به گزارش همشهری آنلاین به نقل از روزنامه همشهری، درواقع جماران یکی از ۳۳ پارچه آبادی قصران به‌حساب می‌آید که خارج از محدوده تهران قدیم وجود داشت؛ منطقه‌ای خوش آب و هوا در دامنه رشته کوه البرز که شاید بیشتر برای ما با اقامت امام‌خمینی (ره) در دوران بیماری‌اش در این محدوده شناخته می‌شود. این تقریبا همه اطلاعات ما از این ده قدیمی است؛ دهی که گفته می‌شود صورت قدیم‌تر نام آن «جاموران» بوده است. اگر نمی‌دانید چرا به این محله جماران گفته می‌شود و درواقع وجه تسمیه آن چیست، این گزارش کوتاه را بخوانید.
یکی از نخستین آبادی‌ها
محله امروزی و ده سال‌های نه‌چندان دور جماران، قدمت بسیار زیادی دارد. آن‌قدر که با استناد به کتب قدیمی و اسناد به‌جا مانده از این ده می‌توان گفت یکی از نخستین آبادی‌های شمیران بوده است. برخی از تاریخ‌نگاران و پژوهشگران تهران قدیم معتقدند این آبادی همان «جُمهران ری» یا «جاموران» بوده که مقبره امامزاده ادریس در آنجا قرار داشته و در کتب مختلف نیز از آن نام برده شده است. به‌عنوان مثال در کتاب «کافی» شیخ کلینی از شخصی به نام «محمد بن عبدالله رازی جامورانی» یاد کرده که از راویان حدیث قرن سوم هجری بوده و همان‌طور که از نامش مشخص است، از اهالی جاموران‌ری بوده است. یا رافعی قزوینی در کتاب «التدوین فی اخبار قزوین» به ورود اصحاب حضرت رسول(ص) در ناحیه ری اشاره کرده و نوشته است: «یکی از لشگریان مسلمان در آبادی جاموران ساکن شد. اینجا هم در طرف شمال شهر ری قرار گرفته بود و طریق ارتباطی ری به مناطق شمالی و کوهستان از اینجا بود».
جماران، همان «جاموران» است
اما این که چرا ما امروز به این نتیجه رسیده‌ایم که جاموران یا جمهران‌ری همان جماران امروزی است، سؤالی است که مرحوم آیت‌آلله حاج شیخ عزیزالله عطاردی در کتاب «مشایخ فقه و حدیث در جماران» به آن پاسخ داده است: «اکنون در اطراف ری جایی به نام جاموران غیر از دهکده جماران که در دامنه‌های کوه شمیران قرار دارد نیست و باید جماران همان جاموران قدیم باشد.» او همچنین یک نظریه جالب هم درباره نام جماران دارد؛ اینکه واژه شمیران یا شمران با تحریف به جماران تبدیل شده است: «ممکن است شمیران و شمران که اکنون به دامنه‌های کوه در شمال تهران اطلاق می‌شود و ده‌ها آبادی را در خود جای داده است، تحریف و تصحیف همین جماران باشد که در طول تاریخ حرف ج به ش تغییر پیدا کرده است چون از قراین معلوم است که دهکده جماران از زمان‌های بسیار قدیم در ناحیه ری و دامنه کوه بزرگ آن بوده است. جماران و تهران از دهات باستانی ری هستند که نام آنها در کتاب‌های قرن سوم هجری قمری آمده است و بسیار محتمل است که شمران معرب جمران یا همان جماران باشد».
زمین‌های سیدمحمدباقر جمارانی
و حالا بشنوید از وجه تسمیه جماران. درباره اینکه چرا نام جماران، جماران شده، روایت‌های مختلفی وجود دارد؛ روایت‌هایی جذاب و شنیدنی که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. به‌عنوان مثال یکی از دلایلی که آن را به‌عنوان دلیل نامگذاری محله جماران درنظر می‌گیرند، تعلق زمین‌های این محدوده به سید محمدباقر جمارانی، روحانی معروف زمان ناصرالدین شاه قاجار است. افرادی که نام محله جماران امروزی را از نام سیدمحمدباقر جمارانی گرفته‌اند، معتقدند چون زمین‌های این محدوده به‌نام خاندان جمارانی بوده، نام این محله جماران شده است. اما از آنجا که اصالت ابوعبدالله جامورانی، محدث و راوی شیعه قرن سوم هجری که نامش در کتاب شیخ کلینی هم آمده، به همین محدوده منسوب است، به‌نظر می‌رسد برخلاف نظر این عده، نام جماران از نام سیدمحمدباقر جمارانی گرفته نشده، بلکه برعکس چون او در این محدوده زندگی می‌کرده، نامش جمارانی شده است!
محل به‌دست‌آمدن جمر
یکی از دلایل نامگذاری محله جماران به این نام در نظر تهران‌شناسان، وجود سنگ‌های بزرگ در این محدوده است. «جمر» به معنی سنگ بزرگ است و از آنجا که در گذشته از این مکان سنگ‌های بزرگ به‌دست می‌آمده، برخی آن را محل به‌دست‌آمدن جمر یعنی سنگ‌های بزرگ نامیده‌اند. درواقع این عده معتقدند چون جماران در دامنه رشته‌کوه البرز قرار دارد، در این محل سنگ‌های بزرگ زیاد بوده و حتی در مناطقی از آن معدن سنگ هم وجود داشته، به همین دلیل نام آن «جمران»، به معنی محل به‌دست‌آمدن سنگ بوده که به مرور زمان به جماران تبدیل شده است.
جمع یاران در جماران
جماران از گذشته‌های دور، زمانی که تهران به شکل امروزی‌اش وجود نداشت و شهرری بزرگ‌ترین شهر این حوالی بود، روستایی خوش آب و هوا از توابع شمیران به‌حساب می‌آمد که هر وقت مردم شهرنشین هوس گشت وگذار در دل طبیعت می‌کردند، راه این محدوده را در پیش می‌گرفتند. به همین دلیل گروهی از تهران‌پژوهان و ریشه‌یابان زبان معتقدند جماران به‌معنای جمع یاران است؛ یعنی جایی که یاران گرد هم جمع می‌شدند.
معدن گندم و جو و حبوبات
پیش از این که به وجه تسمیه جماران بپردازیم و درباره دلایل نامگذاری این ده قدیمی صحبت کنیم، بد نیست کمی هم درباره تاریخچه این روستای خوش آب و هوا بدانیم. اگرچه قدمت دقیق این روستا مشخص نیست اما همان‌طور که گفته شد، روستای جماران یکی از قدیمی‌ترین روستاها و ییلاقات تهران به‌حساب می‌آید. حتی برخی از تهران‌پژوهان عمر این روستا را بیشتر از عمر تهران به شکل و شمایل امروزی‌اش تخمین زده‌اند. اگر فرض را بر این بگذاریم که روستای جماران درواقع همان جاموران‌ری است، آن‌وقت این نظریه تهران‌پژوهان که معتقدند عمر این روستا از عمر پایتخت هم بیشتر است، قوت بیشتری می‌گیرد. اما اگر بخواهیم از یک منبع قابل استناد درباره جماران استفاده کنیم، می‌توانیم به کتاب «مرآت البلدان» اعتمادالسلطنه، از رجال عهد ناصری نگاهی بیندازیم. محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه ملقب به صنیع‌الدوله در کتابش از روستای جماران به‌عنوان یکی از ییلاقات مردم تهران نام می‌برد که زمین‌های آن محل کشت گندم، جو و حبوبات بود. پس حتی اگر جماران همان جاموران یا جمهران‌ری هم نباشد، روستایی قدیمی است که دست‌کم عمرش به دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار می‌رسد.
مارها در کوه‌های جماران
اهالی این سرزمین قدیمی یک باور دیگر هم درباره وجه‌تسمیه محل زندگی‌شان دارند. اگر پای صحبت‌های موسفیدان و ریش‌سفیدان این محله بنشینید، به شما خواهند گفت که از قدیم در کوه‌های جماران مارهای فراوانی زندگی می‌کردند. به قدری که مارگیران زیادی برای گرفتن مار از شهرها و ده‌های دور و نزدیک به این ده شمیران می‌آمدند و درواقع این محدوده پاتوق مارگیران به‌حساب می‌آمده. به همین دلیل معتقدند نام جماران درواقع مخفف «جمع ماران» است! به هر حال روایت‌های مختلفی درباره وجه تسمیه جماران وجود دارد؛ روایت‌هایی که نه به‌طور دقیق می‌توان آنها را پذیرفت و نه به‌طور جدی می‌توان آنها را رد کرد. اما آنچه مسلم است این است که جماران روستایی بسیار قدیمی در محدوده شمالی شهر تهران به‌حساب می‌آید که به احتمال بسیار زیاد، همان جاموران یا جمهران‌ری بوده که نامش بارها و بارها در کتب تاریخی آمده است.