تغییراتی که در برخی موارد آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به بشر تحمیل کرده است؛ مشکلاتی که امروزه چنان حاد شده‌اند که نوع بشر با وجود وقوف بر عوارض این مواد خوراکی، قادر به حذف آنها از برنامه غذایی خود نیست. ازجمله این مواد، نوشیدنی‌های غیرالکلی گازدار یا ساده هستند که در کنار مضرات فراوان خود، اشتهای افراد را برای مصرف مواد مفیدی چون لبنیات و سبزیجات از بین می‌برند.
اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا گفت‌وگویی را با دکتر سیدضیاءالدین مظهری- رئیس انجمن تغذیه ایران و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران- انجام دهیم که در پی می‌آید.
با توجه به علاقه اکثر افراد به مصرف نوشابه‌ها به عنوان اولین سؤال بهتر است کمی راجع به ترکیبات این نوشیدنی‌ها توضیح دهید!
- اجازه بدهید قبل از پرداختن به پاسخ سؤالات، به ذکر نکته‌ای بپردازم؛ نه‌تنها انواع نوشابه‌ها، بلکه اغلب تنقلات دیگر نیز در سطح وسیعی تولید و به مصرف رسانده می‌شوند که ضرر و زیان آنها کمتر از نوشابه‌ها نیست.
بایستی اذعان کرد که همه این موارد، یک واقعیت ملموس هستند که جایگاه مصرف گسترده خود را نه‌تنها در سبد نیازهای غذایی خانوارهای ایرانی، بلکه در تمام کشورهای شرقی، غربی، شمالی، جنوبی و در تمام گستره گیتی باز کرده‌اند تا جایی که گردش مالی این صنعت در جهان بین 450 تا 500 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
در واقع، این صنایع با قدرت اقتصادی بسیار گسترده و با بهره‌گیری از مدیران توانا- به‌خصوص در قسمت روابط عمومی خود- چنان بمبارانی از تبلیغات دلنشین و اغواکننده به راه انداخته‌اند که از جمعیت گسترده‌ای از افراد از هر سن و جنس و با هر قدرت اقتصادی را به طرف خود جذب و در طول زمان، اغلب مصرف‌کنندگان خود را تا مرز اعتیاد دائمی مجذوب و مسحور کرده‌اند، لذا تحت هیچ شرایطی نمی‌توان این چنین تکنولوژی‌هایی را از بین برد، چرا که این تکنولوژی‌ها با سرمایه‌گذاری بسیار عظیم و با کسب مجوزهای لازم از تمام نهادها و ارگان‌ها به تولیدات چندین‌هزارتنی و چند میلیارد عددی در سال رسیده‌اند و در سطح جامعه، نه‌تنها تقاضای بسیار گسترده‌ای برای مصرف اتخاذ کرده‌اند، بلکه تعداد کثیری از افراد، در پروسه تهیه، تولید، حمل، توزیع و عرضه، جذب شده و اشتغال پیدا کرده‌اند و کسب روزی می‌کنند، لذا نمی‌توان این تکنولوژی را از بین برد، اما باید در جهت قبول و پذیرش این تکنولوژی در صنایع غذایی برای ادامه حیات آنها راهکارهای دیگری اندیشیده شود و فرهنگ‌سازی مناسب صورت گیرد.
و اما در رابطه با پاسخ سؤال شما فرمول واقعی و حقیقی تهیه و تولید درصد مواد هر نوع نوشابه‌ای جزو اسرار تولیدکنندگان بوده و غیر از مواد اصلی و شناخته‌شده‌ای که جنبه کلی دارد، مواد کاربردی دیگر اعلام نمی‌شود و حتی درصد واقعی آنها نیز به طور دقیق معلوم و مشخص نیست، ولی به طور کلی می‌توان گفت ترکیبات عمده یک لیتر نوشابه حدوداً 894 میلی‌لیتر آب، 104گرم شکر، حدود 2گرم (به فراخور نوع نوشابه) مواد رنگی، نگهدارنده، طعم‌دهنده، احتمالاً کافئین یا کولا و اسانس‌های مختلف، اسید فسفریک و دی‌اکسیدکربن است.
در رابطه با نوشابه‌های بدون قند چطور؟
- در مورد نوشابه‌های فاقد شکر نیز بیشتر از ماده‌ای به نام آسپارتام Aspartam که یک شیرین‌کننده مصنوعی با قدرت شیرین‌کنندگی 200برابر قند است استفاده می‌شود. در همین جا قابل ذکر است که این ماده در حرارت بیش از 100 درجه خاصیت خود را از دست می‌دهد.
جزو ترکیبات آن دو اسید آمینه اسید آسپارتیک و فنیل آلانین هستند و از این جهت افرادی که به بیماری فنیل کتون اوریا مبتلا هستند نبایستی از موادی که حاوی آسپارتام هستند استفاده کنند، همچنین کودکان وجوانانی که بیش‌فعال هستند باید از خوردن نوشابه‌های رنگی به‌ویژه آنهایی که زردرنگ هستند خودداری کنند.
مواد مضری که در نوشابه‌ها وجود دارند چه موادی هستند؟
- اصولاً باتوجه به گستردگی مصرف و میزان استفاده روزانه می‌توان گفت کلیه ترکیبات به کار برده شده از شکر تا آسپارتام وسایر مواد نام برده شده می‌توانند در طول زمان عوارضی را زمینه‌سازی و اتخاذ کنند به خصوص اگر از حد متعارف بیشتر مصرف شوند.
چه عوارضی را به این مواد می‌توان نسبت داد؟
- درصورت مصرف بیش از حد و دایمی می‌توانیم موارد زیر را در رابطه با این موضوع برشماریم: سنگ کلیه و آلرژی‌های گوناگون پوستی مثل کهیر و راش‌های پوستی، عوارض ریوی مثل آسم و خس خس سینه، آب‌ریزش بینی که ناشی از مواد‌رنگی، نگهدارنده‌ها و طعم دهنده‌های به کار برده شده هستند.
فشار خون، ضربان نامنظم قلب، بروز اضطراب که ناشی از کافئین موجود در گروهی از نوشابه‌ها هستند. چاقی و افزایش وزن به علت دارا بودن حداقل بیش از صدکالری قند در هر لیوان مصرفی در مورد نوشابه‌های حاوی قند(زمینه‌سازی برای بروز بیماری‌های قلبی-دیابت) و پوسیدگی دندان‌ها به علت خاصیت اسیدی نوشابه‌های گازدار و در نهایت کاهش جذب کلسیم به علت وجود اسید فسفریک و سوق یافتن به سمت پوکی استخوان و سستی دندان‌ها و اما در قبال نوشابه‌هایی که به جای قند از آسپار تام استفاده شده در صورت مصرف مداوم و بیش از اندازه عوارض گوناگونی در رابطه با خود ماده آسپارتام برشمرده می‌شود که بالغ بر دهها عارضه جانبی هستند.
در چه سنینی باید از این مواد استفاده کرد؟
- متأسفانه گستردگی مصرف نوشابه‌های گوناگون که طیف وسیعی از افراد (نوزادان تا کهنسالان) را دربرگرفته به طور کلی صحیح نیست.
مصرف سرانه نوشابه‌ها در حال حاضر چه مقدار است؟
- متأسفانه آمار مدون و کاملاً منطبق با واقعیات در دسترس نیست، در حالیکه مصرف سرانه نوشابه‌ها را مسئولان وزارت بهداشت و درمان 42لیتر در سال اعلام داشته‌اند مدیرعامل شرکت زمزم مصرف سرانه را 28لیتر در سال گزارش کرده است.
جهت از بین بردن یا کاهش عوارض این نوشابه‌ها چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
با وجود تمام مواردی که در قبال تولیدات زیانبار نوشابه‌ها مطرح هستند عملاً و قانوناً هیچ اقدامی را نمی‌توان در قبال تشکیلات تولیدی و سرمایه‌گذاران این مواد به عمل آورد آن هم سرمایه‌گذارانی که با رعایت تمام اصول و قوانین عمر و سرمایه خود را در این راه به مصرف رسانیده‌اند و ایجاد شغل برای مردم و درآمدهای کلان مالیاتی برای دولت کرده‌اند، از طرف دیگر هزینه‌های درمان بیماری‌های ناشی از استفاده نابه‌جا و بیش از اندازه شهروندان، همچنین تلف شدن میلیون‌ها ساعت کاری نظیر غیبت ناشی از بیماری‌ها از چرخه‌های تشکیلات تولیدی و خدماتی و هزینه‌های درمان آنها و احیاناً فوت‌های نابهنگام قابل چشم‌پوشی نیستند به نظر من باید راهکارهای زیر صورت گیرد:
1- با رایزنی‌‌های تخصصی و کارشناسانه فعالیت‌های تولیدکنندگان را در جهت تغییر فرمولاسیون و ارائه نوشیدنی‌های مفیدتر حاوی موادمغذی و غنی‌تر شده سوق داد.
2 - در صدور مجوز و موافقت اصولی در جهت ایجاد کارخانه‌های جدیدتر یا توسعه کارخانه‌های موجود فقط به توجیه اقتصادی صوری اکتفاء نشود، بلکه در بلند‌مدت پی آمدسازی هزینه‌های درمان ناشی از مصرف روبه‌رشد تولیدات عرضه شده نیز در نظر گرفته شوند.
3 - شایسته است به موازات آموزش و فرهنگ‌سازی توده مردم در جهت آگاه‌سازی و ایجاد تغییرات رفتاری، در جهت کاهش تولید مایعاتی که نه تنها سودی برای تأمین قسمتی از نیازهای مصرف‌کنندگان ندارند، بلکه در اثر افزایش مصرف یا مصرف نابه‌جا زیانبار و بیماری‌زا خواهند بود گام‌های مؤثری برداشته شود.