همشهری آنلاین_معصومه حق‌جو: پلاستیک، با ماندگاری حدود ۴۰۰ سال، ماده‌ای تجزیه‌ناپذیر است که به‌راحتی با وزش باد جابه‌جا می‌شود و قادر است آلودگی ناشی از مراکز دفن زباله را تا کیلومترها منتقل کند. گرفتگی جوی‌ها، ورود پلاستیک به چرخه غذایی جانوران و بعد هم انسان و... پیامد مصرف پلاستیک است. پلاستیک تا سالیان سال از بین نمی‌رود و حیات دیگر موجودات را نیز در خطر نابودی قرار می‌دهد.
به مناسبت هفته «نه به پلاستیک» و تشویق به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای، شهرداری قلب پایتخت برنامه‌های آموزشی مختلفی را برای فرهنگسازی شهروندان در حال اجرا دارد. یکی از این برنامه‌ها مربوط به ارتقای فرهنگ محیط‌زیستی در هفته «نه به پلاستیک» در میدان میوه و تره‌بار بیهقی است. به همین بهانه، با سرپرست معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری، رئیس اداره محیط‌زیست منطقه ۶ و برخی از فعالان محیط‌زیستی و شهروندان در این زمینه گفت‌وگو کردیم.
نگاه و رویکرد شهرداری منطقه ۶ در هفته بدون پلاستیک، گسترش فرهنگ زیست‌محیطی، ارتقای آگاهی شهروندان برای صیانت از محیط‌زیست و پیشگیری از ایجاد آلاینده‌های زیست‌محیطی حرکتی ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. «امیرحسین جابرانصاری» سرپرست معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «بهره‌گیری از ظرفیت نیروهای مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد در گسترش فرهنگ پیشگیری از جرائم و آسیب‌های زیست‌محیطی یکی از راهبردهای مهم در توسعه پایدار محیط‌زیستی است. بدون همراهی آنها اقدامات و فعالیت‌های محیط‌زیستی ناتمام می‌ماند. هفته بدون پلاستیک در حقیقت فرصت مناسبی برای ترویج فرهنگ زیست‌محیطی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی است.»
به گفته جابرانصاری، شهرداری منطقه ۶ در هفته بدون پلاستیک دو راهبرد مهم و اساسی را مورد توجه و پیگیری قرار داد: «اول مشارکت عمومی و تقویت احساس مسئولیت اجتماعی در قبال محیط‌زیست، دوم تقویت فرهنگ زیست‌محیطی و دفاع از ارزش‌های آن بین مسئولان دستگاه‌ها و ارگان‌های دولتی. برای رسیدن به این دو هدف راهبردی برنامه‌ریزی کردیم و برای دبیران و فعالان کانون‌های محیط‌زیست درباره اقدامات و فعالیت‌های محیط‌زیستی که باید در منطقه انجام شود و در خصوص ایجاد اشتغال سبز صحبت شد.»
سرپرست معاون خدمات شهری می‌گوید: «می‌خواهیم فرهنگسازی به معنای واقعی با آموزش زیست‌محیطی همراه شود. دوخت کیسه پارچه‌ای و توزیع آن در واقع تشویق یکدیگر و به نوعی الگوسازی بین شهروندان است. دوخت این کیسه‌ها را با عنوان اقتصاد سبز یا اشتغال سبز می‌توانیم بین شهروندان مطرح کنیم. زمانی که شهروندان متوجه اهداف شهرداری و نقش مهم فرهنگسازی برای کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی شوند، پای کار می‌آیند و به‌صورت خلاقانه به تولید کیسه‌های پارچه‌ای اقدام و آنها را به نانوایی‌ها و مغازه‌ها عرضه می‌کنند.»به گفته جابرانصاری، در این منطقه با مشارکت و همراهی دبیران کانون محیط‌زیست و شهروندان، فرهنگسازی در حال انجام است و مغازه‌داران، به‌خصوص نانوایی‌ها، هم همکاری خوبی داشته‌اند.
- برگزاری مسابقه برای آشنایی کودکان با محیط‌زیست
«نرجس اسکندری»، رئیس اداره محیط‌زیست معاونت خدمات شهری منطقه۶، هم می‌گوید: «فرهنگ استفاده از کیسه پارچه‌ای در میدان‌های میوه و تره‌بار هم ترویج می‌شود. تعدادی غرفه به رایگان در اختیار شهروندانی که علاقه‌مند به دوخت کیسه پارچه‌ای هستند، قرار می‌دهیم. این اقدام در واقع همان اشتغال سبز است. مقرر شده تعدادی کیسه هم شهرداری به رایگان در اختیار مردم بگذارد.»
کودکان و دانش‌آموزان هم در این آموزش‌ها سهیمند. رئیس اداره محیط‌زیست منطقه می‌گوید: «در سرای محله‌ها مسابقه‌هایی برای مشارکت و آشنایی کودکان به‌صورت مجازی برگزار شده است. همچنین مسابقه نقاشی در غرفه‌های مشخص‌شده در میدان‌های میوه‌وتره‌بار تدارک دیده‌ایم و به‌عنوان هدیه، اقلامی با نگاه تشویقی به کودکان اهدا می‌شود. آموزشگرهای بازیافت هم مضرات پسماندهای پلاستیکی در طبیعت را برای بزرگسالان و کودکان بیان می‌کنند. همچنین هماهنگی‌هایی با مدارس انجام‌شده تا برنامه‌های آموزشی را به‌صورت وبینار برای دانش‌آموزان برگزار کنند.»
اسکندری درباره نحوه اطلاع‌رسانی آموزه‌های محیط‌زیستی می‌گوید: «در ادامه اهداف محیط‌زیستی با نگاه ریزبین‌تر، توزیع بروشور را از برنامه‌ها حذف کردیم تا بتوانیم قدم دیگری در امتداد منافع محیط‌زیست برداریم. بنابراین، شهروندان را بیشتر از طریق فضای مجازی تشویق و آموزش‌های محیط‌زیستی را ارائه می‌کنیم.»
- قدم‌به‌قدم برای استفاده کمتر از پلاستیک
«فاطمه کرمی»، دبیر محیط‌زیست محله بهجت‌آباد و منطقه ۶، با همراهی دبیران کانون محیط‌زیست دیگرمحله‌ها به نانوایی‌ها سر زده‌اند. او می‌گوید: «نانوایی‌ها استقبال خوبی دارند و می‌خواهند توزیع کیسه پارچه‌ای ادامه‌دار باشد. مقرر شده کیسه‌های بیشتری با قیمت مناسب‌تر در اختیار نانوایی‌ها قرار بگیرد تا کم‌کم فرهنگسازی شود. نانوایی‌ای در محله داریم که قبلاً به‌عنوان دوستدار محیط‌زیست شناخته شده بود و قرار شده نامش به نانوایی سبز تغییر کند.»
به گفته دبیر محیط‌زیست محله بهجت‌آباد، در روز نه به پلاستیک در پارک بهجت‌آباد هم برای کودکان برنامه برگزار شد: «با همراهی کارشناس ناحیه و دبیر محیط‌زیست محله سنایی مسابقه نقاشی برای کودکان داشتیم تا درباره استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای نقاشی بکشند. علاوه بر آن، درباره استفاده کمتر از پلاستیک آموزش‌هایی دادیم و به کودکانی که به سؤالات محیط‌زیستی پاسخ درستی داده بودند جوایزی مانند کتاب و دفتر و... اهدا کردیم.»
کرمی مدت‌هاست پسماندهای خشک منزل را هم تفکیک می‌کند و به یکی از اپلیکیشن‌هایی که در زمینه دریافت پسماند خشک فعالند، تحویل می‌دهد. او می‌گوید: «هرکاری می‌توانیم باید برای محیط‌زیست انجام بدهیم. یکی از همین کارهایی که به حفاظت از آن کمک می‌کند، جمع‌آوری بطری‌ها و شیشه‌های قابل بازیافت و تحویل به فرستادگان این اپلیکیشن است.»
- نقش پررنگ شهرداری در فرهنگسازی
«ساهره سردابی»، دبیر کانون محیط‌زیست محله کشاورز، یکی از بانوان فعالی است که برای ترویج فرهنگ محیط‌زیستی در کنار دیگر دبیران تلاش می‌کند. او معتقد است شهرداری در فرهنگسازی نقش پررنگی دارد: «از آنجا که اکثر اقدامات شهرداری در زمینه‌های محیط‌زیستی توسط‌سراهای محله حمایت و اجرا می‌شود، کاش شهرداری نیازسراها را برای اجرای برنامه‌های ترویجی مرتبط با زباله تأمین کند.»
به گفته سردابی، بسیاری ازسراهای محله طرح‌های خوبی برای حفاظت از محیط‌زیست محله و شهر دارند، اما برای اجرا نیازمند بودجه هستند. دبیر محیط‌زیست محله کشاورز می‌گوید: «به نظر من، اگر شهرداری بودجه مورد نیازسراها برای اجرای طرح‌های محیط‌زیستی را تأمین کند، هر محله کم‌کم به گلستان تبدیل می‌شود و می‌توانیم به سوی شهری تمیز و بدون آلودگی محیط‌زیستی حرکت کنیم.»
- نفس محیط‌زیست به شماره افتاده است
«سعید ابری» یکی از ساکنان محله جمالزاده است که به گفته خودش، مدت‌هاست هنگام خرید از کیسه پارچه‌ای استفاده می‌کند. او می‌گوید: «اگر اطلاع‌رسانی‌ها درباره مضرات استفاده از کیسه پلاستیکی توسط ارگان‌هایی مانند شهرداری وسراها و فرهنگسراها و حتی رسانه‌ها به‌درستی انجام شود، جوانان و به‌خصوص شهروندانی که خلاقیت دارند، می‌توانند راهی برای حل مشکلات پیدا کنند.»
این دوستدار محیط‌زیست نمونه‌ای از راه‌حل‌های خلاقانه را اپلیکیشن‌هایی می‌داند که برای جمع‌آوری زباله‌های خشک ایجاد شده‌اند: «به‌جز اپلیکیشن‌هایی مانند زرپلاس و کاپ‌زی و جاروب که در سازمان مدیریت پسماند برای تفکیک زباله از مبدأ طراحی شده، طرح‌هایی مانند کاپ که در برخی از محله‌ها به‌صورت آزمایشی اجرا می‌شود یا مراکزی مانند گلماند و قلم‌ماند و... از دیگر نمونه‌هایی هستند که با همت شهرداری راه‌اندازی شده و در حال فعالیت هستند.»
ابری از برخی نانوایی‌ها که کیسه پلاستیکی در اختیار مشتریان قرار می‌دهند، گلایه می‌کند: «اینکه برخی از نانوایی‌ها برای نگهداری نان، کیسه پلاستیکی به مشتری‌ها می‌فروشند، بدترین کار ممکن است، چون علاوه بر اینکه باز هم به محیط‌زیست آسیب وارد می‌شود، قرار گرفتن نان داغ در این کیسه‌ها خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد و در کل برای سلامتی مضر است.»
این شهروند یادی از گذشته می‌کند و می‌گوید: «یادم است که دهه ۶۰ کارخانه‌ها بیشتر از ظرف‌های شیشه‌ای برای نگهداری آبمیوه و شیر و... استفاده می‌کردند که قابل تجزیه هم بودند. آن زمان کمتر بطری پلاستیکی وجود داشت، ولی حالا همه ظروف عرضه مواد خوراکی از ماست و نوشیدنی و بستنی گرفته تا آبمیوه و سفره‌های یک‌بارمصرف و... پلاستیکی هستند و نفس محیط‌زیست را به شماره می‌اندازند.»
- بسته‌بندی در کارتن به جای پلاستیک
«مهتا رژدام» دختر جوانی است که در یکی از نانوایی‌های محله جمالزاده با کیسه پارچه‌ای که در دست دارد منتظر آماده شدن نان است. به گفته خودش، از زمانی که کرونا شیوع پیدا کرده، برای خرید نان، کیسه‌ای پارچه‌ای را که خودش دوخته همراه می‌آورد تا نان‌ها آلوده نشوند. او می‌گوید: «حضور کسانی که در این روزها دغدغه حفظ و احیای طبیعت را دارند جای امیدواری دارد. کیسه‌های پارچه‌ای را در هفته نه به کیسه پلاستیک در اغلب نانوایی‌ها و میدان‌های میوه و تره‌بار دیده بودم که توسط دبیران محیط‌زیست محله‌های مختلف توزیع شده. با اینکه اختصاص یک هفته برای ترویج این فرهنگ زمان کمی است، ولی به نظرم همین زمان کوتاه هم از آسیب به طبیعت جلوگیری می‌کند و می‌تواند گامی رو به جلو باشد.»
این شهروند هم‌محله‌ای می‌گوید: «باید به مرور عادت کنیم برای تمام خریدهایمان از کیسه‌های پارچه‌ای استفاده کنیم. این روزها که در هفته نه به کیسه پلاستیک قرار داریم، کاش می‌شد که شهرداری و فعالان محیط‌زیست در نقاط بیشتری مانند متروها یا داروخانه‌ها و سوپرمارکت‌ها که روزانه مراجعه‌کننده‌های بسیار بیشتری دارند، کیسه‌های پارچه‌ای توزیع کنند.»
او برای اینکه بتوان کیسه‌های بیشتری بین فروشندگان و شهروندان توزیع کرد، پیشنهاد می‌دهد: «به نظرم حالا که زمان فراغت دانش‌آموزان است، می‌توان با فراخوانی درسراهای محله هر منطقه یا فرهنگسراها به دانش‌آموزانی که مشتاق یادگیری تولید این کیسه‌ها هستند آموزش داد. هر دانش‌آموزی می‌تواند با پارچه‌های بدون استفاده‌ای که اغلب در همه منازل وجود دارد، کیسه‌های پارچه‌ای تولید کند. امیدوارم این فرهنگسازی و توزیع کیسه‌های پارچه‌ای بین شهروندان عادت شود و فقط به یک هفته محدود نشود تا بتوانیم از محیط‌زیست برای استفاده نسل‌های آینده محافظت کنیم.»
رژدام معتقد است برای کاهش پلاستیک، تولیدکننده‌های دستمال کاغذی، پوشک و... می‌توانند آنها را در کارتن بسته‌بندی کنند تا بتوان تجزیه‌شان کرد. او می‌گوید: «به نظر من، برای حذف یا کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی باید فرهنگسازی و آموزش را از تولیدکننده‌ها شروع کنند نه از مصرف‌کننده‌ها. در این صورت مسئولان محیط‌زیست زودتر به نتیجه می‌رسند.»
این شهروند امیدوار است برنامه‌های ترویجی‌سراهای محله و شهرداری در چنین مناسب‌هایی ادامه‌دار باشد. او می‌گوید: «با حذف کیسه‌های پلاستیکی از زندگی روزانه و جایگزین کردن سبد خرید یا کیسه‌های پارچه‌ای، حتماً می‌توانیم گام بزرگی در مسیر آلودگی کمتر محیط‌زیست و حفاظت از آن برداریم.»
- ۴۰۰ سال زمان برای تجزیه پلاستیک
هر انسان در طول عمر خود به‌طور متوسط ۷۰ هزار میکروپلاستیک (اشیای پلاستیکی با قطر کمتر از ۵ میلیمتر) را همراه غذایش به معده وارد می‌کند. یک خانواده ایرانی هم به‌طور متوسط روزانه سه عدد کیسه پلاستیکی استفاده می‌کند که ۹۶درصد آن مستقیم وارد سطل زباله می‌شود. این کیسه‌ها فقط ۱۲ دقیقه مورد استفاده قرار می‌گیرند و تقریباً از هر ۲۰۰ کیسه پلاستیکی که استفاده می‌شود، یک کیسه وارد چرخه بازیافت می‌شود. به‌طور کلی ۴۰۰ سال زمان نیاز است تا پلاستیک در طبیعت از بین برود.
با توجه به آمارهای جهانی، کیسه‌های پلاستیکی از جمله زباله‌هایی هستند که هنگام تمیز کردن اقیانوس‌ها یافت می‌شوند و اگر کسی آنها را پیدا نکند تا چندصد سال باقی می‌مانند. این کیسه‌ها در روند تجزیه شدن مواد سمی وارد آب و خاک می‌شوند، حیوانات به‌طور اتفاقی آنها را می‌خورند و وارد چرخه غذایی ما می‌شوند.
نام کشور ما در جدول مصرف سرانه پلاستیک و کیسه‌های پلاستیکی در دنیا بین چند کشور ردیف بالاست. این جایگاه نشان‌دهنده بی‌توجهی شهروندان به محیط‌زیست و مصرف بی‌رویه پلاستیک است. اگر از سنین پایین به فرزندان آموزش‌های لازم را بدهیم و در مدارس و مهدکودک‌ها فرهنگسازی شود، کم‌کم می‌توانیم حس مسئولیت‌پذیری را در آنها و حتی در بزرگسالان ارتقا دهیم و به حافظان محیط‌زیست ملحقشان کنیم. محیط‌زیست امانتی در دستان ماست؛ باید تلاش کنیم این امانت را سالم به آیندگان تحویل بدهیم.