همشهری آنلاین-اشکان جهان‌آرای: مجموعه تاریخی عباس‌آباد بهشهر یکی از ۹باغ ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است که سال۱۳۹۰ به ثبت جهانی رسید؛ باغی به جا مانده از دوران شاه عباس صفوی که از نظر ساختار و حتی کاربری از همه باغ‌های ایرانی متفاوت است و به دلیل یک مشکل مهم مدیریتی پرچالش‌ترین باغ مشهور ایرانی هم محسوب می‌شود.
معضل نداشتن مدیریت یکپارچه برای باغ عباس‌آباد سال‌هاست موجب بلاتکلیفی‌هایی شده. با وجود استقرار پایگاه مستقل، به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار داشتن در عرصه‌های منابع طبیعی، خاصیت گردشگری و تفریحی و همچنین کاربری ذخیره‌سازی آب برای کشاورزی در سد دریاچه سبب تولی‌گری ۳ دستگاه میراث فرهنگی، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای شده و این باغ هنوز به یک مدیریت واحد و جامع نرسیده است.
حمام، برج، آسیاب، کوشک شاهی و سامانه دقیق آب‌رسانی و توزیع آب، سازه‌های آبی و سد عباس‌آباد، بنای چهارطاقی موجود در میان دریاچه سد و ۲برج آجری برخی از زیرساخت‌های تاریخی ایجاد شده در این باغ زیبا هستند که قرار گرفتن‌شان در یک مجموعه موجب شده است کارشناسان یونسکو سال۲۰۱۱ قرار گرفتن این باغ را در کنار هشت باغ ایرانی دیگر تایید کنند و عباس‌آباد نخستین اثر ثبت جهانی شده مازندران شود، اما از آن زمان مهم‌ترین مسأله مدیریتی این باغ هنوز به سرانجام نرسیده است.
مدیریت یکپارچه یکی از معیارهای مهم مد نظر یونسکو برای باقی ماندن یک اثر در فهرست میراث جهانی است به این معنا که اثر ثبت شده باید دارای طرحی مدون برای احیا، حفاظت، مرمت و بهره‌برداری در حوزه‌های مختلف از جمله گردشگری باشد تا آسیب‌ها به کمترین حد ممکن برسد.
در انتظار طرح جامع
معاون میراث فرهنگی مازندران در گفت‌وگو با همشهری ضمن تأکید بر اینکه همه اقدامات در حال انجام برای باغ جهانی عباس‌آباد بر اساس ضوابط آثار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو پیش می‌رود به سرانجام نرسیدن طرح جامع و مدیریت یکپارچه این باغ را تأیید می‌کند و می‌گوید: برای حل این مسأله تا کنون بارها نشست‌هایی را با دستگاه‌های مرتبط یعنی آب منطقه‌ای و منابع طبیعی برگزار کردیم و تصمیم‌هایی هم گرفته شد، اما این تصمیم‌ها هنوز به خروجی نهایی نرسیده است.
مهدی ایزدی می‌افزاید: در نشست‌های مشترکی که با آب منطقه‌ای و منابع طبیعی داشتیم شرح خدمات هر دستگاه تعریف و پس از تصویب به دفتر امور پایگاه‌های ثبت جهانی ارائه شد و به تایید رسید. اما این شرح خدمات باید توسط مشاور با همه اجزا و جوانب مورد بررسی قرار می‌گرفت که شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران اعلام آمادگی کرد تا یکی از مجموعه‌های مشاور این شرکت تدوین طرح جامع را انجام دهد. با این حال تا کنون خبری از طرح جامع نشده است.
به گفته وی، مقدمات تهیه طرح جامع مدیریت باغ جهانی عباس‌آباد فراهم شده است و پس از تدوین طرح جامع و به تایید رسیدن آن در شورای فنی استان، باید در شورای پایگاه‌های ثبت جهانی وزارت میراث فرهنگی نیز بررسی و تصویب شود.
پایان بلاتکلیفی با مدیریت یکپارچه
ایزدی انجام هر گونه برنامه‌ریزی برای اقدامات در حوزه گردشگری در این باغ را مستلزم تدوین طرح جامع و مدیریت یکپارچه می‌داند و می‌گوید: ثبت جهانی برنامه‌های مدونی برای حفاظت و احیای مجموعه دارد. در طرح جامع وظیفه دستگاه‌ها مشخص می‌شود.
معاون میراث فرهنگی مازندران می‌افزاید: در حال حاضر برخی از اقدامات مرمتی و حفاظتی بر اساس ضوابط در این مجموعه تاریخی انجام می‌شود، اما اقدامات اساسی و توسعه‌ای مرتبط با این مجموعه باید پس از تدوین طرح جامع مدیریت یکپارچه انجام شود. در طرح جامع همه نکات مرتبط با باغ عباس‌آباد مانند مرمت، ایجاد محدودیت‌ها، اجرای زیرساخت‌های تفریحی، رفاهی، خدماتی و فروشگاهی، ورود و خروج گردشگران، فضای موزه‌ای و حتی مجموعه اداری بر اساس ضوابط پایگاه‌های ثبت جهانی تعریف می‌شود. به همین دلیل هنوز اقدامی برای بازسازی ساختمان اداری مجموعه که پارسال در آتش سوخت انجام نشد تا طرح جامع تدوین و تصویب شود.
افزایش اعتبار و بهره‌وری
ایزدی یکی دیگر از مزایای تدوین و تصویب طرح جامع مدیریت برای عباس‌آباد را افزایش اعتبار این باغ عنوان می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر سالانه بین ۷۰۰ تا ۸۰۰میلیون تومان بودجه برای باغ عباس‌آباد تخصیص می‌یابد که در صورت اجرای طرح این رقم می‌تواند به بیش از ۲میلیارد تومان هم برسد. با این اعتبار طبیعتا کارهای مربوط به مرمت و کاوش‌های باستانی بیشتر و بهتر انجام می‌شود. بنابراین باید کاری کنیم که ارزش‌های ثبت جهانی باغ عباس‌آباد حفظ شود در غیر این صورت این مورد می‌تواند یکی از گزینه‌های خروج از ثبت جهانی باشد.
در واقع نبود طرح جامع مدیریت یکپارچه باغ جهانی عباس‌آباد موجب شده است از ظرفیت این جاذبه متفاوت و منحصربه‌فرد گردشگری به درستی بهره‌گیری نشود. هر یک از ۳دستگاه میراث فرهنگی، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای بر اساس نگرش سازمانی خود به این مجموعه نگاه می‌کنند. از نظر آب‌منطقه‌ای کاربری تأمین آب این مجموعه در اولویت قرار دارد، از نگاه منابع طبیعی اولویت حفظ جنگل و اجرای طرح‌های مرتبط با جنگل است و میراث نیز بر نکات حفاظتی و طرح‌های گردشگری آن توجه دارد. ضمن اینکه در بخش بهره‌برداری گردشگری هر یک از دستگاه‌ها طبیعتا از تولیت این مجموعه سهمی برای خود قائل خواهند بود، اما با تدوین طرح جامع مدیریت یکپارچه عباس‌آباد، میزان مداخله و شرح وظایف هر دستگاه بر اساس ضوابط پایگاه‌های ثبت جهانی مشخص خواهد شد.
مراحل پایانی تدوین طرح مدیریت یکپارچه
مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای مازندران در گفت‌وگو با همشهری درباره آخرین وضعیت تهیه طرح جامع مدیریت یکپارچه باغ جهانی عباس‌آباد می‌گوید: طبق قولی که داده بودیم با مشاور وارد قرارداد شدیم و بلافاصله نیز مشاور کارهای مطالعاتی برای تهیه طرح جامع مدیریت عباس‌آباد را آغاز کرد. اکنون نیز طرح آماده شده است و باید در نشستی مشترک آن را ارائه کنیم.
محمدابراهیم یخکشی می‌افزاید: یکی از دلایل زمان‌بر شدن تدوین طرح، در نظر گرفتن همه ضوابط میراثی و معیارهای تعریف طرح برای اثری با این ویژگی‌ها و ثبت شده در فهرست میراث جهانی بود. اکنون طرح جامع تقریبا نهایی شده و تکمیل است و باید در یک نشست مشترک آن را به میراث فرهنگی ارائه کنیم تا پس از تایید در استان به شورای پایگاه‌های ثبت جهانی وزارت میراث فرهنگی ارائه و در صورت تایید نهایی، اجرایی شود.
البته این باغ ارزشمند که ۱۳۴ هکتار عرصه و ۱۵۷۰ هکتار حریم دارد با مشکلات دیگری مانند تردد گاه و بیگاه خودروهای سبک از روی تاج سد تاریخی عباس‌آباد برای رفتن به اردوگاه سپاه نیز مواجه است که گفته می‌شود با اجرای طرح مدیریت یکپارچه همه این چالش‌ها به طور کامل رفع خواهد شد. چندی پیش نیز شهرداری بهشهر خواستار الحاق باغ عباس‌آباد به حریم شهری شده بود تا از این باغ در ازای اجرای برخی خدمات زیرساختی، بتواند بهره‌برداری درآمدی هم داشته باشد که این درخواست به دلیل نداشتن توجیه فنی مورد تایید قرار نگرفت. تجربه مثبت اجرای طرح مدیریت یکپارچه در چشمه سورت که از نظر تولی‌گری شرایطی کاملا مشابه با باغ عباس‌آباد داشت نشان می‌دهد در صورت تدوین طرح جامع مدیریت یکپارچه باغ جهانی عباس‌آباد، می‌توان به احیا و رونق آن براساس ضوابط میراثی امیدوار بود.