، قلم‌فرسایی نمایند تا هویت میراث‌های تاریخی و علمی آشکار گردد. اهمیت این امر تا به حدی است که سازمان‌های علمی جهان مانند یونسکو به ثبت آثار تمام ملل همت گمارده‌اند به طور مثال ثبت اثر گرانبهای «وقف نامه ربع رشیدی» از رشیدالدین فضل‌الله همدانی کتابدار قرن هفتم(1) که به عنوان بهترین اثر در سطح بین‌المللی برگزیده شده است.
به همین منظور دانشمندان و پژوهشگران فرهیخته ایرانی از این قاعده مستثنی نبوده و با توجه به کمیاب بودن آثار، آن هم به دلیل تعرض جهال و متعصبینی که در طول تاریخ بر کشورمان حاکم بوده‌اند از بین رفته‌اند یا در کتابخانه‌ها و موزه‌های بزرگ کشورهای غربی که دسترسی به آنان ممکن نیست، مضبوط است، دست از تلاش بر نداشته و با خون دل به تصحیح و شناسایی و انتشار کتب خطی اقدام نمودند. پس با قدردانی اندک در بزرگداشت این عزیزان به زحمات بی‌دریغ آنان ارج می‌نهیم و بدین طریق مشوقی خواهیم بود برای نسل جوان تا با گام برداشتن در راه آن بزرگان ، دانش مفیدی را به مخاطبان عصر خویش عرضه دارند.
برای تحقق همین امر در آستانه میلاد با سعادت سومین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت حضرت امام‌حسین(ع)، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران به بهانه رونمایی از بانک اطلاعاتی نسخ خطی جهان و تقدیر و تشکر از دست‌اندرکاران این حرکت عظیم فرهنگی میزبان اهل قلم، فرهیختگان و دانشمندان کتاب و کتابخوانی بود.
ثبت لحظات ناب
ابتدا بعد از ادای احترام به سرود جمهوری اسلامی ایران و تلاوت آیاتی از قرآن مجید و ارائه کلیپ دانش، آقای اشعری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ضمن خیرمقدم،با تبریک اعیاد خجسته شعبانیه و ضمن اظهار خرسندی از این اقدام ارزشمند در آستانه این اعیاد گفت: سهم و نقش اسلام در تمدن جهانی به روایت اسناد و مدارک بر کسی پوشیده نیست.
هر چند که امروزه با چاپ کتاب‌هایی درباره تاریخ علم، سعی در کتمان این امر دارند لکن ظهور و بروز علم و حکمت و فرهنگ در تمدن شرقی و اشاعه آن در سطح جهانی گواهی است بر این مدعا. وی در ادامه سخنانش افزود: از چند سال پیش با اطلاع از زحمت و رنج و مشقتی که جناب آقای گلباز طی 9 سال به عنوان صاحب‌امتیاز به همراهی و همدلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و علی‌الخصوص خانه کتاب به عنوان پایگاه پروژه در گردآوری فهرست نسخ خطی و تشکیل بانک اطلاعاتی نسخ خطی جهان کشیدند، بر آن شدیم که با ایجاد تحولی اساسی به عنوان مشارکت سازمان اسناد کتابخانه ملی جمهوری‌اسلامی این بانک در پایگاه ملی به ثبت برسد و در اختیار عموم و علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار گیرد که ضمن موافقت نامهای که به امضای طرفین رسید امروز بخشی از اطلاعات آماده شده رونمایی می‌شود.
به فضل‌الهی تا آخر سال 1387 فاز اول حافظه ملی و قومی در معرض استفاده مخاطبان قرار می‌گیرد. وی همچنین ضمن اظهار خرسندی از عزم و اراده جناب آقای گلباز و همکاران او متذکر شد که این قسم از فعالیت‌های فرهنگی نیاز به زمان طولانی و عزم و اراده راسخ دارد که خوشبختانه با وجود همه کاستی‌ها و فرازونشیب‌ها هیچ‌گونه سستی در اراده دوستان ایجاد نشده و همچنین ضمن امیدواری به همت‌های والا از سرعت بخشیدن تا رسیدن به نتیجه مطلوب‌تر به واسطه یاری ارگان‌های ذی‌ربط از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مرکز نشر میراث مکتوب و خانه کتاب قدردانی و تشکر کرد.
آقای اشعری در پایان سخنان خود افزود: امیدوارم این مشارکت الگویی شود که تمام ارگان‌های فرهنگی اسلامی کشور از فردگرایی به سمت کارگروهی گرایش یابند چرا که نهایتاً در افزایش رشد و بالندگی علم و فرهنگ کشور موثر خواهد بود.
در ادامه این مراسم پس از صحبت‌های شجاعی مدیرعامل خانه کتاب، به شرح زندگی و آثار شیخ آقا بزرگ تهرانی مؤلف کتاب مشهور و بنام الذریعه الی تصانیف الشیعه (شهرت آن به حدی است که از معرفی بی‌نیاز است) پرداخته شد. انگیزه اصلی نگارش این کتاب در پی ایجاد موجی از خشم و ناراحتی در میان علمای شیعه به دلیل انتشار مطالبی بود که جرجی‌زیدان تاریخ‌نگار و نویسنده عرب در کتاب خود تاریخ آداب‌اللغه العربیه منتشر کرد و در آن ظلم و ستمی آشکار بر شیعیان روا داشته و تمامی حقوق آنان را نادیده انگاشت و این امر یعنی چاپ کتاب الذریعه بعد از گفت‌وگوهای سه‌‌جانبه‌ای میان او و علامه سیدحسن صدر (4531ق.) و علامه شیخ محمدحسین کاشف‌الغطا، (3731ق) تحقق می‌پذیرد.
در ادامه این نشست ادبی و علمی سفیر قزاقستان آقای اتن بایف ضمن سخنرانی مبسوط از نصب تندیس شاعر قزاقی به نام آدای در صحن کتابخانه ملی تقدیر و تشکر کرد و اظهار کرد که این شاعر به زبان فارسی شعر می‌گفت و تمامی شعرهای شعرای معروف ایرانی را به زبان قزاقی ترجمه کرده بود. وی همچنین متذکر شد که مذاکراتی با مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری‌اسلامی آقای اشعری در گسترش فرهنگ فی‌مابین داشته است و از امضای توافق‌نامه برای ایجاد کتابخانه و آرشیو در کشور دوست، قزاقستان اظهار رضایت کرد.
این محفل ادبی بعد از سخنرانی آقای گلباز متولی بانک اطلاعات نسخ جهانی و ارائه لوح تقدیر به ایشان از جانب اساتید به نامهای حجت‌الاسلام مرواریدی حافظ مجموعه کتاب‌های نفیس و ارزشمند حاج‌آقا بزرگ تهرانی، جناب آقای اشعری، رئیس کتابخانه ملی جمهوری اسلامی و آقای شجاعی، مدیرعامل خانه کتاب و استاد منزوی فهرست‌نویس نسخ خطی پایان یافت و در نهایت پذیرایی از حضار به صرف ناهار نیز صورت گرفت.
پانوشت:
1- قانونگذار استفاده از کتابخانه‌های بزرگ و آرشیو و دسته‌بندی کتاب‌ها