همشهری آنلاین_معصومه حق‌جو: یکی از این طرح‌ها «کاپ» یا همان کاهش پسماند به‌عنوان الگویی نو در مدیریت پسماند و منطبق با استانداردهای روز دنیاست که همچنان در برخی محله‌های منطقه ۶ به‌صورت پایلوت اجرا می‌شود. در دیگر مناطق شهرداری هم طرح‌هایی همچون گلماند، کتاب‌ماند و قلم‌ماند و... در حال اجراست. نخستین مرکز مبادله پسماند قابل بازیافت با کتاب (کتاب‌ماند) هم طرح دیگری است که به‌تازگی، دوم اردیبهشت سال جاری، همزمان با روز جهانی زمین پاک، اجرا شد تا با تکیه بر بعد فرهنگی و ترویج کتابخوانی در کنار تفکیک پسماند بتواند گامی در مسیر فرهنگسازی در این عرصه بردارد.
«محمدرضا اخلاصی»، رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه ۶، طرح پس‌انداز کتاب را که در امتداد کتابخوانی و جمع‌آوری پسماند است، یک کار مشترک بین شهرداری منطقه ۶، مؤسسه شهر کتاب و شرکت جاروب معرفی می‌کند. او می‌گوید: «سازمان مدیریت پسماند از همان ابتدای کار مدیریت فعلی قصد داشت قالب سنتی تفکیک پسماند را تغییر بدهد.
در گذشته شهروندان پسماندهای خود را به غرفه‌های بازیافت تحویل می‌دادند و در مقابل، وجه‌نقد یا اقلام شوینده دریافت می‌کردند. در گذر زمان و با توجه به اینکه این کار سنتی بود و از طرفی برخی از شهروندان به علت ارائه اقلام بی‌کیفیت یا نبود وجه‌نقد در غرفه‌های بازیافت ممکن بود برای تفکیک پسماند همکاری نکنند، با همکاری سازمان مدیریت پسماند این اجازه به مناطق داده شد که طرح‌های خلاقانه‌ای را که می‌توانند به فرهنگ تفکیک پسماند کمک کنند، ارائه دهند.»
رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه درباره دلیل انتخاب منطقه ۶ برای اجرای طرح پس‌انداز کتاب می‌گوید: «این منطقه به‌عنوان قلب پایتخت و همچنین پایتخت فرهنگی شهر تهران شناخته شده است. از طرفی بوستان هنرمندان مرکز فعالیت‌های فرهنگی است. بنابراین، سعی کردیم بومی‌سازی کنیم و طرحی را به‌صورت خلاقانه ارائه دهیم که با شرایط منطقه و محدوده‌ای که در آن اجرا می‌شود همخوانی داشته باشد. حضور پرتعداد کافه کتاب‌ها در این ناحیه می‌توانست به ما در این زمینه کمک زیادی کند.»
اخلاصی می‌گوید دو هدف اصلی با اجرای پس‌انداز کتاب دنبال شد: «یکی ترویج فرهنگ کتابخوانی است و دیگری ترویج فرهنگ تفکیک پسماند.
بنابراین، با همکاری مؤسسه شهر کتاب و شرکت جاروب، مجری اپلیکیشن هوشمند جمع‌آوری پسماند خشک، کار مشترکی با شهرداری انجام شد. این طرح با دو هزار جلد کتاب در موضوعات مختلف و طبقه‌بندی‌شده و تخفیف‌های مناسب می‌تواند علاوه بر ترویج فرهنگ کتابخوانی، آموزش تفکیک پسماند را نیز به شهروندان ارائه بدهد. شهروندان با ثبت‌نام در اپلیکیشن، حتی اگر هیچ پسماندی تحویل نداده باشند، امتیاز می‌گیرند. از طریق این امتیاز، حتی می‌توانند یک کتاب کوچک بخرند یا خود را به یک قهوه مهمان کنند و هنگام صرف قهوه آموزش‌های لازم در زمینه پسماند را یاد بگیرند. هیچ شهروندی دست خالی از مجموعه برنمی‌گردد.»
او استقبال از طرح پس‌انداز کتاب را راضی‌کننده می‌داند: «استقبال با توجه به اینکه حدود دو ماه از آغاز فعالیت آن می‌گذرد، مطلوب بوده است. البته تا همه با این مجموعه آشنا شوند و ارتباط بگیرند مسلماً زمان بیشتری نیاز است و پیش‌بینی می‌کنیم با استقبال بسیار بیشتری در آینده مواجه باشیم. در فضاهای مجازی هم بازخوردهای خوبی از شهروندان داشتیم.
طرح پس‌انداز کتاب از نگاه مردم به‌عنوان یک کار شاخص در حوزه پسماند شهرداری دیده شده و جزء ۳۰ پروژه تأثیرگذار شهر تهران در چهار سال گذشته معرفی شده است.»
رئیس اداره پسماند شهرداری منطقه می‌گوید این طرح، با توجه به ویژگی‌هایی ناحیه یک، فقط در بوستان هنرمندان اجرا می‌شود. او توضیح می‌دهد: «البته دنیای دیجیتال محدود به مکان و زمان نیست. طرح پس‌انداز کتاب هم با توجه به اینکه به‌صورت هوشمندسازی شده در حال اجراست، می‌تواند از طریق اپلیکیشن در هر ساعت و هر زمانی در دسترس شهروندان باشد. این مکان در بوستان هنرمندان صرفاً مکانی است برای هدایت این مجموعه. نگاه ما به اجرای این طرح، نگاه به کل شهر تهران است و منطقه‌ای نیست.»
اخلاصی از طرح جدیدی خبر می‌دهد که به‌زودی افتتاح می‌شود: «مبادله گل با پسماند یا همان گلماند در طرح دیگری در راستای مدیریت پسماند شهروندان است. امیدواریم تا پایان تیر این مجموعه راه‌اندازی شود.»
- ربات «آر. وی. ام» یا ربات بازیافت
«امیر نیک‌مرام»، مدیرعامل اپلیکیشن جاروب، یکی از شرکت‌هایی است که با شهرداری همکاری نزدیکی دارد. او می‌گوید: «این مجموعه شرکای استراتژیک دارد. یکی از این شرکا شهرکتاب است. به واسطه آشنایی که با شهر کتاب داشتیم و طبق پیشنهاد شهرداری منطقه ۶ در خصوص تخصیص مکانی برای راه‌اندازی یک فروشگاه کتاب که بتواند در قبال محصولات و مواد بازیافتی به شهروندان کتاب ارائه کند، مجموعه پس‌انداز کتاب شکل گرفت.»
این مدیر جوان و باانگیزه، فرهنگسازی با اجرای طرح را یکی از مهم‌ترین اهداف می‌داند: «هدف این مجموعه یکی ارتقای فرهنگ کتاب و کتابخوانی است و در شهر کتاب بیش از ۲۵ سال است که این هدف را دنبال می‌کنیم و دوم، جا انداختن فرهنگ تفکیک پسماند و بازیافت است که یک نگاه محیط‌زیستی و بسیار جدی است. هر دو این اهداف فرهنگی و فرهنگساز، نگاه ما را در مجموعه پس‌انداز کتاب نشان می‌دهد.»
به گفته نیک‌مرام، در این مجموعه، شهروندان به سه روش می‌توانند از خدمات استفاده کنند: «یکی اینکه با اعلام آماده بودن پسماند خشک قابل بازیافت به اپلیکیشن جاروب که یکی از سرویس‌های مجاز شهرداری تهران است، امتیاز جمع‌آوری و به فروشگاه مراجعه می‌کنند و کتاب نو یا دست‌دوم می‌گیرند. و در روش دوم هم شهروندان می‌توانند کتاب‌های دست‌دوم خود را به فروشگاه پس‌انداز کتاب بیاورند، کتاب نو بگیرند یا به امتیاز خود اضافه کنند.»
حتی افرادی که کتاب دست‌دوم هم ندارند می‌توانند از طرح پس‌انداز کتاب استفاده کنند. مدیرعامل اپلیکیشن جاروب در این‌باره می‌گوید: «روش سوم مربوط به شهروندانی است که نه کتاب دست‌دوم دارند، نه پسماند. این دسته هم می‌توانند با نصب اپلیکیشن از مجموعه پس‌انداز کتاب امتیاز دریافت و بعداً کتاب تهیه کنند.»
نیک‌مرام از حضور ربات در این طرح خبر می‌دهد و می‌گوید: «اتفاق بسیار ویژه‌ای که با حمایت شهرداری در حال رخ دادن است نصب یک دستگاه ربات «آر. وی. ام» یا ربات بازیافت است. با حضور این ربات، شهروندان می‌توانند اگر بطری دارند داخل آن بیندازند و رسید دریافت کنند و با رسید وارد فروشگاه شوند و خرید کنند.»
مدیرعامل اپلیکیشن جاروب ادامه می‌دهد: «مراحل تحویل فیزیکی پسماند را از مجموعه پس‌انداز کتاب حذف کردیم، چون تصور می‌کنیم ایجاد فرهنگ باید زیبایی شمایلی داشته باشد، یعنی شهروندی که قصد دارد کتابی تحویل بگیرد یا یک فنجان قهوه میل کند، ترجیحش این نیست که در مکانی قرار بگیرد که پسماندهایی تحویل و دپو می‌شود. بنابراین، با استفاده از اپلیکیشن، فضای تحویل پسماندها را کاملاً متفاوت کردیم. حالا شهروندان می‌توانند از منزل یا محل کار خود به اپلیکیشن سفارش بدهند و در ازای امتیازی که دریافت می‌کنند، برای تهیه کتاب مراجعه کنند.»
از زمان رونمایی رسمی مجموعه پس‌انداز کتاب دو ماه می‌گذرد و به‌طور معمول باید تاکنون برای شهروندان شناخته شده باشد، اما به گفته نیک‌مرام، شیوع ویروس کرونا روی استقبال از طرح اثر گذاشت: «شیوع ویروس موجب شد به مدت ۲۰ روز بوستان هنرمندان بسته باشد. بنابراین، نتوانستیم بازخوردی جدی از استقبال شهروندان در ابتدای کار ببینیم، اما در حال حاضر با استقبال خوبی مواجهیم به‌طوری که تا این لحظه با مشارکت شهروندان در طرح توانسته‌ایم ۴ هزارکیلوگرم پسماند خشک را به کتاب تبدیل کنیم. حتی در شبکه‌های اجتماعی و از دیگر شهرها برای فعال شدن این طرح تقاضا داشته‌ایم و سعی می‌کنیم این طرح فرهنگی و فرهنگساز را تسری بدهیم.»
- ایجاد انگیزه با هدف جلب مشارکت شهروندان
«سینا ترابی»، مدیر مالی‌ـ اداری اپلیکیشن، هم می‌گوید که از طریق کلیپ‌ها و کمپین‌های آموزشی و تولید محتوا برای اطلاع‌رسانی و جذب شهروندان اقدام شده است: «صفحه اینستاگرام جاروب هم یکی دیگر از فضاهایی است که برای تبلیغات از آن استفاده می‌کنیم. در مناطق شهری هم با تبلیغات محیطی و نصب بنر، استرابورد، توزیع بروشور و جذب شهروندانی که به‌صورت حضوری مراجعه کرده‌اند و نصب اپلیکیشن برای مراجعه‌کنندگان یا اهدای شارژ هدیه به آنها برای اطلاع‌رسانی اقدام شده است. همه این تبلیغات در راستای ایجاد انگیزه با هدف جلب مشارکت شهروندان است.»
ترابی درباره چشم‌اندازی که برای این طرح متصور است توضیح می‌دهد: «با همراهی شهرداری و شهر کتاب قصد داریم این طرح را در تمامی مناطق ۲۲گانه پیاده‌سازی کنیم و با جذب بیشتر شهروندان و مشارکت آنها نقش پررنگی در فرهنگسازی و کاهش پسماند روزانه شهرمان داشته باشیم. قطعاً طی کردن این مسیر و دستیابی به هدف بدون همراهی افرادی که در اداره پسماند شهرداری تهران در تلاش هستند، میسر نخواهد شد.»
- پای صحبت شهروندان/ اقدام خلاقانه‌ای است
«مهتا موسوی» یکی از نوجوانان کتابخوانی است که این طرح را اقدام بسیار خوبی می‌داند و با ابراز رضایت می‌گوید: «غرفه‌های دریافت پسماند و مواد بازیافتی که هنوز در محله‌ها وجود دارند، معمولاً در ازای دریافت پسماند، شوینده یا اقلامی تحویل می‌دهند که برای من به‌عنوان یک نوجوان چندان استفاده ندارد و معمولاً نصیب مادر خانواده می‌شود.»
این شهروند بافت فرهنگی و هنری ناحیه یک و بوستان هنرمندان را برای اجرای این طرح مناسب می‌داند: «خانه هنرمندان و حضور فعالان فرهنگی و هنرمندان در اینجا نشان می‌دهد که این بوستان، انتخاب درستی برای طرح پس‌انداز کتاب است و می‌تواند روزبه‌روز بیشتر شناخته شود.»
موسوی ادامه می‌دهد: «اینکه از اردیبهشت با اجرای طرح پس‌انداز کتاب می‌توانیم بدون خروج از منزل پسماندهای خشکمان را تحویل بدهیم و بر اساس وزن پسماند، برای خرید کتاب امتیاز بگیریم، واقعاً اقدام خلاقانه‌ای بوده است و امیدوارم تداوم داشته باشد.»
این هم‌محله‌ای می‌گوید کاش این طرح در همه نقاط کشور اجرایی شود: «بستگانی داریم که در شیراز زندگی می‌کنند و از وقتی درباره این طرح شنیده‌اند مشتاق اجرای این طرح در شهرشان هستند. به نظر من اجرای چنین طرح‌هایی در استان‌های محروم کشور که در زمینه پسماند یا کتابخوانی چندان فرهنگسازی نشده هم می‌تواند نتیجه‌های خوبی داشته باشد.»
- چنین طرح‌هایی نیاز به اطلاع‌رسانی دارند
«یاسمن برقانی» یکی دیگر از طرفداران طرح پس‌انداز کتاب است. این بانوی جوان معتقد است با پیوستن به این طرح می‌توانیم کمک زیادی به محیط‌زیست و آینده خود و فرزندانمان کنیم.
او که در محله ایرانشهر سکونت دارد، می‌گوید: «مدیریت ساختمانی که در آن زندگی می‌کنم برعهده من است و از زمان افتتاح طرح و نصب اپلیکیشن، همسایه‌ها را هم برای تحویل پسماندهای خشک تشویق کرده‌ام و همسایه‌ها هم تاکنون مشارکت خوبی داشته‌اند.»
برقانی ادامه می‌دهد: «مدتی به علت شیوع کرونا نمی‌توانستم برای دریافت کتاب به بوستان هنرمندان مراجعه کنم، اما بعد از اینکه محدودیت تردد به پارک برداشته شد، پسماندهای خشکی را که در منزل و محیط کار دارم جمع‌آوری می‌کنم و مطابق وزنشان، کتاب‌های مورد علاقه خودم و خانواده‌ام را با امتیازهایی که گرفته‌ام، خریداری می‌کنم.»
این شهروند نقش تبلیغات را برای استفاده حداکثری از طرح و مدیریت پسماند مهم می‌داند: «به نظرم چنین طرح‌هایی نیاز به اطلاع‌رسانی و تبلیغات اصولی دارند. به‌عنوان مثال، می‌توان در برنامه‌های تلویزیونی تیزرهای تبلیغی یا انیمیشن‌هایی برای گروه سنی کودک ساخت.»
- مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران /رواج همزمان مطالعه و تفکیک پسماند
«صدرالدین علیپور»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، هم در این‌باره می‌گوید: «همه ما در سازمان مدیریت پسماند به‌عنوان شهروند، فعال محیط‌زیست و مدیر تکالیفی داریم که مبتنی بر آن باید بتوانیم زمینه‌ای فراهم کنیم تا با کاهش دفن زباله، آلودگی مضاعف به زمین وارد نشود.» او طرح کاپ را از دستاوردهای مهم در شهرداری تهران می‌داند و می‌افزاید: «در گام اول این طرح، استفاده از اپلیکیشن‌ها را دیدیم. حالا این اپلیکیشن‌ها همزمان با اقداماتشان در زمینه جمع‌آوری پسماندهای قابل بازیافت، فرهنگسازی و رواج مطالعه را با تفکیک درست گره زده‌اند.» مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند می‌گوید: «ما پیش از این طرح‌های مشابهی هم داشته‌ایم. به‌عنوان مثال، در منطقه ۱۸ طرح گلماند را داشتیم که در ازای تحویل پسماند خشک، شهروندان گل و گلدان هدیه می‌گرفتند یا هایپر مارکت را در منطقه ۱۹ داریم که شهروندان در ازای تحویل دادن پسماند خشک محصولات فروشگاهی دریافت می‌کنند، اما افتتاح این طرح به‌عنوان پس‌انداز کتاب یک الگوی متعالی‌تر است که ضمن اجرای تکلیف شهروندی خودمان به سمت ارتقا و نزدیک شدن به کتاب هم می‌رویم.»