همشهری آنلاین، فرشته رضایی: دشت قزوین یکی از محوطه‌های باستانی است که از سال‌ها پیش محل کاوش‌گری باستان‌شناسان و مطالعه دانشجویان این حوزه بوده. ۵ سال پیش یعنی در سال۹۵ یک گورستان تاریخی جدید در قره‌تپه سگزآباد کشف شد که وسعت آن حدود ۳۰هکتار و متعلق به عصر آهن ۲ و۳ بود. به عقیده کارشناسان، حداقل ۱۰سال نیاز است تا کاوش‌های علمی و فنی بر روی این گورستان انجام شود تا به آنچه که در دل خاک نهفته، پی ببرند.
بر اساس شواهد نظری محققان، این گورستان متعلق به افرادی است که طیف آنها از مردم عمومی ایران متفاوت هستند. بررسی‌های ژنتیکی نشان می‌دهد ژنتیک آنها با سایر ژنتیک‌هایی که در ایران پیدا شده متفاوت است و برآورد می‌شود قدمت این اسکلت‌ها به ۲ هزار سال پیش از میلاد و ساکنان دوره برنز برسد که از آنها به عنوان تازه‌واردان سگزآباد یاد می‌کردند. اما به تازگی کاوش‌ها در این گورستان به نتایج جدیدی منجر شده که سرپرست گروه کاوش از نویافته بودن گورها خبر می‌دهد.
کشف لایه پنجم گورهای باستانی
سرپرست هیأت باستان‌شناسی گورهای باستانی سگزآباد درباره کاوش‌های اخیر در گورهای نویافته عصر آهن ۲ و ۳ قره‌تپه سگزآباد قزوین به همشهری می‌گوید: در فصل پایانی کاوش‌های باستان‌شناسی برای گاه‌نگاری دقیق و لایه‌نگاری درست از این گورستان قرار شد تمرکز پروژه کاوش بر بخش جنوب‌غربی بخش A ترانشه ۱۲ گورستان نویافته در ابعاد ۸×۷متر باشد تا به درک بهتری از شیوه‌ها و سنت‌های تدفین دوره‌های یادشده رسید.
مصطفی ده پهلوان با اشاره به یافته‌های سال‌های گذشته توضیح می‌دهد: در تابستان ۱۳۹۸در کاوش ترانشه۱۲ در گورستان شرقی قره‌تپه شواهد مهمی از ۴لایه تدفین بر روی هم و در سطح گسترده‌ای یافت شد. در آن ایام به دلیل محدودیت زمان و کمبود اعتبار مالی مورد نیاز، کاوش در لایه‌های زیرین امکان‌پذیر نبود و اطمینانی از لایه‌های بیشتر تدفین و خاک بکر حاصل نشده بود، اما در ادامه کاوش در تابستان۱۴۰۰ هدف اصلی دستیابی به لایه‌های پایانی گورستان در اولویت کار قرار گرفت. لذا در حین کار و در عین ناباوری با لایه پنجم تدفین نیز مواجه شدیم که شامل بافت‌های متراکمی از استخوان‌های جانوری می‌شد و در کنار آنها اسکلت کاملی از یک اسب‌سان به دست آمد که کاوش بر روی این لایه‌ها در حال انجام است.
دفن اجساد انسان در کنار حیوانات
سرپرست هیأت باستان‌شناسی گورهای باستانی سگزآباد، درباره جایگاه اجتماعی و نوع زندگی حاصل از این کاوش‌های به دست آمده به همشهری می‌گوید: بر اساس آثار و اشیای کشف شده می‌توان حدس زد رده طبقاتی افراد چه بوده، اما تشخیص دقیق این موضوع نیاز به کار پژوهشی جدی دارد یعنی باید یافته‌های گورستان را در کنار فضای استقراری آن زمان بررسی و تطبیق داده شود که متاسفانه این فضا را مردم قبل از انقلاب در اثر ناآگاهی از بین بردند. چون اینجا فضای گورستان است.
وی می‌افزاید: تنها چیزی که می‌توان گفت اینکه مردم آن دوره به دنیای پس از مرگ اعتقاد داشتند و برای همین در کنار اجساد غذا و آب قرار می‌دادند یا گوسفند و بز و اسب قربانی می‌کردند و در کنار اجساد دفن می‌کردند. اینها همه باورهای مردم آن زمان نسبت به دنیای پس از مرگ بود که به آن اعتقاد داشتند. جهت بیشتر گورها نیز شرقی به غربی و در راستای طلوع و غروب خورشید است و در اکثر گورها بقایای جانورانی از قبیل بز، گوسفند نابالغ، گاو، شتر و اسب به دست آمد که نشان از تدفین حیوانات در کنار مردگان دارد.
ده‌پهلوان با بیان اینکه مجموعه یافته‌های این بخش از نظر کاربرد در ۳گروه قرار می‌گیرند، ادامه می‌دهد: گروه اول شامل ظروف سفالی، ظروف آبریزدار، ظروف لوله‌دار، کوزه، ظروف پایه‌دار و برخی از این ظروف از گونه آشپزخانه‌ای بزرگ شامل دیگ‌های سفالی پخت و پز هستند که آن را به تدفین جنین و نوزادان اختصاص داده‌اند.
به گفته وی، گروه دوم شامل زیور آلات شخصی و اشیای تزیینی مثل دستبند، گردنبند و طوق‌های آهنی و مفرغی و... و نیز آویز که از جنس صدف، عقیق، مفرغ و خمیر شیشه هستند. گروه سوم نیز شامل اشیا با کاربری خاص است که از مهمترین آنها می‌توان به مهر استوانه‌ای با سبک محلی و آشوری اشاره کرد که نشان از جایگاه قابل توجه این محوطه در حوزه فرهنگی آشور دارد.
ده‌پهلوان درباره مدت زمان تحقیق و کاوش در قره تپه سگزآباد و نیز کشف دیگر گورهای باستانی مشابه در این محدوده توضیح می‌دهد: گورهای هم‌دوره با این گورستان تاکنون در دشت قزوین پیدا نشده بود و این اولین گورستانی است که در سال۹۸ توسط من و همکارانم پیدا شد و ۵سال است به طور دقیق بر روی این گورستان کار می‌کنیم.
وی با بیان اینکه بیش از ۱۸پایان‌نامه دکتری درباره این گورستان گذرانده شده است، می‌افزاید: تاکنون بر روی یافته‌های این گورستان پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری متعددی در حوزه‌های باستان‌شناسی، باستان‌سنجی، ژنتیک، ایزوتوپ‌های پایدار، رسوب‌شناسی و مرمت در حال انجام و مقالاتی در دست انتشار است.
بی توجهی به راه‌اندازی سایت‌موزه
سرپرست هیأت باستان‌شناسی گورهای باستانی سگزآباد درباره چالش‌های کشف آثار باستانی در قزوین و حفاظت از آنها بیان می‌کند: میراث فرهنگی کشور ما متاسفانه پایین‌ترین جایگاه فرهنگی را دارد و ید طولایی در تخریب آثار باستانی داریم. به ویژه در استان‌ها نیز با همین چالش‌ها و اعتبار مالی اندک دست و پنجه نرم می‌کنیم و در عین حال، حمایت‌ها کمرنگ است.
ده‌پهلوان با بیان اینکه یک گورستان نباید در یک ماه مورد کاوش قرار گیرد، می‌افزاید: باید یک سوله و امکانات و تجهیزات در منطقه باشد تا بسیاری از دانشجویان بتوانند آثار را بررسی و مشاهده کنند. بسیاری از اوقات در شرایط بد جوی مثل سرما یا گرما و بادهای شدید
بویین زهرا اقدام به کاوش می‌کنیم. در کشورهای توسعه یافته‌ای چون ترکیه یا ایتالیا کاوش‌ها در شرایط خوبی انجام می‌شود و حتی حفاظت از محل کاوش‌ها بسیار خوب است.
وی تصریح می‌کند: سال گذشته قصد داشتیم یک سایت موزه راه‌اندازی کنیم و ۴ماه در شرایط سوز و سرمای هوای زمستان کار کردیم اما در نهایت به ما گفتند اعتبار نداریم و آنجا را با خاک پر کنید. در این شرایط انگیزه یک فرد چقدر است که همه زحمت و تلاش او نادیده گرفته شود؟ بسیاری از مدیران حاضر نیستند یک هفته سرمای زمستانی که کاوشگران اینجا تحمل کردند را تحمل کنند، اما تیم ما ۴ماه کار کرد تا این میراث ارزشمند حفظ و در قالب سایت موزه به دوست‌داران میراث فرهنگی داخلی و خارجی عرضه شود، اما این مهم فراهم نشد. با وجودی که دانشگاه تهران کم نگذاشت، اما مدیران استانی و کشوری میراث فرهنگی در حوزه‌های دیگر به طور جدی پای کار نیامدند. ده‌پهلوان با بیان اینکه مجموعه حدود ۲۵هکتار گورستان دارد و کل مجموعه فرهنگی بیش از ۷۰هکتار می‌شود، ادامه می‌دهد: مجموعه میراثی کلان و ارزشمندی در دشت قزوین است، اما مثلا ما هر روز ۷کیلومتر مسیر خاکی را به اینجا می‌آییم و وقت و استهلاک ماشین و همه مسائل را داریم، اما هنوز راه برای ما آسفالت و امکانات اولیه فراهم نیست.
این باستان‌شناس درباره وضعیت اشیای به دست آمده پس از کشف و نیز حفاظت از مکان گورستان هم توضیح می‌دهد: بخشی از اشیا به موزه شهر قزوین انتقال و بخشی از یافته‌های پژوهشی و مطالعاتی ما به آزمایشگاه دانشگاه تهران ارسال می‌شوند تا به طور منظم بر روی آنها بررسی شود.