همشهری آنلاین_معصومه حق‌جو: اگر در گوگل جاذبه‌های شهر تهران را جست‌وجو کنید، یکی از نخستین مواردی که نمایش داده می‌شود، حتماً پله‌های خیابان ولی‌عصر(عج) است که نه تنها در شهر تهران و در کشور، بلکه در سطح بین‌المللی هم مطرح شده‌اند؛ پله‌هایی که شاید دیدنشان برای اغلب اهالی عادی شده باشد، اما تا قبل از شیوع کرونا برای گردشگرانی که به تهران وارد می‌شدند، یکی از جاذبه‌ها بود. پله‌های هشتگانه طولانی‌ترین خیابان پایتخت که از لحاظ گردشگری اهمیت بالایی دارند تا همین چند وقت پیش، ظاهر مناسبی نداشتند. بر این اساس، شهرداری منطقه ۶ آستین همت را بالا زد و مسئولیت مرمت پله‌های هشتگانه محور حضرت ولی‌عصر(عج) را به اداره زیباسازی منطقه ۶ سپرد. مرمت این پله‌های هفتادساله با «پله یکم» آغاز شده است و بازسازی بقیه پله‌ها در دستور کار قرار دارد.
«تورج فرهادی»، شهردار منطقه ۶، درباره علت مرمت این پله‌ها می‌گوید: «سال‌ها پله‌های خیابان حضرت ولی‌عصر(عج) وضعیت مطلوبی نداشت. بنابراین، تصمیم به احیا و بازسازی این پله‌ها گرفته شد. با شروع بازسازی پله اول و پیشرفت عملیات اجرایی، متوجه نشانه‌هایی از قدمت این پله شدیم. بلافاصله با نظر مشاور مرمت، پروژه به عملیات مرمت تبدیل شد.» فرهادی می‌گوید که بعد از انجام تحقیقات محلی به سند پله اول دست پیدا کردیم که نشان‌دهنده قدمت تاریخی آن بود.
او ادامه می‌دهد: «بر اساس سند به‌دست‌آمده، مشخص شد که پله اول جزو نخستین بناهای احداثی منطقه یوسف‌آباد است که حدود سال‌های ۱۳۳۰ـ ۱۳۲۹ هجری شمسی توسط مرحوم حاج "مصطفی انواری" در داخل ملکش احداث شده است.» به گفته شهردار منطقه ۶، سقف پله یکم در گذشته از تیرهای چوبی ساخته شده و به اصطلاح سقف تیرچوبی بود، اما متأسفانه طی سال‌های گذشته این تیرهای چوبی دچار حریق شده و سوخته بودند. در ادامه کار، سقف پله اول به همان روش تیرچوبی مرمت و احیا شد.
فرهادی با اشاره به اینکه پله یکم از دو طرف زیباسازی شده، می‌گوید: «اگر به این پله از زاویه خیابان ولی‌عصر(عج) نگاه شود پیشانی پله‌ها به‌طور کامل کاشیکاری‌شده دیده می‌شود، اما اگر از خیابان اکبری، یعنی از سمت بالای پله‌ها به سمت پایین یعنی خیابان ولی‌عصر(عج)، به این پله‌ها نگاه کنیم در کف و پاگرد این پله‌ها، سرامیک‌های نقش‌داری دیده می‌شود که بر اساس نقوش قالی ایرانی ساخته شده است. این سرامیک‌ها با تکنولوژی‌های جدید ساخته شده و در مقابل فرسودگی و شرایط جوی بسیار مقاومند.»
شهردار منطقه درباره اتفاق جالبی که هنگام بازسازی و احیای پله یکم رخ داد، توضیح می‌دهد: «زمان تراشیدن‌لایه‌های سیمانی روی پله‌ها یک تابلو خیلی قدیمی مدفون‌شده زیر سیمان‌ها پیدا شد که روی آن نوشته شده بود: «پلکان اول». بنابراین، تصمیم گرفته شد نوشته آن تابلو قدیمی با عنوان «پلکان اول خیابان ولی‌عصر(عج)» بر پلکان نصب و پله به همین اسم نامگذاری شود.»
- آثار تاریخی روی پله یکم
پله‌های خیابان حضرت ولی‌عصر(عج) در جشنواره‌های شهری یا فصلی رنگ شده بودند و برای مدت کوتاهی زیبا بودند، اما بعد از مدتی ظاهر نامناسبی پیدا کردند. «مینا مهری»، رئیس اداره زیباسازی منطقه ۶، در این‌باره توضیح می‌دهد: «برای ما مهم بود که پله‌ها مرمت و بازسازی بشوند و ظاهر زیبایی داشته باشند، بنابراین، کار از پله اول آغاز شد. از نظر ما از پله اول تا هشتم، داستان و شیوه مرمت و بازسازی متفاوتی وجود دارد.»
به گفته مهری، اینکه ماده و تکنیکی پایدار روی پله‌ها اجرا شود به‌طوری که در برابر عوامل محیطی مقاوم و ماندگار باشد و از طرفی، زیبایی بلندمدتی داشته باشد، اهمیت زیادی داشت. او توضیح می‌دهد: «استفاده از الگوی معماری ایرانی هم یکی دیگر از شرایط انتخاب مواد لازم برای اجرا بود. با در نظر گرفتن تمامی شرایط، کاشی را به‌عنوان متریال برای پیشانی پله‌ها انتخاب کردیم. اما با توجه به اینکه کاشی‌ها در بازار انواع مختلف ماشینی، چاپی و... دارند و این نوع کاشی‌ها، بعد از مدتی کیفیت خود را از دست می‌دهند، تصمیم گرفته شد تا از کاشی‌های دست‌ساز کوره‌ای استفاده شود.
به استادکارهایی که در زمینه مرمت و ساخت کاشی‌های دست‌ساز فعال بودند، سفارش داده شد.» تراشیدن سیمان‌ها، دیواره آجری قدیمی را نمایان کرد. رئیس اداره زیباسازی منطقه ۶ می‌گوید: «کار متوقف شد، چون ممکن بود پله‌ها ارزش میراثی و هویتی داشته باشند. بنابراین، پروژه را به یک گروه مرمت حرفه‌ای سپردیم. زمانی که با دقت بیشتری‌لایه‌های سیمانی تراشیده شد و آجرها خود را نشان دادند و مطمئن شدیم که پله‌ها ارزش تاریخی و میراثی دارند، تیم پژوهشی گروه مرمت با تحقیق از ساکنان قدیمی خیابان ولی‌عصر(عج) و یوسف‌آباد و کاسبان توانستند اطلاعاتی از پیشینه آن پیدا کنند.»
رئیس اداره زیباسازی منطقه ۶ می‌گوید برای پله سوم هم که قبلاً تخریب و آسانسور جایگزین آن شده، برنامه‌ای در نظر گرفته شده است: «مقرر شده برای جلو آسانسور، بهسازی محیطی انجام و کفپوش آن عوض شود. همچنین با نصب المان و مبلمان شهری سعی می‌کنیم این قسمت را هم بازپیرایی کنیم.»
او می‌افزاید: «آنچه برای ما مهم است این است که هر پله با توجه به سال ساخت، کارکرد و محیطی که در آن قرار دارد، اصالتش حفظ شود. هر پله خیابان ولی‌عصر(عج) قصه خود را دارد. ما به قصه‌های پله‌های خیابان ولی‌عصر(عج) وفاداریم و سعی می‌کنیم این قصه‌ها را بازسازی کنیم، به‌طوری که هر شهروند با مشاهده پله‌ها و عبور از خیابان ولی‌عصر(عج) این قصه‌ها را بشنود و تهران از همیشه خاطره‌انگیزتر شود برای کسانی که از این پله‌ها عبور می‌کنند.»
- تاریخ هر پله روی تابلویی ثبت شود
«رضا بهاردوست» یکی از کاسبانی است که در نزدیکی پله اول مغازه‌دارد و از اقدام شهرداری قلب پایتخت برای مرمت و بهسازی پله‌ها ابراز رضایت می‌کند. او می‌گوید: «با توجه به اینکه این پله‌ها جاذبه گردشگری هم محسوب می‌شوند، واقعاً حیف بود که با چسباندن برچسب یا رنگ‌آمیزی در مناسبت‌های مختلف فقط برای مدتی کوتاه زیبا به نظر برسند، چون این برچسب‌ها به مرور در اثر بارندگی یا شرایط جوی ظاهر بدی برای پله‌ها ایجاد می‌کردند.»
این شهروند، پله‌های خیابان ولی‌عصر(عج) را دارای قدمت می‌داند: «آن‌طور که شنیده‌ام، این پله‌ها قدمت هفتادساله دارند، ولی علت ایجاد این پله‌ها را در آن زمان نمی‌دانم. اطلاعاتی درباره طراح و نوع تکنیکی که در پله‌ها به کار رفته روی تابلوهایی ثبت شده، ولی کاش شهرداری تاریخ و چرایی ایجاد هرکدام از پله‌ها را هم روی تابلویی ثبت می‌کرد تا به‌خصوص نسل جوانی که از پله‌ها عبور می‌کنند با این جاذبه بیشتر آشنا شوند.»
- پله‌های هشتگانه
بالاتر از تقاطع خیابان شهید بهشتی با خیابان حضرت‌ولی‌عصر(عج)، نخستین راه‌پله یک‌متری با شیبی زیاد وجود دارد که معروف است به پله اول. این راه پله‌ها با زیاد شدن عرض و ارتفاعشان تا محدوده خیابان توانیر ادامه دارند و به پله‌های هشتگانه معروفند. پلکان اول، نخستین تکه از پازل پله‌های هشتگانه ولی‌عصر(عج) است و در این موقعیت که بحث ثبت جهانی طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه مطرح است، مقرر شده هفت پله باقی‌مانده هم براساس پله اول مرمت و احیا شوند تا هدیه زیبا و ماندگاری باشد از سوی مدیریت شهری به شهروندان.
- بالابر یا آسانسور نصب شود
«بنفشه معتضدی» بانوی جوانی است که به گفته خودش، چند سال است که در ایستگاه بی. آر. تی پله اول پیاده می‌شود تا با عبور از این پله‌ها به محل کارش برود. او رنگ‌آمیزی‌های شاد این پله‌ها را انگیزه‌ای برای عکاسی می‌داند: «این پله‌های رنگی برای کسانی که مثل من عاشق عکاسی و عکس‌های شاد هستند، جای خوبی است. برخی فروشندگان برای تبلیغات اجناسشان هم از این پله‌ها استفاده می‌کنند.
عکاسی با دیوار ساعت که زمان‌های مختلفی را نشان می‌دهد هم می‌تواند خاطره قشنگی را با دوربین ثبت کند. خودم هم چندین عکس با این پله‌ها دارم و در اینستاگرامم گذاشته‌ام. با اینکه تعداد پله‌ها زیاد است، ولی زیبایی‌ها و رنگ‌های آن باعث می‌شود فراموش کنم که از روی چه تعداد پله باید عبور کنم.» این بانوی جوان انتقادی هم دارد: «درست است که پله‌ها جزء جاذبه شهری هستند، اما بهتر است در کنار پله‌هایی که روبه‌روی ایستگاه‌های بی. آر. تی قرار دارند، بدون تخریب پله اقدام به نصب بالابر یا آسانسور شود. با توجه به شعار "تهران؛ شهری برای همه»، در صورت اجرای این ایده، تردد سالمندان و حتی معلولانی که ویلچر دارند، تسهیل می‌شود ...»
- استفاده از ظرفیت پله‌ها برای ایجاد حال خوب
«مرجان کشاورزی» فوق‌لیسانس هنر، مدرس دانشگاه و عضو هیئت علمی گروه گرافیک دانشگاه ناصرخسرو ساوه است. او سال‌هاست در همین محله ساکن است و در زمینه گرافیک محیطی هم فعالیت دارد.
نخستین‌کاری که کشاورزی با شهرداری انجام داده به سال ۹۶ بر می‌گردد. او می‌گوید: «آن زمان در طرح بهارستان شرکت کردم و یکی از طرح‌هایی که داده بودم پله‌های نایب (پله دوم) بود. خوشبختانه پذیرفته و در همان سال ۹۶ اجرا شد.»
به گفته خودش، بارها با شهرداری در زمینه زیباسازی و بهسازی پله‌ها همکاری داشته و در این میان، زمان‌هایی بوده که با بی‌مهری‌هایی هم مواجه شده است: «هر اثر هنری مانند فرزندی است که هنرمند متولد کرده باشد. بارها پیش آمده که دورادور از آنها مراقبت کرده‌ام، اما زمان‌هایی هم بوده که آنچه روی پله‌های ولی‌عصر(عج) اجرا کرده‌ام، تخریب شده است.
یادم هست که پله‌ها برای لوکیشن فیلم رنگ‌آمیزی شد بدون توجه به زحمتی که برای این پله‌ها کشیده شده بود. شهرداری متوجه شد و با واترجت چندین بار برای شست‌وشوی استیکرها اقدام کرد، ولی تمام رنگ‌های آبی کاشی‌ها از بین رفت و گوشه‌های کار، برآمده شد. اما باعث دلگرمی است که هنوز هم شهروندان باذوقی داریم که ارتباط خوبی با این پله‌ها برقرار کرده‌اند و حتی روی همین پله‌هایی که مانند روز اول نیست، عکس یادگاری می‌گیرند.»
این استاد دانشگاه معتقد است پله‌ها در شرایط وخیم و حتی می‌توان گفت در کما به سر می‌برند. نه زیبا هستند نه چیزی از آنها باقی مانده است. او می‌گوید: «هنوز هم پله‌ها می‌توانند جذابیت داشته و جاذبه گردشگری باشند، حتی می‌توانند شاهد استقبال زیادی از جانب مردم باشند، به شرطی که به آنها توجه و برای زیباسازی و نورپردازی آنها اقدام شود. سال‌هاست چراغ وسط پله‌ها خراب و آبنمای بین پله‌ها به حال خود رها شده است.
در حالی که این ظرفیت وجود دارد که با گلکاری زیبا شوند. حتی می‌توان نیمکت‌هایی جانمایی کرد و پله‌ها را جزو جاذبه‌های توریستی منطقه معرفی کرد.» کشاورزی می‌گوید پله‌ها این ظرفیت را دارند که در دوران کرونا برای ایجاد حال خوب در شهروندان مورد استفاده قرار بگیرند: «می‌توان در قسمت پایین پله‌ها سکویی ایجاد کرد تا در مناسبت‌ها و اعیاد، برنامه‌هایی مانند موسیقی زنده، نقالی و شعرخوانی و مسابقه و سرگرمی اجرا شود. شهروندان با رعایت فاصله اجتماعی می‌توانند روی پله‌ها بنشینند و از این برنامه‌ها لذت ببرند.»
به گفته این هنرمند، یک‌طرفه بودن خیابان ولی‌عصر(عج) به سمت بالا، باعث شده پیاده‌روهای سمت پارک ساعی به علت اینکه امکان تردد یا توقف خودروها هم وجود دارد، شلوغ باشند در حالی که عملاً در پیاده‌روهای سمت پله‌ها رفت‌وآمد نسبت به قبل کمتر و مغازه‌ها خلوت‌تر است. او می‌گوید: «از خلوتی این پیاده‌روها می‌توان بیشترین استفاده را کرد. به‌عنوان مثال، با نصب چند نیمکت بیشتر یا به نمایش گذاشتن کارهای هنری یا برپایی نمایشگاه پوستر، مردم می‌توانند با تأمل از اینجا بگذرند یا شاهد اجرای برنامه‌های زنده باشند.»