به گزارش همشهری آنلاین، زیباسازی شهر ازطریق بهسازی سیمای شهری از رویکردهایی بوده که در سال‌های اخیر با قوت بیشتری مورد توجه مدیران شهری در استان‌های مختلف کشور قرار گرفته است؛ موضوعی که رنگ‌آمیزی شهری یکی از رویکردهای آن به‌حساب می‌آید و دربرخی از شهرهای کشور نتایج مثبت فراوانی در ارتقای روحیه شادابی و نشاط شهروندان به‌همراه داشته‌است. اتخاذ رویکرد محله‌محوری ازسوی مدیران شهری در سال‌های اخیر سبب شده برخی شهرهای کشور، ازجمله مشهد، رشت، قزوین، کرمانشاه، زاهدان و اصفهان، گام‌های مهمی در زمینه رنگ‌آمیزی شهری بردارند که دربرخی شهرها در قالب «محله‌های رنگی» متبلور شده‌است. با توجه به این موضوع، همشهری در پرونده ویژه‌ای اقدام‌های شهروندان و مدیریت‌شهری در ۶ شهر کشور که در زمینه شاداب‌سازی سیمای شهر گام‌های موثری برداشته‌اند را بررسی کرده‌است که در ادامه می‌خوانید.
یک محله رنگی در حاشیه زاهدان
بسیاری از مسافرانی که به شهرهای مختلف سفر می‌کنند، سراغ نمادهای تاریخی، معماری، طبیعی و شهری شهر مقصد می‌روند. در سال‌های اخیر محله‌های رنگی هم یکی از جاذبه‌هایی است که گردشگران بسیاری را به سوی خویش جلب و ساعاتی از زمان سفر را به خود اختصاص می‌دهد. زاهدان، به‌عنوان مرکز استان سیستان‌وبلوچستان، سهم کم‌تری از جذب گردشگران استان را دارد و شمار مسافرانی که به چابهار می‌روند، به هیچ وجه قابل مقایسه با تعداد مسافرانی نیست که به مرکز استان می‌روند. با این وجود زاهدان برای خود جاذبه‌هایی دارد تا ساعاتی از زمان گردشگران را به خود اختصاص دهد؛ سیر و سیاحت در «بازار رسولی» و دیدن «مسجد مکی» ازجمله جاذبه‌های گردشگری زاهدان هستند، اما درمیان این جذابیت‌ها، جاذبه دیگری هم در مرکز استان وجود دارد؛ محله قدیمی «باباییان» در شمال‌شرقی زاهدان ازجمله جاذبه‌های زاهدان است که بیشتر سبب حیرانی گردشگران می‌شود. وجود یک محله رنگی به نوبه خود می‌تواند بخشی از برنامه‌های گردشگران باشد، اما وقتی بیشتر گردشگران نشانی این منطقه را سراغ می‌گیرند، شهروندان زاهدانی رفتن به این محله را به گردشگران توصیه نمی‌کنند. دلیل اصلی این موضوع هم واقع بودن محله رنگی باباییان در حاشیه شهر زاهدان است. گفتنی است، زاهدان دومین شهر دارای بیشتری میزان حاشیه‌نشینی در کشور است که ۴۴درصد جمعیت این شهر را حاشیه‌نشین‌ها تشکیل می‌دهند. نبود امکانات ازجمله مسائلی است که شهروندان زاهدانی آن را به گردشگران متذکر می‌شوند، چراکه معتقدند گردشگران برای بازدید از این محله مشکلات نسبتا زیادی را تحمل و وقت زیادی صرف کنند. با این وجود محله باباییان جذابیت بصری خوبی دارد. باباییان محله‌ای‌است در شمال‌شرقی شهر زاهدان که روی تپه‌ای با کوچه‌های خاکی و شیبدار واقع شده و مردم مهربان و مهمان‌نوازی دارد، اما فاقد امکانات است. در سال‌های اخیر دیوارهای محله باباییان هریک به رنگی درآمده که با وجود محرومیت منطقه، امید و زندگی دراین محله جاری است.
جلوه رنگ‌ها در محله «نواب» قزوین
«نواب» ازجمله محله‌های شهر قزوین است که آبادانی و ساخت‌وساز درآن از سال۱۳۳۵ آغاز شده است. املاک این محله از ابتدا کاربری کشاورزی داشت و به باغ‌ها و آرامستانی که روبه‌روی مسجد قرار داشت، ختم می‌شد. خیابانی که امروزه از چهارراه «راهنمایی» به «نظام وفا» می‌رسد، کوچه باریکه‌ای بیش نبود؛ اما با تخریب منازل، عریض شد. اکنون اما خیابان «سفیر امید» معروف به «رودخانه» ابتدای خیابان نواب‌جنوبی، از محله‌های رنگی این شهر به‌حساب می‌آید؛ خانه‌هایی که در بافت فرسوده شهر بنا شده‌اند و عمده مصالح به‌کار رفته در آنها سنگ، چوب و خاک است. این خانه‌ها که با رنگ‌های شاد جلوه‌گری می‌کنند، زمینه‌ساز ارتقای روحیه همه مردم و ساکنان محله شده‌اند. شهرداری قزوین در سال ۱۳۹۷ تصمیم گرفت با رنگ‌آمیزی ۳هزارو۲۰۰مترمربع از دیوارهای حاشیه رودخانه نواب، نگاه مردم دیار مینودری را به تأثیر رنگ‌ها در زیباسازی فضای شهری جلب کند تا بتواند ضمن مناسب‌سازی سیمای بصری نقاط کم‌برخورداری مانند محله نواب، زمینه بازآرایی نماهای شهری را با استفاده از رنگ در همه‌جای شهر قزوین فراهم کند. دراین میان به‌نظر می‌رسد زیباسازی فضای بیرونی ساختمان‌ها به زیباتر شدن زندگی مردم کمک می‌کند، چراکه شهرهای رنگارنگ زیادی در دنیا هستند که ساکنان آنها می‌دانند چطور یک شهر خسته‌کننده و سیاه‌وسفید را با اضافه کردن رنگ‌های زیبا، به شهری پرجنب‌وجوش و جذاب تبدیل کنند. با این همه کارشناسان معتقدند رنگ‌آمیزی دیوارها در مناطق کم‌برخودار درصورتی می‌تواند به افزایش شور و نشاط اجتماعی در چنین نقاطی کمک کند که نیازهای ابتدایی و ساده چنین محله‌هایی ازجمله فضای سبز، پارکینگ و بافت منظم شهری رفع شود تا شادابی رنگ‌ها با حال درونی این محله‌ها نیز تطابق داشته باشد. ایده ابتکاری رنگ‌آمیزی شهری می‌تواند شور و نشاط و شادابی شهروندان را موجب شود و این خلاقیت در برخی کشورها نیز اجرایی شده و مورد توجه گردشگران قرار گرفته است و در قزوین نیز می‌توان با توسعه این روش و بهره‌گیری از ابزارهای فرح‌بخش مانند نور، آب‌نما و رنگ فضای بهتری را در شهر ایجاد کرد، اما اگر به خانه‌هایی که در کشورهای مختلف با این طرح رنگ‌آمیزی شده‌اند، دقت کنیم، متوجه می‌شویم که اصولا چنین طرح‌هایی برای زیباسازی خانه‌هایی اجرا شده که درمرحله نخست ازنظر ظاهری از شاخص‌های موردنظر برخوردارند و در گام بعدی، نمای آنها مبتنی بر هویت اصیل معماری آن منطقه طراحی شده‌است، علاوه‌براین نما و ارتفاع منازل نیز باهم هماهنگ و همسان است؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد در پروژه رنگی‌سازی قزوین کم‌تر موردتوجه قرار گرفته‌است.
اجرای پویش «هر خانه یک رنگ» در مشهد
در گذشته هر شهر هویت رنگی خاص خود را داشت. بنابراین، نقش رنگ در شهر هم به لحاظ نمادین و اعتقادات مذهبی و سنتی ساکنان و هم ایجاد آرامش روانی و هم به لحاظ عملکردی و هماهنگی با زمینه و شخصیت بنا و محیط اطراف، مطلوبیت فضایی را ایجاد می‌کرد. به‌عنوان مثال، بناهای مذهبی با تزئینات کاشی فیروزه‌ای‌رنگ در زمینه خاکی شهرهای کویری، با آسمان آبی و درختان سبز تصویری چشم‌نواز در ذهن و خاطر هر بیننده‌ای حک می‌کرد. شهرهای امروزی بیشتر خاکستری هستند. پل‌ها، ساختمان‌های سیمانی، سنگی و درختانی که از فرط آلودگی هوا سبزی‌شان رنگ باخته و دیگر مجالی برای عرض اندام رنگ در آنها باقی نگذاشته است. در سال‌های اخیر شهرداری مشهد در زمینه رنگ‌آمیزی شهری در راستای افزایش شور و نشاط در شهر و محله‌ها اقدام‌های خوبی انجام داده‌است. یکی از اتفاق‌های جذابی که در نوروز ۱۴۰۰ در شهر مشهد رقم خورد، اجرایی شدن طرح «کوچه‌های رنگی» بود. این اتفاق ویژه زمانی اهمیت بیشتری پیدا کرد که مشارکت اهالی هر محله را به‌همراه داشت و به‌عنوان اولین تجربه، با بازخوردهای مثبتی ازسوی شهروندان مواجه شد. این طرح در ۱۲ منطقه مشهد و همچنین منطقه ثامن اجرا شد، پویش کوچه‌های رنگی هرچند یک اقدام و پروژه بزرگ مقیاس محسوب نمی‌شود، اما در روحیه و شور و شوق زندگی شهروندان موثر است. ۳۷محله در سطح مناطق ۱۳گانه مشهد این پویش مردمی را اجرا کردند. منطقه «گودفخار» مشهد نیز یکی از مناطق کم‌برخوردار شهر محسوب می‌شود. به همین دلیل شهرداری در راستای اجرای الگوی توسعه این محله و در قدم اول، طرح «هر خانه یک رنگ» را در این محله اجرا کرد، به‌طوری‌که فضای این منطقه نسبت به گذشته بسیار متحول شده و به یکی از مناطق جذاب شهر تبدیل شده‌است. تغییرات ایجاد شده رضایت نسبی ساکنان را نیز به‌همراه داشته است، در طرح «هر خانه یک رنگ» ابتدا جداره منازل زیرسازی و با سیمان سفید همسطح سازی و سپس با رنگ‌های مختلف به سلیقه ساکنان منازل، رنگ‌آمیزی شده که این اقدام، زیبایی منحصربه‌فردی ایجاد کرده و فضای محله بیش‌از پیش رنگ و بوی زندگی شاداب به خود گرفته است. در گام بعدی از اجرای این طرح، انجام اقدام‌هایی مانند گلدان‌گذاری بر دیواره و جداره‌ها و... این محله را به فضای شهری مناسبی تبدیل خواهد کرد. محله گودفخار دارای جمعیت ۶۷۲نفری است که در ۲۲۰منزل مسکونی و در قالب ۲۰۰خانوار ساکن هستند. همچنین پویش مردمی کوچه‌های رنگی با مشارکت پرشور ساکنان، شورای اجتماعی «محله صابر» و شهرداری منطقه ۹ در بافتی ناکارآمد و انتهای معابر «صابر ۴ و ۵» اجرا شد. در اجرای این طرح ۲۰۰ گلدان دیواری در معابر محله نصب و بیش‌از ۵ هزارمترمربع پله و دیوار رنگ‌آمیزی شد و به این محله نشاط اجتماعی خاصی بخشید. تنها هزینه‌های شهرداری، رنگ‌هایی است که دراختیار شهروندان قرار می‌دهد که مبلغ شایان‌توجهی نبوده و در کوچه‌ها و خیابان‌های مختلف هم متغیر بوده، همچنین شهروندان در دیگر هزینه‌ها مشارکت دارند. گلدان‌هایی هم که دراختیار شهروندان قرار می‌گیرد، از مواد بازیافتی تهیه شده‌است و همچنین شهرداری شهروندان را تشویق کرد تا برای درختان تن‌پوش‌های خلاقانه تهیه کنند.
کرمانشاه؛ رنگ‌آمیزی شهری به‌جای محله‌های رنگی
درسال‌های اخیر رنگ‌آمیزی در محله‌های مختلفی از شهر کرمانشاه، ازجمله شهرک دانش، شهرک جهاد، شهرک پردیس، محله رسالت، محله باغ‌ابریشم و محله سجادیه انجام شده‌است، اما این رنگ‌آمیزی‌ها بیشتر در حد رنگ‌آمیزی دیوارهای بزرگ و اصلی است. این‌درحالی‌است که در محله‌های قدیمی‌تری درمناطق ۳ و ۴ شهرداری کرمانشاه، ازجمله فردوسی، کسری، سراب قنبر و ... بیشترین رنگ‌آمیزی‌ها انجام شده‌است که نمود ویژه‌ای دارد، در محله‌هایی مانند بازرگانی، وزیری، مدرس و... نیز این رنگ‌آمیزی‌ها بیشتر محدود به رنگ کردن دیوارها در معابر اصلی محله است. براساس آنچه مسئولان شهری کرمانشاه می‌گویند، درسال‌های اخیر حدود ۱۰ هزارمترمربع از دیوارهای کرمانشاه نقاشی و همچنین رنگ‌آمیزی شده‌است. برهمین اساس هم بود که بزرگ‌ترین نقاشی دیواری شهر کرمانشاه از فردوسی، شاعر بزرگ حماسه‌سرای ایران، به ارتفاع ۳۷ متر و متراژ ۷۵۰ مترمربع درمیدان فردوسی و مقابل مجسمه این شاعر بزرگ، در منطقه ۴ شهرداری نقاشی شد. در واقع در شهر کرمانشاه رنگ‌آمیزی محله‌های قدیمی به منظور ساماندهی برخی دیوارهای قدیمی با منظر نامناسب انجام شده‌است؛ موضوعی که درصورت تداوم، جلوه بصری ویژه‌ای به این شهر می‌بخشد.
تغییر سیمای افسرده محله‌های فرسوده در اصفهان
اصفهان، شهری که یک موزه زنده محسوب می‌شود، امروزه با تغییر و تحولات اقتصادی و فرهنگی، رشد سریع و روزافزون جمعیت و تکنولوژی مواجه است؛ موضوعی که سبب شکل‌گیری شتاب‌زده فضاهای شهری درآن شده و با وجود غلبه فضاهای تاریخی و سنتی، از این تغییرات بدور نبوده‌است. تا سال ۱۳۹۴ ممنوعیت نقاشی دیواری (به‌دلیل حفظ هویت تاریخی شهر) مانع از اجرای نقاشی‌های دیواری و رنگارنگ کردن شهر شده بود، اما پس از آن، با پیگیری سازمان زیباسازی این ممنوعیت برداشته شد و با اجرای پروژه‌هایی از رنگ‌آمیزی و نقاشی دیواری، نمای خاکستری رنگ شهر تغییر کرد و شور و نشاطی به دیوارهای بعضا فرسوده مناطق و محله‌های مختلف دمیده شد. براین اساس از سال ۱۳۹۵ تاکنون، روند رنگ‌آمیزی و نقاشی‌های دیواری در شهر ادامه یافته و اکنون نقاشی‌هایی که بر دیوارهای شهر هستند را می‌توان به ۲ دسته کلی تقسیم کرد؛ دسته نخست، نقاشی‌هایی که با رنگ و ویژگی‌های محیطی هر مکان اجرا شده‌اند و دسته دوم، پروژه‌های دانشجویی که در اسفندماه ۱۳۹۵ ازسوی سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان آغاز شد و طی آن، حدود ۷ هزارو ۵۰۰ متر دیوارنگاره با مضمون داستان‌های ایرانی و مذهبی برای نخستین‌بار در کشور نقاشی شد. این طرح‌ها و داستان‌ها از کتاب‌های مولوی، سعدی، عبید زاکانی و ... انتخاب و اجرا شدند. بیشتر این آثار بر روی دیوارهای بلااستفاده و حصار زمین‌های بایر انجام شده و از دیوارهایی که آلودگی تصویری ایجاد کرده بودند، استفاده درستی به‌عمل آمد. نقاشی و رنگ‌آمیزی دیوارها در اصفهان سبب می‌شود به‌صورت ناخودآگاه افسردگی درمیان مردم کم‌تر شود، زیرا رنگ‌ها تأثیرات شگرفی بر روحیه افراد دارند؛ در واقع رنگ‌ها معجزه می‌کنند. مردم محله‌های مختلف از این نقاشی و رنگ‌آمیزی‌ها و تغییر فضای بصری استقبال کردند و حتی درآن مشارکت داشتند. نقاشی‌های دیواری شناسنامه رنگی یک شهر محسوب می‌شود و استفاده از رنگ‌هایی که سرد یا گرم بوده در نشاط شهری تأثیرگذار است. به‌نظر می‌رسد استفاده از رنگ‌های گرم، نشاط بیشتری را برای فضای خاکستری برخی محله‌های فرسوده اصفهان به ارمغان بیاورد.
یک ونیز کوچک در انزلی
خانه‌های رنگی در ایران و جهان کم نیست و معمولا مقاصد گردشگری با هدف جذب گردشگر ازسوی مسئولان و گروه‌های مردم‌نهاد رنگ‌آمیزی می‌شوند و به‌صورت رنگی درمی‌آیند و از سراسر جهان، گردشگران بسیاری را به‌سوی خود جذب می‌کنند. رشت، به عنوان مرکز استان گیلان، تاکنون محله رنگی نداشته است، اما در شهر انزلی درسال‌های اخیر مغازه‌های حاشیه رودخانه «شنبه بازار روگا» که محله‌ای قدیمی به حساب می‌آید و تقریبا به‌جز افراد بومی و محلی قدیمی، طرفداران زیادی نداشت، رنگی شده‌اند و به مکانی برای تفریح، عکاسی و بازدید تبدیل شده‌است. همه دیوارهای پشت این بازار با رنگ‌های مختلف نقاشی شده که چهره‌ای جذاب و فوق العاده زیبا به آن بخشیده است. انعکاس رنگ مغازه‌ها در آب جاری رودخانه، آن را به‌عنوان ونیزی کوچک تبدیل کرده‌است. مغازه‌داران این منطقه حالا هر روز با امید و شادمانی بیشتری کرکره مغازه‌های خود را بالا می‌دهند، چراکه حس ناب زندگی و رفت و آمد مردم از نقاط مختلف، به این منطقه رنگ دیگری بخشیده‌است. تصویر ساختمان‌های رنگی و تلألو رنگ‌ها در آب، از همان اول دل می‌برد. تصویری که این روزها در شبکه‌های اجتماعی بارها منتشرشده و خیلی‌ها را یاد ونیز انداخته، بازار روگا در انزلی، یک بازار قدیمی است که برای سال‌ها محل کسب‌وکار بوده و حالا هم همان است که بود. فرق امروز و دیروز این بازار اما حالا رنگی است که به دیوارهایش پاشیده شده؛ رنگی که با خودش شادی و نشاط آورده است. این بازار ازنظر ظاهری بسیار سیمای نامناسبی داشت، اما بعد از انقلاب اسلامی افراد زیادی دراین مکان مغازه ساختند که از ابتدا قرار بود مغازه‌هایشان موقت باشد، اما با همان شکل ظاهری ماندگار شدند و الان سال‌هاست که بیش از ۳۰۰خانواده از اینجا نان می‌خورند و جابه‌جایی‌شان خیلی سخت است. براین اساس به‌دلیل شکل ظاهری این محدوده که مداوم محل گلایه شهروندان بود، شورای شهر دوره پنجم انزلی تصمیم گرفت با ایده رنگ‌آمیزی، حداقل ظاهر این بازار را تغییر دهد. طول این بازار که حالا این‌گونه رنگارنگ و زیبا شده، بیش‌از یک کیلومتر است و این یعنی پروسه رنگ‌آمیزی این ساختمان‌ها یک کار طولانی بوده که بیش از ۷ ماه به‌طول انجامیده‌است. این پروژه با هزینه‌ای حدود ۲۶۰میلیون‌تومان و با مشارکت شهرداری انجام شد و کسبه هم از این اتفاق راضی هستند. اگرچه این منطقه ازلحاظ زیبایی ظاهری حالا پذیرای بسیاری از گردشگران و عکاسان است، اما وجود این مغازه‌ها به‌دلیل رعایت نکردن حریم رودخانه و آلودگی‌های متعددی که برای رودخانه و تالاب به‌وجود آورده‌اند، همچنان مورد انتقاد فعالان زیست‌محیطی قرار دارد و خواستار ساماندهی وضع موجود هستند.
«زروم»؛ رنگین‌کمانی درمیان جنگل‌های نکا
رنگ‌آمیزی دیوارهای بیرونی خانه‌ها و گل‌کاری در گلدان‌های رنگی، روستای «زروم» را به رنگی‌ترین روستای ایران تبدیل کرده‌است. این روزها روستاگردی یکی از مهم‌ترین شاخه‌های گردشگری است و روستای «زروم» هم که یکی از روستاهای نکا محسوب می‌شود که با ابتکار و خلاقیت بنیاد مسکن در اجرای طرح هادی، توانسته گردشگران زیادی را به خود جلب کند. حضور گردشگران درآمد روستاییان را افزایش داده و سبب مهاجرت معکوس از شهر به روستا طی سالیان اخیر به‌ویژه در ۲ سال گذشته شده‌است. این اتفاق‌های خوب به این دلیل بوده که همه الگوها و نمادهای بومی در اجرای طرح هادی حفظ و احیا شده‌اند. موفقیت و تفاوت در اجرای طرح هادی با سنگفرش کوچه‌ها، دیوارچینی، رنگ‌آمیزی دیواره بیرونی خانه‌ها و گل‌کاری در گلدان‌های رنگی، زروم را به یکی از روستاهای منحصربه فرد مازندران و یکی از زیباترین و رنگی‌ترین روستاهای ایران تبدیل کرده‌است. قرارگرفتن روستا در دل جنگل‌های زیبای هزارجریب نکا هم بی‌تاثیر نبوده‌است. برای رفتن به زروم باید از کمربندی نکا وارد هزارجریب شوید. به محض رسیدن به زروم، اولین چیزی که نظرتان را جلب می‌کند، نرده‌های رنگی ایوان‌ها و گلدان‌های رنگارنگ خانه‌هاست که روی دیوارهای کاهگلی قرار دارند؛ رنگ‌های گرم و سرد در کنارهم جلوه ویژه‌ای دارند. کوچه‌پس‌کوچه‌های زروم سنگفرش شده‌اند و حفظ بافت سنتی، به زیبایی روستا افزوده‌است و بی‌شک هر گردشگری را به وجد می‌آورد.