همشهری- مریم سرخوش: ابهامات زیاد است، سوال‌های بی‌پاسخ و موضوعاتی که درباره آمارهای مرگ و ابتلای کرونا و میزان اثربخشی واکسن‌ها، به شایعه‌ها و اخبار نادرست، دامن زده است. حالا در این وضعیت، با روی کار آمدن دولت سیزدهم، مدیریت نظام سلامت، به ویژه کرونا، به دست تیم جدیدی سپرده شده است؛ تیمی که همزمان با پیک پنجم، وارد وزارت بهداشت شده و قرار است مرگ‌های بالای ۵۰۰ نفر در روز را مدیریت کند.
بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت دولت جدید، بر ضرورت واکسیناسیون گروه‌های هدف تاکید می کند. به گفته او ۲۵ درصد از افراد در گروه هدف، تاکنون از تزریق واکسن خودداری کرده‌اند. همین عدد سبب شد تا او اعلام کند در آینده ملاک برای ارائه خدمات در بانک‌ها،هتل‌ها دریافت بلیت هواپیما و اتوبوس، کارت واکسن خواهد بود. تا روز گذشته، بیش از ۱۷ میلیون و ۸۶۶ هزار نفر دوز اول و بیشتر از ۷ میلیون و ۲۴۸ هزار نفر دوز دوم واکسن را دریافت کرده‌اند اما باز هم مرگ ۵۷۱ نفر در یک شبانه‌روز آمار بالایی است که بر تسریع واکسیناسیون تاکید می‌کند.
رکوردشکنی پی‌درپی مرگ‌های کرونایی، حالا انگشت اتهام به سمت نظام سلامت به ویژه وزارت بهداشت نشانه گرفته شده است، بسیاری اعلام می‌کنند این وزارتخانه با حمایت بیش از حد از تولیدات داخل، مانع از واردات واکسن شده، با واردات واکسن از سوی بخش خصوصی مخالفت کرده و واکسنی به مردم تزریق کرده که حالا نسبت به اثربخشی آن تردیدهایی ایجاد شده است. در کنار همه اینها اخیرا گزارشی منتشر شده که نشان می‌دهد آمار فوتی‌های کرونا، بیش از عددهای اعلام شده است.
کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو و مدیرروابط عمومی وزارت بهداشت است. او در ۱۸ ماه گذشته حضور فعالی در فضای مجازی برای اطلاع‌رسانی و توضیح درباره خبرها و شایعه‌های کرونایی داشته است؛ فعالیتی که با واکنش‌های تند زیادی مواجه شده. او حالا درگفت و گویی صریح با همشهری، به پرسش‌هایی که اخیرا در ارتباط با کرونا مطرح شده پاسخ می‌دهد.
- آنطور که گفته می‌شود و خودتان هم قبلا به آن اشاره کردید، در ایران استارت تولید ۱۸ نوع واکسن زده شده است. تعدادی مثل برکت و پاستوکووک به نتیجه رسیده و تعدادی هم مراحل کارآزمایی را طی می‌کنند. چرا با وجود این تعداد، سرعت واکسیناسیون در ایران بسیار کند است و از سایر کشورها عقب مانده‌ایم؟
ما زمانی می‌توانیم اطلاق واژه واکسن را داشته باشیم که مجوز تولید و مصرف داشته باشد. مجوز مصرف اضطراری تنها برای ۲ واکسن در ایران صادر شده؛ کووایران برکت و پاستوکووک. برکت تاکنون ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار دوز تولید کرده و ۳ میلیون و ۶۵۰ هزار دوز هم تحویل داده است. پاستور هم ۱۴۰ هزار دوز تحویل ما داده و امیدواریم در شهریور ۵۰۰ هزار دوز دیگر تحویل دهد و قرار است از اوایل پاییز و مهر ماهانه ۲ میلیون دوز تولید کند. در این میان، ۴ واکسن داریم که در مسیر رسیدن به محصول نهایی است و مرحله کارآزمایی و مطالعات بالینی انسانی را طی می‌کند؛ مثل کووپارس، فخرا، نورا و اسپایکوژن. بیش از ۱۱ واکسن دیگر هم در مرحله مطالعات حیوانی و آزمایشگاهی است که به آنها هم واکسن بالقوه گفته می‌شود. هیچ تضمینی وجود ندارد که هر کدام از این واکسن‌ها به مرحله نهایی و دریافت مجوز مصرف و تولید برسد.
- از میان تمام این واکسن‌ها اما به‌طور مرتب نام برکت شنیده می‌شود و گفته می‌شد که وزارت بهداشت از این واکسن بیش از سایر واکسن‌ها حمایت می‌کند.
این موضوع به هیچ‌وجه درست نیست. انستیتو پاستور هم متعلق به وزارت بهداشت است، مؤسسه رازی و سایر شرکت‌هایی که در حال طی مراحل مطالعات انسانی واکسن‌های کرونا هستند هم به همین میزان در حال فعالیت برای تولید واکسن‌اند، ما هیچ حمایت مالی از آنها نداشته‌ایم. به واکسن برکت هم نباید نگاه سیاسی داشت. ستاد فرمان اجرایی امام و گروه برکت، بیشترین کمک را برای تامین ماسک و ونتیلاتور و کیت تشخیصی و... داشت. کسی به قطار ایستاده سنگ نمی‌زند. برکت ۳ هزار میلیارد تومان برای تولید واکسن سرمایه‌گذاری کرد. ما باید در۴-۳ سال آینده به‌دلیل بحران‌هایی که رقم خواهد خورد، ۸۰ درصد واکسن موردنیاز کشورمان را خودمان تولید کنیم.
- با این حال، انتقاد زیادی می‌شود که عقب‌ماندگی ما در واکسیناسیون، به دلیل تمرکز بر تولید واکسن داخلی و غفلت از واردات واکسن اتفاق افتاد. این موضوع مورد اشاره رئیس کمیسیون بهداشت مجلس هم بود.
من سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس نیستم، اما هر روز صبح اخبار و شایعاتی می‌شنوم که تمامی ندارد؛ یک روز صبح شایعه تزریق واکسن فایزر در بوشهر و روز دیگر ادعای یک روزنامه رسمی از آمار مرگ‌های ۷۰۰ هزار نفری کرونا و... . همین امروز ما بیش از ۷ هزار بیمار بدحال بستری در آی‌سی‌یو داریم و در آمریکا با وجود واکسیناسیون ۶۰ درصدی با فایزر و مدرنا ۲۵ هزار بیمار بدحال در بیمارستان هستند. ما در پیک هستیم، اما آنها در پیک نیستند. ما نه علم و فناوری آمریکا را داریم و نه توسعه انسانی و زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی کشورهای پیشرفته را. البته به هیچ‌وجه وضعیت بد کنونی کشورمان را رد نمی‌کنم و درد تمام کسانی که عزیزانشان را از دست می‌دهند، درک می‌کنم. اگر کسی شواهدی دارد که ما مثلا در دریافت ۶۲ میلیون دوز واکسن از روسیه مخالفتی داشته‌ایم به مردم ارائه دهد. هر جایی که دوستان می‌دانند وزارت بهداشت جلوی واردات را به‌دلیل تولید واکسن برکت گرفته به‌صورت شفاف اعلام کنند. ما چشم‌مان به واکسن‌هایی که خریدیم و پولش را دادیم، سفید شد، اما نیامد. جلوی ورود هیچ واکسنی گرفته نشده است. برای ۵۰۰ هزار دوز بهارات پول دادیم، اما ۱۲۵ هزار دوز آمد و دادستان حیدرآباد جلوی ارسال باقی واکسن‌ها را به‌دلیل شرایط بحرانی آن منطقه گرفت. از ابتدای سال۱۴۰۰ تا همین امروز هم واکسن‌های هندی آزاد نشده است؛ اتفاقی که برای سرم‌ها هم افتاد و خرید ما در این کشور گیر کرد. به‌دلیل تامین ماده اولیه از هندوستان کوچک‌ترین التهاب در آن منطقه می‌تواند ما را با مشکل مواجه کند و آثار کمبود سرم را در همین پیک پنجم دیدیم.
- در ماه‌های گذشته اختلافات شدیدی بین شما و بخشی از فعالان بخش خصوصی بر سر واردات واکسن شکل گرفته بود؛ چرا این اتفاق افتاد؟ بخش خصوصی معتقد است وزارت بهداشت سد راه واردات شد، نظر شما چیست؟
ابتدا تأکید کنم که شرکت‌های معتبر دارویی از مدت‌ها پیش مجوز گرفتند و در تلاش برای واردات واکسن بودند، اما در یک بازه زمانی هر کسی ادعای خرید واکسن داشت؛ بر همین اساس هم به آنها مجوز داده شد. اما می‌دانستیم که واکسن کرونا تکرار همان واردات واکسن آنفلوآنزاست که با بدقولی‌های زیادی برای دسترسی به آنها مواجه شدیم. ۱۶ میلیون واکسن آنفلوآنزا وعده دادند، اما در نهایت ۲ میلیون به‌دست ما رسید که همان را هم یک شرکت دارویی تامین کرده بود. یکی از دوستان مدعی است که می‌توانست قبل از عید ۱۵ میلیون دوز واکسن اسپوتنیک‌وی وارد و به‌صورت رایگان توزیع کند. من در فضای مجازی چنین ادعاهایی را خالی‌بندی عنوان می‌کنم و همه ناراحت می‌شوند. ۴۷ شرکت خصوصی ۵۰ معرفی‌نامه برای واردات از ما گرفتند، اما نتیجه تمام این مجوزها ۳۱۴ هزار واکسن آسترازنیکا بود که تاریخ انقضای یک‌ماهه داشت. برخی دوستان هستند که ادعای خلاف واقع دارند و ما هم نمی‌توانیم در برابر ادعاهای آنها ساکت بمانیم. برخی از شرکت‌های دریافت‌کننده مجوز واکسن آسترازنیکا را به ما ۹ دلار قیمت داده بودند، اما در فضای مجازی قیمت همان واکسن را ۳ تا ۴ دلار عنوان می‌کردند و به ما می‌تاختند. سال گذشته در کمیته ملی واکسن، نیاز کشور حداقل ۱۲۰ میلیون دوز اعلام شد و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، اعلام شد که تا پایان سال، ۶۰ درصد جامعه هدف، واکسینه می‌شوند. از همان ابتدا تمرکز بر واکسیناسیون با واکسن خارجی بود. ما می‌دانستیم که حداقل در تکمیل چرخه واکسیناسیون دوز اول، نمی‌توانیم روی واکسن‌های داخلی تمرکز کنیم. این را هم باید عنوان کنم که صدور مجوز برای بخش خصوصی با هدف ایجاد ظرفیتی فراتر از وزارتخانه‌های خارجی ما در کشورهای دیگر بود، نه اینکه قرار باشد واکسن‌هایی که خود دولت می‌توانست با قیمت پایین‌تر خریداری کند، از سوی بخش‌های خصوصی با قیمت بالاتری خریداری و وارد شود.
- بخش خصوصی اخیرا اعلام کرده می‌تواند ۲۰ میلیون دوز واکسن فایزر وارد ایران کند. به‌نظر شما چقدر احتمال تحقق آن وجود دارد؟
شاید تاکنون در این‌باره صحبتی نشده باشد، اما بیش از ۳ ماه است که مذاکرات برای خرید واکسن فایزر (خط تولید آلمان و بلژیک) و مدرنا (خط تولید هلند) از سوی دولت ایران و بخش خصوصی آغاز شده و قرار است این واکسن‌ها با اولویت تزریق به زنان باردار و برخی گروه‌ها که تزریق واکسن mRNA برای آنها مناسب‌تر عنوان می‌شود، خریداری شود. مذاکراتمان از طریق کوواکس تاکنون محقق نشده، اما مسیرهای دیگر را امتحان می‌کنیم. مشکل این است که برای خرید از خط تولید اروپا، تا زمانی که در آن کشورها، واکسیناسیون با درصد بالایی انجام نشود، واکسن صادر نمی‌شود؛ با این حال، هنوز امید به واردات این واکسن‌ها داریم. برخی دوستان مدعی خرید ۲۰ میلیون واکسن فایزر از سبد کوواکس هستند، درحالی‌که سهم ما از این سبد، ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز است که ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار دوز واکسن آسترازنیکا تاکنون به ما تحویل داده شده و ۱۴ میلیون و ۶۰۰ هزار دوز باقی‌مانده است؛ بنابراین نمی‌توان از این سبد، فایزر و مدرنا تحویل گرفت.
- با تمام اینها اما ایران همچنان از واکسیناسیون جهانی عقب است و انتقاداتی هم از شرکت نکردن ما در کارآزمایی‌های بالینی واکسن‌ها مطرح می‌شود.
برای صدور مجوز مصرف واکسن در کشور ۳ روش داریم و براساس آن واکسن به سبد تزریق وارد می‌شود. اول؛ ارائه اطلاعات به‌صورت مستقیم به‌خودمان، دوم؛ ارائه اطلاعات به سازمان بهداشت جهانی و عرضه آن به ما و سوم؛ برخورداری از مجوز سازمان بهداشت جهانی. البته ما سختگیری‌های خودمان را هم درباره واکسن‌ها داریم؛ به‌عنوان مثال واکسن سینواک چین را با وجود داشتن مجوز جهانی در ایران استفاده نکردیم. تنها واکسن چینی مورد استفاده در ایران سینوفارم پکن است که مجوز سازمان بهداشت جهانی را دارد. درباره واکسن پاستور هم همین اتفاق افتاد و ما مجوز مصرف اضطراری آن را زودتر از کوبا در کشور خودمان صادر کردیم؛ چون اطلاعات فاز یک و دو را از تولیدکننده گرفته بودیم و فاز سوم را هم که خودمان انجام دادیم. با انتقال تکنولوژی واکسن در کشورمان و تأیید آن، ما دیگر منتظر تأییدیه نمی‌مانیم؛ همانطور که درباره واکسن فایزر کشور انگلیس زودتر از خود آمریکا مجوز مصرف را صادر کرد. اما سؤال اینجاست که چرا وزارت بهداشت متهم به ریسک نکردن در کارآزمایی‌های بالینی واکسن‌هاست؟ ستاد ملی کرونا می‌توانست در این‌باره تصمیم‌گیری کند، اما چرا آن سوی ماجرا را نگاه نمی‌کنیم که برخی واکسن‌ها با وجود سرمایه‌گذاری‌های کلان شکست خوردند.
- اما با وجود پیک‌های مرگبار در کشورمان، این یک مطالبه ملی است که واکسن‌ها هرچه سریع‌تر تامین و برنامه واکسیناسیون تسریع شود.
ما در حال تجربه پیک مرگبار پنجم هستیم و پیش‌بینی‌ها حکایت از رقم خوردن یک پیک سخت دیگر در هفته‌های آینده دارد. این حق همه مردم است که به سرعت از واکسن برخوردار شوند، اما دی ۹۹ زمانی که برنامه جامع کشوری علیه واکسیناسیون کوویدـ۱۹ تنظیم شد که براساس آن تا پایان امسال، افراد بالای ۱۸ سال واکسینه می‌شوند، آن موقع هیچ اعتراضی وجود نداشت. حالا هم گفته شده که این اتفاق تا پیش از بهمن رخ می‌دهد، پس ما از برنامه واکسیناسیون عقب نمانده‌ایم که اینگونه مورد هجمه قرار گرفته‌ایم.
- البته بخشی از هجمه‌های شکل گرفته به‌دلیل اظهارات شما در فضای مجازی است که باعث شده مردم نسبت به شما و عملکرد وزارت بهداشت انتقاد داشته باشند و خشمگین شوند.
من هر جایی که نیاز به پاسخگویی بوده در فضای مجازی مطرح کردم و به هیچ‌وجه در بیان واقعیت‌ها به‌دنبال محبوبیت و کتمان حقایق نبودم. فضایی که در آن شاهد انتقادات و توهین‌ها هستیم، فضای واقعی جامعه ایرانی نیست. وظیفه من بیان واقعیت است و شاید برخی را ناراحت کند؛ یعنی شما انتظار دارید زمانی که شاهد عوام‌فریبی و اخبار غیرواقعی بیان شده از سوی برخی دوستان هستم، پاسخی ندهم؟ می‌گویند واکسن فایزر وارد می‌کنیم، می‌گویم صحت ندارد. مردم ناراحت می‌شوند که امیدشان را به ورود این واکسن از بین برده‌ام، اما من که می‌دانم این ادعا واقعیت ندارد و نباید به مردم امید واهی داد؛ ضمن اینکه من در فضای مجازی هیچ‌گاه نماینده رسمی وزارت بهداشت نبوده‌ام و از طرف وزارتخانه چیزی را مطرح نکرده‌ام.
- همانطور که حتما خودتان هم شنیده‌اید در گزارشی مطرح شده که آمار فوتی‌های واقعی کرونا، ۷ برابر آماری است که از سوی وزارت بهداشت اعلام می‌شود. این موضوع چقدر درست است؟
این یک دروغ بزرگ است. در ۱۸ ماه از شیوع کرونا، ما ۶۰۰ هزار مرگ غیرکرونایی و ۱۰۰ هزار مرگ کرونایی داشتیم. اگر تعداد فوتی‌های کرونا ۷ برابر بیشتر باشد، باید در این مدت یک میلیون و ۳۰۰ هزار فوتی کرونا در کشور رخ داده باشد، اینها کجا خاکسپاری شده‌اند؟ جامعه ما اکنون در وضعیتی است که به سرعت خبر منفی را جذب می‌کند. مشکل اینجاست که هر کسی در کشور درباره کرونا اظهارنظر می‌کند و دیگران هم از این اظهارنظرها تحلیل‌های غیرکارشناسی ارائه می‌کنند. ما هیچ اصراری به مخفی کردن آمارهای ابتلا و مرگ کرونا نداریم. اینکه با اطمینان بگوییم فردی بر اثر کرونا فوت کرده اما جزو موارد مثبت نبوده را رد نمی‌کنم اما آمار چندان بالایی ندارد. شاخص آمار فوتی‌ها را ما تعریف نکردیم و براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، آمارها براساس بیمار فوت شده تست مثبت کووید-۱۹ اعلام می‌شود. ما که نمی‌توانیم براساس سی‌تی‌اسکن مثبت، اظهارات اطرافیان و تشخیص بالینی شاخص تعریف کنیم. اما با این همه اصلا ادعا نمی‌کنیم که این آمار نهایی جمعیت فوت‌شده ناشی از کروناست و البته چندبرابر بودن مرگ‌ومیرها را هم به هیچ وجه تأیید نمی‌کنیم. تا بهمن‌ماه هم که قرار است واکسیناسیون در کشور تکمیل شود، روزانه ده‌ها نفر فوت خواهند کرد و این بسیار دردناک است اما درنظر بگیرید که حتی با وجود اعلام ۸۰تا ۸۴درصد ممانعت از مرگ با واکسیناسیون باز هم احتمال مرگ وجود خواهد داشت.
- حالا موضوع دیگری مطرح می‌شود و آن بی‌کیفیت و ارزان بودن واکسن سینوفارمی است که وارد ایران شده. گفته می‌شود بی‌کیفیت بودن این واکسن‌ها، مرگ افراد واکسینه‌شده را رقم زده است.
سینوفارم در تمام دنیا تزریق می‌شود و بهترین واکسن در میان واکسن‌های چینی است؛ از تزریق ۸۰ درصدی در امارات تا دیگر کشورها. اما به محض این که گفته می‌شود این واکسن به‌طور وسیع در ایران تزریق خواهد شد، می‌گویند ایمنی ایجاد نمی‌کند. ما هیچ آمار غیرشفاف و محرمانه‌ای از تأثیر واکسن‌ها نداریم. در همین آماری که چندی پیش از مرکز فناوری و اطلاعات منتشر و اعلام شده از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری که در ابتدا واکسن (بخش زیادی سینوفارم) دریافت کردند و عمدتا بالای ۷۰ سال بودند، ۸۰ درصد ایمن شده و از مرگشان جلوگیری شده است. حالا مرگ‌های ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر روزانه هم بسیار تلخ و بالاست اما اگر همین واکسن‌ها هم تزریق نشده بود عدد فوتی‌های ما بسیار بالاتر می‌رفت. هم‌اکنون نمی‌توان گفت که واکسن سینوفارم برای سالمندان ایمنی ایجاد نمی‌کند، چرا که باید مطالعات تکمیل شود. بنابراین احتمالا دوز بوستر یا یادآور برای آنها تزریق می‌شود که ممکن است نوع دیگری از واکسن باشد.