همشهری- زهرا کریمی: چند روزی می‌شود که پلازایی دیگر البته کوچک و در اندازه پاتوق به تهران اضافه شده است؛ جایی که پیش‌تر پاتوق کارتن‌خواب‌ها و معتادان بود اما حالا پاتوق اهالی هاشمی شده تا هم یک‌آسیب اجتماعی از محله جنوب غرب پایتخت رفع شود و هم عرصه‌ای همگانی برای حضور امن همسایه‌های این محدوده در کنار هم شکل بگیرد. با این اوصاف، تأثیر جدیدی از وجود یک‌پلازا در شهر نمایان شده است. البته این عرصه، هنوز خرده‌کارهایی دارد تا تمام عناصر لازم یک پلازا را پیدا کند و تکمیل شود. با وجود این، طی شب‌های اخیر، جایی امن برای شهروندان شده تا زیر آسمان تابستان، بتوانند با رعایت فاصله‌های اجتماعی، دسته‌جمعی به تماشای فیلم بنشینند؛ چراکه اینجا اغلب شب‌ها پرده‌ای سفید علم می‌شود و روی آن فیلم و سریال‌های خانوادگی به نمایش درمی‌آید. بنابراین جایی که سال‌ها نه مکانی برای گپ و گفت اهالی بلکه پاتوقی برای کارتن‌خواب‌ها و معتادان شهر بوده، اکنون تبدیل به فضایی عمومی برای گذراندن اوقات فراغت اهالی به شیوه‌ای نوین شده است.
تهران، این سال‌ها که جمعیتش بیش از امکاناتش است و ازدحام در بافت‌های فشرده شهر بیداد می‌کند تنها راه چاره‌اش ایجاد و ساخت برخی طرح‌های محلی به مثابه روزنه‌ای برای دمی فراغت است. مانند پلازاهای بزرگی همچون باغ‌فردوس، امیرکبیر، شمسه، امام‌حسین (ع)، ولیعصر و میدانگاه هفت‌تیر؛ میدان‌هایی که روزگار متمادی برای خودروها بوده و حالا مکانی برای پیاده‌ها برای اندکی درنگ شده. مکان‌های شسته و رفته با نمایی از سنگفرش‌های یکدست، پایه چراغ‌های ساده، آلاچیق‌ها و فضای سبز محصور در باغچه‌های دیوار فلزی. اگرچه در برخی از آنها به‌خاطر نداشتن پیوست‌های اجتماعی، ترافیکی و... در اغلب ساعات روز پرنده پر نمی‌زند.
حال، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران می‌گوید که در احداث میدانگاه‌ها و پلازاهای جدید پیوست‌های موردنیاز درنظر گرفته شده‌اند و در مورد پلازاهای در حال احداث نیز لحاظ خواهند شد. کاوه‌حاجی‌علی‌اکبری با بیان اینکه تا پایان سال ۴ میدانگاه آماده استفاده شهروندان تهران می‌شود، می‌گوید: «در روزهای اخیر کار ساخت و تکمیل پاتوق مخبر (هاشمی) در منطقه ۹ به پایان رسیده و به مدیریت منطقه تحویل داده شده است تا به‌صورت رسمی افتتاح شود. به جز این، ۴میدانگاه دیگر در مراحل مختلف ساخت هستند که با پیشرفت مراحل احداث در ماه‌های آینده و نهایتا تا پایان سال به بهره‌برداری خواهند رسید.» او می‌افزاید: «پروژه میدانگاه دریافت در منطقه ۱۸ و میدانگاه بریانک در منطقه ۱۰هر کدام نزدیک ۵۰درصد پیشرفت داشته است.» حاجی‌علی‌اکبری درباره دو پروژه دیگر نیز می‌گوید: «پروژه‌ای به نام دژباغ کن طراحی شده و در مراحل اولیه اجرایی قرار دارد که تاکنون نزدیک ۱۰ درصد پیشرفت داشته است. همچنین میدانگاه دیگری به نام عموعباس در منطقه ۲۰ در حال ساخت است که به ۴۰ درصد پیشرفت رسیده است و امیدواریم تا انتهای سال در اختیار شهروندان قرار گیرد. طرح‌هایی برای ایجاد میدانگاه و فضای عمومی در نقاط دیگر شهر نیز پیشنهاد شده است که پس از تصویب و طی کردن مسیر طراحی و برنامه‌ریزی زمانی، به مرحله اجرا درخواهد آمد.»
تهران پلازا می‌خواهد
نمونه‌های مرجع و شاخص پلازاها در اروپا از قرون وسطی شکل گرفتند و بعد از آن در دوره‌های رنسانس تکامل یافتند و بنا بر ادبیات و فرهنگ آن شهر، نامی روی آن گذاشته شد؛ به‌طوری که در اسپانیا پلازا، در ایتالیا پیازا و در ادبیات ما نیز میدانگاه و میدانچه است. از مصادیق شاخص این فضاها در سه کشور ایران، ایتالیا و اسپانیا می‌توان به پیازا کامپو در سیه‌نا ایتالیا (Piazza del Campo)، پلازا مایور در مادرید اسپانیا(Plaza Mayor) و میدان نقش جهان در ایران اشاره کرد.
پلازاها به ذات باید محل تجمع باشد اما اینکه تا چه اندازه در تهران امروز کاربرد دارد، با یک نگاه اجمالی می‌توان به آن رسید. در طول چنددهه گذشته در تهران نه فقط باغ‌هایش، که با ساخت بزرگراه‌ها برخی محله‌ها جزیره‌ای شده‌اند و هویت شهری خود را از دست داده‌اند و می‌توان گفت ایجاد پلازا و میدانچه‌ها در محله‌ها یک‌ضرورت به‌حساب می‌آید. در هر صورت با مقایسه پلازاهای ساخته شده و موجود در تهران و نقشی که هر کدام بر حسب موقعیت مکانی و استفاده شهروندان دارند می‌توان گفت پلازاهای موفق تهران شامل باغ فردوس، باب‌همایون، سبزه میدان، هفت‌تیر و همچنین نخستین پلازای محلی با نام هاشمی(مخبر) در منطقه ۹ هستند. تجربه ثابت کرده که در بخش‌های شلوغ شهر که تردد شهروندان بالاست مانند حوالی راسته بازار یا مناطق مسکونی و محلی پلازا به‌معنای تعریف واقعی‌اش نزدیک‌تر است تا سایر مکان‌هایی که تنها در مناسبت و رویدادی خاص بخت به آنها رو می‌کند تا میزبان حجم زیادی از جمعیت شوند. در واقع پلازایی که در این شرایط کرونایی و تعداد جمعیت بتواند به فریاد شهر برسد، موفق‌تر خواهد بود.
پلازا؛ محلی برای تقویت تعاملات همسایگی
مصطفی موسوی‌لاری، شهردار منطقه ۹:
آنچه در ساخت پلازا برای شهر مهم به شمار می‌رود، قدم گذاشتن در مسیر شعار انسان‌محور است. بر همین اساس طی بازدیدهایی که از منطقه ۹ داشتیم فضاهایی در منطقه دیده شد که پتانسیل تبدیل به فضاهای اجتماعی و پلازا را داشته است. در این بین و در محدوده خیابان هاشمی، کوچه‌ای به خیابان استاد معین وصل می‌شد که این اتصال یک فضای مثلثی شکل ایجاد کرده بود و به‌عنوان پاتوقی برای غیراز اهالی و خانواده‌ها تعریف شده بود و معضلات اجتماعی بسیاری داشت. به همین‌خاطر با بررسی‌های لازم، یک‌پلازای محلی برای اینجا طراحی شد و بخش زیادی از کار اجرایی نیز پیش رفته و چند مورد بسیار اندک برای تکمیل ۱۰۰ درصدی کار باقی‌مانده است. در عین حال، به‌خاطر مهیا بودن فضا، چند روزی است که شاهد حضور اهالی منطقه در آن هستیم؛ به‌گونه‌ای که تبدیل این فضا به مکانی برای تعاملات اجتماعی با استقبال اهالی و حضور آنها به‌خصوص در ساعات پس از غروب همراه شده است. بخش‌هایی از شهر که جزو بافت فشرده، ریزدانه و قشر کم برخوردار جامعه هستند به چنین فضاهایی نیاز دارند. البته پلازای هاشمی از نظر قد و قواره کمی متفاوت با سایر پلازاهاست چون اکثر پلازاها فرامنطقه‌ای هستند اما این تنها پلازای محلی شهر تهران است که به لحاظ کیفیت و فضا خاص است و تا پیش از افتتاح رسمی و برگزاری برنامه‌های مختلف فرهنگی، طی هر شبانه‌روز میزبان ۲۰۰ نفر از اهالی بوده است. از نمونه موفق طراحی‌های نوین شهری می‌توان به خیابان اجتماعی اشاره کرد که سال گذشته در منطقه افتتاح شد و این خیابان با بار ترافیکی‌ای که داشت تبدیل به خیابان اجتماعی شد و اکنون یکی از مکان‌ها برای حضور شهروندان و برگزاری برنامه‌های شلوغ است. حالا پلازای هاشمی به این موقعیت اضافه شده و به‌زودی برنامه‌های متنوع فرهنگی برای برگزاری در آخر هفته و آخر شب‌ها چیدمان خواهد شد؛ برنامه‌هایی مانند دیدار مسئولان، هنرمندان، چهره‌های ورزشی با شهروندان و حضور ون‌کافه‌ها برای تقویت زیست شبانه.
پلازاهای در دست احداث
- پلازای عموعباس در منطقه ۲۰
محله نفرآباد
امکانات: عرصه‌های عمومی، فضای سبز و فضاهای مکث و درنگ
- پلازای دریافت در منطقه ۱۸
محله یافت‌آباد جنوبی
امکانات: عرصه‌های عمومی، فضای سبز و فضاهای مکث و درنگ
پیشرفت فیزیکی: ۵۰ درصد
مساحت عرصه پروژه: ۱۰۰۰ مترمربع
- پلازای میدان امام خمینی(ره) در منطقه ۱۲
محله فردوسی
امکانات: ۷۵۰۰ مترمربع پیاده‌راه و بام سبز
مساحت عرصه پروژه: ۴ هزار متر مربع
پیشرفت فیزیکی: بیش از ۵۰ درصد
- میدانگاه بریانک در منطقه ۱۰
محله بریانک
امکانات: کاربری‌های تجاری، فرهنگی، ورزشی و فضای سبز
مساحت عرصه پروژه: ۱۳۰۰۰ مترمربع
پیشرفت فیزیکی: ۱۷ درصد
- مشخصات پاتوق هاشمی (مخبر)
موقعیت مکانی: خیابان استاد معین ،منطقه ۹، خیابان هاشمی
مساحت: ۱۵۰۰ مترمربع
کاربری: فضای جمعی، منظر شهری مناسب و فضای سبز
امکانات: چادر(سایبان) به مساحت ۷۰ مترمربع، پرگولا (فضای دورهمی مثل آلاچیق‌های نوین که اغلب با چوب ساخته می‌شوند) به مساحت ۶۰مترمربع، مه‌پاش دور درختی با نورپردازی به همراه تاسیسات آن، شبکه انتقال آب به آب‌های سطحی، مسیر سنگفرش (کیوب) به‌منظور آرام‌سازی و استقرار ون کافه‌ها
نکات مثبت و منفی چند پلازا
- پلازای میدان امام حسین (ع) و پیاده‌راه ۱۷ شهریور
موقعیت مکانی: میدان امام‌حسین (ع)
نقاط مثبت: بازارهای محلی و نزدیک به خیابان ۱۷ شهریور، دسترسی آسان به ایستگاه مترو امام حسین (ع) در خط ۲
نقاط منفی: نداشتن پارکینگ، احداث بدون توجه به کاربری مغازه‌های اطراف پیاده‌راه ۱۷ شهریور
امکانات: یادمان شهدای گمنام و فضای برگزاری مناسبت‌های ملی و مذهبی
- میدانگاه امیرکبیر
موقعیت مکانی: محله شکوفه و امین‌حضور منطقه ۱۴
نقاط مثبت: وجود کاربری‌های مختلف تجاری، فرهنگی، ورزشی و تفریح، مسیر دوچرخه‌سواری، کوشک‌های اجتماعی، دسترسی آسان به ایستگاه مترو امیرکبیر در خط ۶ و مساحت ۸۴۰۰ مترمربعی عرصه
نقاط منفی: کمبود پارکینگ
- پلازای میدان ولیعصر (عج)
موقعیت مکانی: میدان ولیعصر در منطقه ۶
نقاط مثبت: دسترسی آسان به خطوط ۳ و ۶ مترو، دسترسی آسان به خطوط بی‌آرتی اتوبوسرانی به‌ویژه خط میدان راه‌آهن، میدان تجریش، وجود ۱۲ مغازه در محوطه مترو و نزدیکی به مراکز خرید واقع در میدان ولیعصر و سینما استقلال
نقاط منفی: دور بودن پارکینگ (پارکینگ حافظ)، از بین رفتن هویت میدان قدیمی ولیعصر با اجرای آن و عدم‌استقبال شهروندان به‌خاطر موقعیت مکانی
- پلازای باغ فردوس
موقعیت مکانی: محله باغ‌فردوس در منطقه یک
نقاط مثبت: دسترسی آسان به خط بی‌آر تی اتوبوسرانی پایانه تجریش، میدان راه‌آهن، دارای کافه و رستوران غذایی و حضور کسب‌وکارهای هنری، وجود موزه سینما، فضای نشیمن قابل‌توجه و انجام اقدامات جدید با هویت تاریخی محل
نقاط منفی: نداشتن پارکینگ
- پلازای میدان هفت تیر
موقعیت مکانی: میدان هفت تیر در منطقه ۶
نقاط مثبت: وجود کسب‌های خاص مثل صنف مانتوفروشان و فرش‌فروشان در اطراف و استراحتگاهی برای مشتریان آنها، دسترسی آسان به ایستگاه مترو، از بین رفتن چهره نازیبای محدوده با جمع‌آوری فضای کارگاهی
نقاط منفی: کمبود فضای مکث و نشیمن، نداشتن پارکینگ وسایه‌بان، عدم‌استقرار کسب‌وکارهای خرد و خالی بودن از طرح‌های زیبای حجمی