متأسفانه با وجود هشدارهای فراوان از سوی کارشناسان هنوز این ماده خطرناک مصرف می‌شود و نظارتی بر آن نیست و این امر زنگ خطری برای سلامت شهروندان در کشور است.
این در حالی است که درست در مرداد ماه ۱۳۷۹ شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست در مصوبه خود به کارخانه‌هایی که ماده اصلی محصول تولیدی آنها را آزبست تشکیل می‌داد، 7سال فرصت داد تا ماده جایگزینی برای آن بیابند و اعلام کرد در غیراین صورت از ادامه فعالیت این کارخانه‌ها جلوگیری می‌شود.
اما به گفته کارشناسان با وجود صراحت مصوبه در این خصوص و سپری شدن مهلت قانونی تعیین شده، همچنان برخی از کارخانه‌هایی که ماده اصلی تولید آنها را آزبست تشکیل می‌دهد به کار خود ادامه می‌دهند و اقدامی نیز برای جایگزین کردن ماده دیگر انجام نداده‌اند.
آزبست چیست؟
آزبست که از کلمه یونانی Asbestos به معنی «حل نشدنی» گرفته شده به «پنبه کوهی» یا «پنبه نسوز» هم معروف است. این ماده یکی از خطرناک‌ترین مواد معدنی است که از الیافی بلند و بدون شکل تشکیل شده و مانند پشم یا ابریشم قابل ریسیدن است.
ماده معدنی آزبست در صنعت، موارد استفاده متعددی دارد که از جمله آن می‌توان به تهیه محصولات نساجی نسوز، لباس‌های محافظ و مقاوم در برابر آتش‌سوزی، تولید ایرانیت و سقف‌های پیش‌ساخته از نوع الیاف بلند آن اشاره کرد.
گزارش سازمان بین‌المللی کار نیز حکایت از این دارد که مواد خطرناک سالانه موجب مرگ ۴۴۰ هزار کارگر می‌شود که در این میان فقط آزبست عامل از دست رفتن جان حدود ۱۰۰هزار کارگر در سطح جهان است.
انحلال در نسوج بدن از مهم‌ترین قابلیت‌های آزبست محسوب می‌شود. علاوه بر این به عقیده کارشناسان استنشاق ماده آزبست باعث بروز و تشدید بیماریهای ریوی به‌خصوص سرطان در انسان می‌شود.
با وجود این درحالی‌که سرطان حنجره یکی از شایع‌ترین سرطان‌های سر و گردن است که آزبست در بروز آن در مظان اتهام قرار دارد، سالانه مقدار زیادی آزبست لنت ترمز در هوای شهر تهران منتشر می‌شود که تهدیدی جدی برای سلامت مردم است.
دکتر صادق‌نیت، رئیس بیمارستان بهار‌لو و متخصص طب کار در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه آزبست از نظر صنعتی یک ماده شیمیایی با خصوصیات ارزشمند است، می‌گوید: این ماده مقاومت خوبی در برابر سرما و گرما دارد و عایق خوبی محسوب می‌شود.
علاوه بر این آزبست حالت فیبری دارد و می‌توان از آن در مقابل اسید‌ها به‌صورت نخ و پارچه استفاده کرد. برای همین است که در صنایع از این ماده استقبال زیادی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه سال‌هاست که در 40 کشور جهان به خاطر عوارض جدی و خطرناک، آزبست از گردونه تولید و استفاده خارج شده است، تاکید می‌کند: این ماده یکی از عوامل شناخته شده بروز سرطان است و علاوه بر آن عوارض برگشت‌ناپذیر ریوی هم ایجاد می‌کند.
برای همین صنایع مختلف از تولید و استفاده از آن منع شده‌اند ولی متأسفانه در کشور ما از جمله تهران برخی کارخانه‌ها همچنان این ماده را به‌کار می‌برند؛
به‌طوری که هم کارگران این کارخانه‌ها با آن مواجه می‌شوند و هم وقتی این ماده به اشکال گوناگون به بازار رفت، افرادی که از تولیدات آنها استفاده می‌کنند در معرض آسیب‌های ناشی از آن قرار می‌گیرند.
بلورهای کشنده!
آلودگی آزبستی با چشم دیده نمی‌شود ولی به گفته کارشناسان اندازه‌گیری‌ها و نمونه‌بردار‌ی‌ها نشان می‌دهند، میزان آزبست منتشر شده در محیط بسیار بالا و به‌عنوان مثال در تهران ٥/٢ برابر حد مجاز است.
دکتر حمید سهرابپور، متخصص بیماریهای داخلی، فوق تخصص بیماریهای ریوی و رئیس بیمارستان لبافی‌نژاد با بیان اینکه مصرف آزبست از سال 1995 در اروپا و آمریکا ممنوع شد، به همشهری می‌گوید: در ایران و به‌خصوص در کارخانه‌های ایرانیت آذربایجان و فارس، بیمارانی با علائم شدید ریوی و سرطان ریه به ما مراجعه می‌کنند.
وی با تاکید بر اینکه آزبست منجر به تشکیل تومور مزوتلیوما می‌شود، توضیح می‌دهد: مزوتلیوم نوعی سرطان بدخیم است که فقط از طریق تماس و تنفس آزبست به‌وجود می‌آید.
متأسفانه هنوز نحوه شکل‌گیری این بیماری هم مشخص نشده ولی واضح است که الیاف بسیار نازک آزبستی، به لایه نازک ریه می‌چسبد و سپس به مرور زمان در ریه پخش شده و باعث ایجاد سرطان می‌شود.
« متأسفانه بیماری آزبستوس درمانی ندارد و فوق‌العاده بدخیم است. عوارض آن هم 5 تا 10 سال بعد از اینکه بیمار در معرض آزبست قرار گرفت خود را نشان می‌دهند و آن هم به‌صورت تنگی نفس، سرفه، درد قفسه سینه، لاغر شدن و تب شدید.»
دکتر سهرابپور با بیان اینکه در این شرایط هم دیگر نمی‌توان کار خاصی برای بیمار انجام داد، می‌گوید: علاوه بر تمام این عوارض آزبست در راه‌های هوایی ایجاد التهاب کرده و به‌خصوص در سیگاری‌ها منجر به بیماریهای مزمن ریوی می‌شود.
البته دستگاه گوارش و پرده صفاق هم درگیر عوارض این ماده می‌شوند؛ به‌طوری که بلورهای سوزنی آن وارد دیافراگم شده و آن را سوراخ می‌کنند و از این طریق وارد شکم می‌شوند.
صنعت 50 ساله
«خطر آزبست برای سلامت انسان یک مسئله اثبات شده جهانی است و حتی تخریب ساختمان‌هایی که از این ماده در آنها استفاده شده باشد، در شرایط خاص و با رعایت اصول ایزوله انجام می‌شود.»
درحالی که نزدیک به 50 سال از به‌کارگیری آزبست در صنایع ایران می‌گذرد، دکتر احمد جنیدی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با بیان این عبارات توضیح می‌دهد: براساس پروتکل‌های حذف آزبست، صنایع پایین‌دستی باید به سمت حذف آزبست و جایگزینی آن با مواد دیگر بروند و به‌طور کلی رعایت اصول ایزوله و تهویه هوا در معادن و کارخانه‌های خطرآفرین لازم و ضروری است.
وی خاطرنشان می‌کند: بروز بیماریهای مهلک ناشی از آزبست در مناطق و کارخانه‌های مختلف در کشور این مسئله را مورد تاکید قرار می‌دهد که وزارتخانه‌های بهداشت و صنایع نیز باید هرچه سریع‌تر وارد عمل شده و ممنوعیت استفاده از آزبست را به مرحله اجرا بگذارند، اقدامی که تا به حال مورد غفلت قرار گرفته است.