مدیر طرح: سیامک کفایی
همکاران: شبنم چهره، فریده درفشی، زهرا ادریس آبادی، میترا زاغی، مصطفی کوچکی و سمیه گایکانی
پیشگفتار
الا بذکرالله تطمئن القلوب “همانا با ذکر خدا دل‌ها آرام می‌گیرند “
دعا در لغت به معنى صدا زدن و به یارى طلبیدن و در اصطلاح اهل شرع گفتگو کردن با حق تعالى به نحو طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه او و یا به نحو مناجات و یاد صفات جلال و جمال ذات اقدس اوست.
آدمی در حوادث و فراز و نشیب زندگی گاهی چنان دچار آزردگی و سردرگمی می‌شود که با هیچ وسیله مادی آرامش نمی‌یابد و اگر تمامی قدرت‌ها وثروت‌های مادی جهان در اختیار او گذاشته شود ذره‌ای از آلام روحی او کاسته نمی‌شود و از آنجا که در چنین حالتی حتی نزدیکترین عزیزان خود را محرم اسرار نمی‌یابد در کنج عزلت رو به سوی بارگاه حق نموده و دست پر از نیاز خود را به سوی او دراز می کند و با او به راز و نیاز می‌نشیند.
اعتقادات مذهبی و باورهای افراد در بهبود انان تاثیر دارد و می توان با توجه به پایبندی به ارزشهای اخلاقی و اعتقادی دردها را تسکین داد و یا از شدت ان کاست، دعا درمانی از ماقبل تاریخ سابقه داشته و تا به امروز ادامه دارد." تحقیقات علمی در مورد تأثیر دعادرمانی در قرن نوزدهم توسط سرفرانسیس گالتون شروع شد و پس از آن این تحقیقات در دانشگاه های معتبر نشان دهنده اثر مثبت دعا درمانی بوده‌اند."
انـسـان داراى امیال, و احساس هاى فطرى گوناگونى است که در دو بعد مادى و معنوى، بر روی تمامی رفتارهای فردى و اجتماعى او تاثیر دارد. یکى از آن ها میل خداجویى و احساس دیـن گـرایى است. آدمى مى کوشد تا با همه ابزار و وسایل مشروع، ایـن میل و احساس خود را اقناع کند و چشم ها و چشمه هایى را به سوى معبود بگشاید. بهترین راه و وسیله برای دست یافتن به این امر مهم دعاست. دعا انسان را با کمال مطلق, پیوند مى زند.
دعا بر قراری ارتباط با خداوند است، دعا گفت و گویی دو طرفه میان خداوند و بنده اوست. دعا اعلام یک ¬نیاز به موجودی بی¬نیاز، قدرتمند و بخشنده است. دعا مایه نشاط روح و حیات جان و کلید عطایای الهی است. دعا بزرگترین و عالی ترین روح عبادت و مقام بندگی و حرکت و تعالی انسان است، دعا دل انسان را برای پذیرفتن آن چه که خدا بخواهد آماده می‌کند.
دعا، گاهى براى جلب منفعت و سود مادى و زمانى به منظور دفع ضرر و زیان و گاهى در قالب نفرین است. زمانى هم به شکل پوزش و عذرخواهى از قصور و تقصیرها و گاهى براى جلب بهره هاى معنوى و کرامات اخروى است. صدا زدن را دعوت مى گوییم و دعوت شونده را مدعو; این قسم از دعا در میان مردم معروف و رایج است.
"علامه طباطبایى مى فرماید: دعا و دعوت عبارت است از اینکه دعا کننده نظر مدعو را به سوى خود متوجه کند و پـس از جلب توجه, فایده و نعمتى را از وى درخواست کند. بنابراین، سوال به منزله غرض و نتیجه دعا است و این مفهوم به تمام موارد سوال منطبق است، مانند پرسش در مورد مجهولات و سوال به معنى محاسبه و پرسش در زمینه تقاضاى کمک مادى و معنوى."
نیاز انسان به دعا از جهات متعددى قابل بررسى است و آثار و نتایج مهمى دارد که برخی از آن ها را می‌توان به این شرح خلاصه کرد: نیاز ذاتى انسان همراه با ضعف و ناتوانى همه جانبه, او را به سوی یک قدرت بى نیاز و لایزال مى کشاند و از خودخواهى باز مى دارد و انسان مى داند که بدون مشیت پروردگار کارى از پیش نخواهد برد.
دعا از مصادیق روشن یاد خداست، از آنجا که زندگى همواره مانند دریایى است پر از طوفان، دلهره و اضطراب، تنها امید و اتکاء انسان دعا و نیایش به درگاه حق تعالى است که آرام بخش روح و روان است. انسانى که با دعا سر و کار دارد هرگز ناامید نمى شود و با دعا و نیایش حل مشکلات مادى و معنوى خود را از او مى خواهد و اجابت را باور دارد.
انسان پیوسته مایل است از گناهان توبه و از قصور و تقصیرها عذرخواهى کند ، دعا این نیاز به تضرع را به روح انسان ارزانی داشته است. دعا وسیله‌ای است برای حفظ دستاوردهاى مادى و معنوى، خداوند متعال به انسان موقعیت، نعمت، حکومت بر دل ها، آبرو و حیثیت، سلامت، ثروت و قدرت و معنویت مى بخشد. پس انسان باید پیوسته دعا کند که این نعمت‌ها از وی سلب نشود.
انسان نباید فقط در حال اضطرار و مصیبت به یاد خدا بیفتد و دعا کند، " قرآن کریم کسانى را که فقط در مواقع بدبختى دست به دعا برمى دارند توبیخ کرده است. ((و اذا مـس الانسان الضر دعانا لجنبه اءو قاعدااوقائما))" همچنین آیه 65 سوره عنکبوت وآیه 8 سوره زمر نیز در همین ارتباط است.
دفع زیان هاى احتمالى و حوادث غیر مترقبه از دیگر مزایای دعا برای انسان است، در احادیث بسیارى آمده که دعا، حتى قضاى مبرم و محکم را نیز دفع مى کند. دعا همچنین براى جلب عنایت و رحمت الهى است، "قرآن مجید مى فرماید: اگر دعا و تضرع و ابتهال شما نبود، خداوند هیچ عنایتى به شما نداشت؛ ((قل ما یعبوبکم لولا دعائکم))."
در پایان توصیه خانم شیرین حقیقت پناه نویسنده کتاب (دعا و نیایش چه تاثیری بر زندگی بشر دارد ) در ارتباط با استجابت و عدم استجابت دعا چنین است:
"اگر دعایتان مستجاب شده مواظب سه حالت باشید:
1- عجب نکنی و نگویی آدم خوبی هستم که دعایم مستجاب شده، زیرا عجب و خود پسندی باعث فساد عمل و غلبه شیطان خواهد شد.
2- شکر و حمد خدایی که تفضل کرد بر تو برای اجابت دعایت بلکه مستحب است دو رکعت نماز شکر بجا آوری.
3- همین که دعایت مستجاب شد ترک دعا نکنی و در خانه خدا بیگانگی نکنی و در وقت حاجت آشنا باشی.
اگر دعایتان به اجابت نرسیده نیز مواظب این سه حالت باشید:
1- از رحمت خدا مایوس نشوید زیرا سبب نرسیدن اجابت ممکن است گناهانت باشند، در صدد رفع آنها باش و توبه کن.
2- ترک دعا نکن.
3- راضی باش به تقدیر الهی شاید رضایت تو باعث استجابت شود."
« التماس دعا »
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نظر مردم تهران درباره دعا دست یافت. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.
اهداف تحقیق
در این تحقیق سعی شده است با وجود اقبال عمومی در باره دعا، قضاوت و یا اعتقاد شخصی مردم را در باره این موضوع بررسی نماییم. از دیگر اهداف این تحقیق می‌توان به بررسی علل وجودی و اطلاع از آداب دعا در بین مردم اشاره کرد.
این تحقیق در پی پاسخگویی به سئوالات زیر است:
- میزان وجود دعا دربین مردم
- بررسی زمان پرداختن به دعا و نیایش در بین مردم
روش نظرسنجی
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است. نتایج نظرسنجی های گذشته این مرکز نشان می دهد که رعایت نسبت جنسی در فرآیند اجرای نظر سنجی های تلفنی بسیار مشکل و گاه (بخصوص با توجه به محدودیت زمانی) غیرممکن است. از این رو در گزارش نتایج نظرسنجی ها ارتباط بین متغیرهای مستقل از قبیل جنس و سن و تحصیلات با متغیر وابسته مهم سنجیده و از کا اسکوار (chi-square) برای محاسبه سطح معنی داری آن استفاده می شود. نتایج قابل اعتماد (در سطح معناداری 95 درصد به بالا) گزارش خواهد شد.
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 1177 نفر از مردم تهران است، لازم به ذکر است که از این تعداد 36 درصد مرد و 64 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 26 مرداد ماه تا 30 مرداد ماه 1387 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
1. جنس
2. سن
3. تحصیلات
4. شما دعا می‌کنید؟
5. چرا دعا می‌کنید؟
6. در دعا خود از خداوند چه می‌خواهید ؟
7. به نظر شما آدم‌ها چه وقت‌هایی باید دعا کنند؟
8. دعای چه کسانی بیشتر مستجاب می‌شود؟
9. دسته جمعی دعا می‌کنید یا تنها؟
10. چرا تنها؟
11. چرا دسته جمعی؟
12. فکر می کنید در کدام‌یک از ماه‌های رمضان، شعبان، رجب و محرم دعا زودتر مستجاب می‌شود؟
13. چرا مردم در هنگام افطار به اشخاص روزه دار التماس دعا می‌گویند؟
چکیده:
طرح نظرسنجی حاضر، به منظور دست یافتن به نظر مردم تهران درباره فال قهوه به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:
- 64 درصد از پاسخگویان زن و 36درصد مرد هستند.
- 32 درصد از پاسخگویان در گروه سنی 21-30 سال قرار دارند.
- 40 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 100 درصد از پاسخگویان دعا می‌کنند.
- 26 درصد از پاسخگویان علت دعای خود را آرامش درونی می‌دانند.
- سلامتی خواسته 49 درصد پاسخگویان از خداوند است.
- 58 درصد از پاسخگویان معتقدند که همیشه باید دعا کرد.
- 37 درصد از پاسخگویان افراد پاک طینت را واجد شرایط دعا می دانند.
- 91 درصد از پاسخگویان به تنهایی دعا می‌کنند.
- 84 درصد از پاسخ‌گویانی که تنهایی دعا می‌کنند علت تنها دعا کردن خود را خلوت کردن با خدا می‌دانند.
- 58 درصد از پاسخ‌گویانی که دسته جمعی دعا می‌کنند، علت این امر را زودتر مستجاب شدن دعا می‌دانند .
- 45 درصد ماه رمضان را ماه استجابت دعا می دانند.
- 60 درصد به علت اینکه معتقدند دعای روزه داران زودتر مستجاب می‌شود به آنها التماس دعا می‌گویند.
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو64 درصد زن و 36 درصد مرد هستند.
جدول و نمودار شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس
| جنس |
تعداد |
درصد |
| زن |
749 |
64 |
| مرد |
428 |
36 |
| جمع |
1177 |
100 |
سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی را گروه سنی 21-30 سال (31 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 71 سال به بالا (3 درصد) تشکیل می دهند.
جدول و نمودارشماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن
| سن |
تعداد |
درصد |
| 21- 30 سال |
362 |
31 |
| 40 - 31 سال |
293 |
25 |
| 41- 50 سال |
175 |
15 |
| 51-60 سال |
134 |
11 |
| 15-20 سال |
118 |
10 |
| 61-70 سال |
59 |
5 |
| 71 سال به بالا |
36 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 1177 نفر پاسخ گو 40 درصد دیپلم و 2 درصد کارشناسی ارشد و دکترا هستند.
جدول و نمودار شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس تحصیلات
| تحصیلات |
تعداد |
درصد |
| دیپلم |
473 |
40 |
| زیر دیپلم |
292 |
25 |
| کارشناس |
201 |
17 |
| دانشجوو کاردانی |
124 |
11 |
| بی‌سواد |
63 |
5 |
| کارشناسی ارشد و دکترا |
24 |
2 |
| جمع |
1177 |
100 |
آیا پاسخگویان دعا می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 4، 100درصد پاسخگویان دعا می‌کنند.
جدول ونمودارشماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس دعا کردن آنها
| آیا پاسخگویان دعا می‌کنند |
تعداد |
درصد |
| بلی |
1177 |
100 |
| خیر |
0 |
0 |
| جمع |
1177 |
100 |
چرا پاسخگویان دعا می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، 26 درصد از پاسخگویان به دلیل آرامش درونی خود دعا می‌کنند، 23 درصد دعا را وسیله تقرب می‌دانند، 20 درصد در دعای خود از خداوند کمک می خواهند، 11 درصد کسب بهره معنوی را علت دعای خود می دانند، دفع ضرر و زیان علت دعای 8 درصد از پاسخگویان است، 8 درصد نیز تقاضای مادی را علت دعای خود عنوان کرده‌اند همچنین 4 درصد از پاسخگویان در دعای خود عذر گناهان خود را از خداوند می خواهند.
جدول و نمودار شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس علت دعا کردن آنها
| علت دعا کردن |
تعداد |
درصد |
| آرامش درونی |
300 |
26 |
| وسیله تقرب |
275 |
23 |
| کمک خواستن |
234 |
20 |
| کسب بهره معنوی |
126 |
11 |
| دفع ضرر وزیان |
99 |
8 |
| تقاضای مادی |
95 |
8 |
| عذر گناهان |
48 |
4 |
| جمع |
1177 |
100 |
پاسخگویان در دعای خود از خداوند چه می‌خواهند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، 49 درصد از پاسخگویان، سلامتی را مهم‌ترین خواسته خود از خداوند می دانند، نیاز‌های مادی تقاضای 26 درصد ازپاسخ‌گویان است، 12درصد امور معنوی، 9 درصد عاقبت به خیری و4 درصد شفای بیماران را مهم‌ترین خواسته خود از خداوند دانسته‌اند.
جدول ونمودار شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس مهم‌ترین خواسته آنها از خداوند
| خواسته پاسخ‌گوبان از خداوند |
تعداد |
درصد |
| سلامتی |
582 |
49 |
| نیاز‌های مادی |
305 |
26 |
| امور معنوی |
138 |
12 |
| عاقبت به خیری |
103 |
9 |
| شفای بیماران |
49 |
4 |
| جمع |
1177 |
100 |
آدم‌ها چه وقت‌هایی باید دعا کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، 58 درصد از پاسخگویان معتقدند که انسان همیشه باید به درگاه خداوند دعا کند، 16 درصد هنگام مشکلات را زمان دعا می‌دانند 13 درصد پس از نماز دعا می‌کنند و 10 درصد هنگام اذان. 3 درصد از پاسخگویان نیز تنها هنگام بیماری دست به دعا بر می‌دارند.
جدول ونمودار شماره 7– توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنها در مورد زمان دعا
| آدم‌ها چه وقت‌هایی باید دعا کنند |
تعداد |
درصد |
| همیشه |
682 |
58 |
| هنگام مشکلات |
188 |
16 |
| وقت نماز |
156 |
13 |
| وقت اذان |
104 |
10 |
| هنگام بیماری |
38 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
دعای چه کسانی زودتر مستجاب می‌شود؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، 37 درصد از پاسخگویان معتقدند دعای افراد پاک طینت زودتر مستجاب می‌شود.20 درصد می‌گویند دعای همه افراد مستجاب خواهد شد، 17 درصد، افراد با خلوص نیت را واجد شرایط دعا دانسته‌اند، 11 درصد دعای پدر و مادر را به استجابت نزدیک‌تر می‌دانند و 10 درصد دعای دل سوختگان را. همچنین 5 درصد از پاسخگویان معتقدند که دعای کودکان و غریبه ها زودتر مستجاب می‌شود.
جدول ونمودار شماره 8 – توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد آنها به اینکه دعای چه کسانی زودتر مستجاب می‌شود
| دعای چه کسانی زودتر مستجاب می‌شود |
تعداد |
درصد |
| افراد پاک طینت |
438 |
37 |
| همه افراد |
241 |
20 |
| افراد با خلوص نیت |
196 |
17 |
| پدر و مادر |
124 |
11 |
| سوخته دلان |
122 |
10 |
| کودکان |
44 |
4 |
| غریبه ها |
12 |
1 |
| جمع |
1177 |
100 |
پاسخگویان دسته جمعی به دعا می‌پردازند یا تنها؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، 91 درصد از پاسخگویان در تنهایی دعا می‌کنند و 9 درصد دعای خود را بصورت دسته جمعی انجام می‌دهند.
جدول و نمودار شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس دعا کردن آنها به تفکیک دسته جمعی و انفرادی
| پاسخگویان دسته جمعی دعا می‌کنند یا تنها |
تعداد |
درصد |
| تنها |
1074 |
91 |
| دسته جمعی |
103 |
9 |
| جمع |
1177 |
100 |
چرا پاسخگویان بصورت انفرادی دعا می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، 84 درصد از پاسخ‌گویانی که به‌صورت انفرادی دعا می‌کنند، علت آن را خلوت کردن با خدا عنوان کرده‌اند. 16 درصد نیز گفته‌اند که وقت نمی‌کنند که به مساجد و تکایا رفته و به‌صورت دسته جمعی دعا کنند.
جدول و نمودار شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس علت دعای انفرادی آنها
| علت دعای انفرادی |
تعداد |
درصد |
| خلوت کردن با خدا |
902 |
84 |
| وقت نمی‌کنم |
172 |
16 |
| جمع |
1074 |
100 |
چرا پاسخگویان بصورت دسته جمعی دعا می‌کنند ؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، 58 درصد از پاسخ‌گویانی که به‌صورت جمعی دعا می‌کنند، علت آن‌را زودترمستجاب شدن دعا می‌دانند و 42 درصد از این افراد معتقدند که دعای دسته جمعی معنویت بیشتری به دعا می‌دهد.
جدول و نمودار شماره 11- توزیع پاسخگویان بر اساس علت دعای دسته جمعی آنها
| علت دعای دسته جمعی |
تعداد |
درصد |
| زودتر مستجاب میشه |
60 |
58 |
| بیشترمعنوی است |
43 |
42 |
| جمع |
103 |
100 |
در چه ماهی دعا زودتر مستجاب می‌شود؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 12، 45 درصد از پاسخگویان ماه رمضان را ماه استجابت دعا می‌دانند و 17 درصد برای استجابت دعا ماه خاصی را دخیل نمی‌دانند، 16 درصد گفته اند که دعا در ماه‌های رمضان، رجب، محرم و شعبان زودتر مستجاب می‌شود. 10 درصد از پاسخگویان ماه رجب، 7 درصد محرم و 5 درصد شعبان را ماه استجابت دعا دانسته اند.
جدول و نمودار شماره 12- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد آنها به استجابت دعا در ماه‌های مختلف
| در چه ماهی دعا زودتر مستجاب می‌شود | تعداد | درصد |
| رمضان | 532 | 45 |
| فرقی نمی‌کند | 199 | 17 |
| همه موارد | 186 | 16 |
| رجب | 114 | 10 |
| محرم | 77 | 7 |
| شعبان | 65 | 5 |
| جمع | 1177 | 100 |
چرا مردم در هنگام افطار به روزه داران التماس دعا می‌گویند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 13، 60 درصد از پاسخگویان از آنجا که دعای روزه دار را به استجابت نزدیک‌تر می‌دانند از آنها التماس دعا دارند، 22 درصد به علت بی‌گناهی روزه داران و 4 درصد به علت اینکه روزه دار مهمان خداست به آنها التماس دعا می‌گویند. 14 درصد نیز از روی عادت این جمله را بیان می‌کنند.
جدول و نمودار شماره 13- توزیع پاسخگویان بر اساس اعتقاد آنها به علت التماس‌دعا گفتن به روزه داران
| علت گفتن التماس دعا به روزه داران |
تعداد |
درصد |
| زودتر مستجاب می شود |
703 |
60 |
| بی‌گناه ترند |
259 |
22 |
| از روی عادت |
171 |
14 |
| مهمان خدا هستند |
44 |
4 |
| جمع |
1177 |
100 |