به گزارش همشهری آنلاین، درست در شمال میدان ۱۵خرداد تهران، یعنی جایی که دیگر از غوغا و هیاهوی بازار خبری نیست، مجموعه‌ای بی‌نظیر از معماری قاجار به نام کاخ گلستان قرار دارد. در سال‌هایی که شهرها و روستاهای شمال‌غربی کشور یکی‌یکی از دست می‌رفت و قراردادهای ننگین و خفت‌بار به دولت فخیمه ایران تحمیل می‌شد، شاهان قجری عزم خود را جزم ساخت، پرداخت و آرایش مجموعه کاخ‌هایشان در دارالخلافه کرده بودند. هفت شاه قاجاری یکی پس از دیگری آمدند، هر کدام از خود اثری در این مجموعه بهجا گذاشتند و رفتند. حالا کاخ گلستان یا به قول خود قجرها باغچه گلستان، مجموعه‌ای است از عمارت‌های ریز و درشت قاجاری با تزئینات و اسباب و اثاثیه چشمگیر و پر طمطراق و البته داستان‌ها و روایت‌های شنیدنی تاریخی که بیشتر به داستان‌های هزار و یک شب می‌مانند تا اتفاقات تاریخی. برای دیدن دارایی‌ها و شنیدن سرنوشت شاهان قجر باید سری به این مجموعه بزنید.
شاه قلابی
بیشترین حذف و اضافه‌ها در کاخ گلستان در طول حکومت ۵۰ساله این آقا اتفاق افتاد. ناصرالدین‌شاه قاجار باعث و بانی ساخت تالار آینه، اتاق موزه، شمس‌العماره، کاخ ابیض و بسیاری تغییرات دیگر در این مجموعه بود. او عاشق نقاشی، مشوق عکاسی و طراح کاخ سفید مجموعه بود، اما بی‌تدبیری‌هایش نگذاشت تا خاطر امروزی‌ها چندان از او خوش باشد. ماکت او حالا بر بدل تخت طاووس، در تالار سلام نشسته و به بازدیدکننده‌ها زل می‌زند.
چطور بگردیم؟
باید از ورودی مجموعه بلیت را تهیه کنید. درهای موزه هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۵:۳۰ بعدازظهر باز است. اگر نیاز به اطلاعات بیشتری دارید با شماره تلفن‌های ۸ –۳۳۱۱۳۳۳۵ تماس بگیرید یا به نشانی اینترنتی موزه: www.golestanpalace.ir سر بزنید.
چطور برسیم؟ | یک گلستان در قلب پایتخت
مجموعه کاخ گلستان دیدنیهای زیادی برای به نمایش گذاشتن دارد، پس یکی از روزهای پاییزی را به گشت و گذار در کاخ اختصاص دهید.
اولین پیشنهاد برای رسیدن به کاخ موزه، مترو است، پس در ایستگاه ۱۵ خرداد که درست در تقاطع خیابان‌های خیام و ۱۵خرداد قرار دارد و نزدیک‌ترین ایستگاه به مجموعه است از قطار پیاده شوید. با کمی پیاده‌روی در خیابان ۱۵خرداد و گذشتن از کنار بساط بازاریان تهران، میدان ۱۵ خرداد خودش را در سمت چپ خیابان نشان می‌دهد.
با اتوبوس یا وسیله نقلیه شخصی هم می‌توانید خودتان را به تقاطع خیابان‌های خیام و ۱۵خرداد برسانید. اگر می‌خواهید برای پارک خودروی شخصی‌تان با مشکل روبه‌رو نشوید، مرکب شخصی‌تان را در پارکینگی که در نزدیکی چهارراه گلوبندک قرار دارد پارک کنید و قدم‌زنان راهی میدان ۱۵خرداد و مجموعه قجری آن شوید.
بیشتر بدانید
مجموعه کاخ گلستان در عهد قاجار مجتمعی از انواع و اقسام عمارت‌های ریز و درشت سلطنتی، اقامتی و مذهبی بود اما وقتی رضاشاه و کلاه پهلوی‌اش به قدرت رسیدند بسیاری از بناهای مجموعه ویران شدند.
نارنجستان: ناصرالدین‌شاه قاجار باعث و بانی این باغ سرسبز بود، باغی مزین به درختان پربار پرتقال، نارنگی و دارابی. تمام دار و درخت‌های باغ و حوض بلور میانی آن به امر رضاشاه ویران شدند تا کاخ الیزابت به میمنت سفر الیزابت دوم، فرمانروای بریتانیا ساخته شود؛ عمارتی که حالا به مدیریت موزه تعلق دارد.
عمارت گالری: محل مهمانیهای شبانه شاهان قجری و البته مکانی برای نمایش تماشایی‌ترین تابلوهای نقاشان آن دوران بود. با تخریب این عمارت، تابلوها هم این طرف و آن‌طرف مجموعه پخش شدند.
موزه: اولین موزه ایران دیوار به دیوار شمس‌العماره و در شمال شرقی باغچه گلستان قرار داشت. بعد از سفر شاه به فرنگ و دیدن موزه‌ها و گالری‌های پر زرق و برق فرنگی، اتاق موزه تخریب شد تا به سبک و سیاق آن‌ورآبی‌ها ساخته شود و بخش زیادی از اشیای آن هم به موزه ملی ایران برود.
اندرونی (عمارت فرح‌آباد): با چندین حیاط و عمارت دو طبقه محل اقامت شاه و زنان بی‌شمارش بود. اندرونی درهای زیادی به تالارها، ایوان تخت مرمر و آشپزخانه داشت تا زنان بتوانند به راحتی به این طرف و آن‌طرف مجموعه بروند. حالا در محل اندرونی، ساختمان بلندبالای وزارت دارایی و امور اقتصادی خودنمایی می‌کند.
تکیه دولت: از آنجا که تکیه دولت در همسایگی کاخ گلستان بود و یکی از ورودی‌های آن برای رفت‌وآمد شاه رو به مجموعه باز می‌شد، می‌توان آن را یکی از اعضای کاخ گلستان به حساب آورد. تکیه دولت که به اجرای تعزیه و نمایش‌های طنز اختصاص داشت، به اراده ناصرالدین شاه ساخته شد. این تکیه بزرگ‌ترین سالن نمایش پایتخت بود و حالا به جای آن شعبه اصلی بانک ملی سبز شده است.
کجا بگردیم؟
در جهت حرکت عقربه‌های ساعت بگردید و بازدیدتان را از ایوان تختمرمر شروع کنید تا بتوانید تقریبا به ترتیب قدمت، مجموعه را ببینید.
ایوان تخت مرمر: درست روبه‌روی ورودی مجموعه و در انتهای حوض کشیده‌ای، قدیمی‌ترین عمارت کاخ قرار دارد؛ عمارتی که مطابق با متون تاریخی پی‌اش را صفویان ریختند و آغا محمدخان هم آنجا تاجگذاری کرد. از دیدنیهای این ایوان، تخت مرمری‌اش است که در زمان فتحعلی‌شاه ساخته شده. حواس‌تان باشد این پله‌ها همان‌جایی است که سالیان سال شاهان قاجاری از آن بالا می‌رفتند و می‌نشستند تا در زمان حضورشان، مراسم رسمی با تمام تشریفات برگزار شود. اینجا دیدنیهای دیگری هم دارد، از جمله اتاق‌های آراسته به نقاشی‌های دیواری که سر راه ورود به ایوان قرار دارند.
خلوت کریمخانی: چنانچه از اسم این خلوت برمی‌آید به دستور کریم‌خان‌زند ساخته شده. زیر سقف خلوت کریمخان می‌توانید سنگ قبر ناصرالدین شاه را در ویترین شیشه‌اش ببینید، همین‌طور تخت مرمری که نشیمنگاه ناصرالدین شاه در اوقات فراغت‌اش بوده. اگر با دقت گوش کنید شاید در این خلوت دنج، صدای قل‌قل قلیان شاه و فواره حوض جوشی که درست در وسط خلوت قرار داشته را بشنوید.
تالار آینه: پنج سال طول کشید تا «میرزا ابوالفضل ساوجی» آینه‌های پازل شکل این تالار را یکی‌یکی سر جایشان بگذارد اما آنچه احتمالا از این تالار در ذهن شما میماند، نه آینه‌کاری‌های ابوالفضل‌خان که تابلویی است که «کمال‌الملک» در آن ناصرالدین‌شاه را با لباس رسمی و نشسته بر صندلی نقش کرده؛ البته این عمارت زیبایی‌های دیگری هم دارد، نمونه‌اش کاشی‌های لعابدار آراسته به داستان‌ها و حکایت‌های باستانی، مذهبی و تاریخی است که در آستانه ورود به تالار روی دیوارها نصب شده‌اند.
تالار سلام (اتاق موزه): اسم اتاق موزه برای تالار بزرگی که در آن مراسم سلام به شاه با حضور تمام سفرا و مهمانان فرنگی، رجال دولتی و درباریان متملق برگزار می‌شده زیادی فروتنانه است. دسترسی به وسیع‌ترین تالار کاخ از طریق فضای ورودی به تالار آینه برایتان فراهم می‌شود. اسباب و اثاثیه اتاق موزه را هدایای سلاطین دیگر کشورها، جواهرات پر زرق و برق شاهانه و ماکت ناصرالدین شاه سوار بر تخت مرصع تشکیل می‌دهد.
شمس‌العماره: شما حالا به پای قدیمی‌ترین آسمانخراش پایتخت رسیده‌اید، در شرق حیاط مجموعه. همین ساختمانی که «معیرالممالک» ۴۰ هزار تومان از جیب مبارک هزینه کرد تا اولین آسمانخراش تهران را برپا کند. شمس‌العماره یا عمارت خورشید، شش طبقه برای بالا رفتن و دیدزدن مناظر دور و اطراف تهران داشت اما حالا فقط می‌توانید در اولین طبقه‌اش گردش کنید. تالار طبقه اول محل نمایش تعدادی از عکس‌های تاریخی است. از دیدنیهای قابل بازدید دیگر اینجا سربازان سرخاب‌سفیداب مالیده‌ای هستند که بر کاشی‌های سینه راه‌پله‌ها دارند اسباب آلات موسیقی‌شان را می‌دمند و می‌نوازند.
عمارت بادگیر: تنها بادگیر معرق‌کاری شده ایران در چهار گوشه این عمارت استوار شده. می‌توانید ساعت‌ها وقت، صرف تماشای آینه‌کاری‌های ظریف، گل و مرغ‌های سرخوش روی دیوارها، گرهچینی‌های بی‌نظیر پنجره‌های ارسی و درهای چوبی
منبت‌کاریشده‌اش کنید. باد خنکی که به دام بادگیرها می‌افتادند، نصیب حوض‌خانه عمارت می‌شدند. حوض‌خانه‌ای که در روزهای گرم تهران محل برگزاری مراسم رسمی از جمله تاجگذاری مظفرالدین شاه علیل بود و حالا می‌توانید عکس‌های خانواده قاجار را در آن ببینید.
یادگارهای قاجاری
تالار ظروف و عکسخانه، دو مجموعه دیدنی کاخ هستند، اولی پر از ظروف پر زرق و برق است و دومی با تصاویر سیاه و سفیدش حال و هوای روزگار قجری را زنده می‌کند. گنجینه عکس‌های کاخ گلستان یکی از غنی‌ترین مجموعه عکس‌های تاریخی دنیا به حساب می‌آید.
از دست ندهید | موزه در موزه
با آنکه تمام کاخ گلستان یک موزه بزرگ است اما سه عمارت کاخ ابیض، نگارخانه و حوض‌خانه تالار عاج رسما برای خودشان موزه هستند که برای تماشای دیدنی‌هایشان می‌توانید از همان مجموعه بلیت‌هایی که در ورودی کاخ موزه تهیه کرده‌اید استفاده کنید.
کاخ ابیض: کاخ ابیض که حالا تبدیل به موزه مردم‌شناسی کاخ گلستان شده، کاخی است که خود ناصرالدین شاه آن را طراحی و تبدیل به محلی کرد برای نگهداری هدایایی که سلطان «عبدالحمید» پادشاه عثمانی برایش می‌فرستاد. حالا با بلیتی که دست‌تان است، می‌توانید ماکت ایرانیان قاجاری را با انواع و اقسام اسباب و اثاثیه‌شان در ویترین‌های قد و نیم قد ببینید. با قدم‌زدن بین ویترین‌ها می‌شود اسباب آرایش زنان قاجاری، وسایل تعزیه و عزاداری و انواع و اقسام لباس‌های محلی را تماشا کرد، اشیایی که داستان‌های زندگی روزمره مردم دوره قاجار را بازگو می‌کنند.
نگارخانه: در حوض‌خانه تالار سلام که با تابلوی نگارخانه نشانه‌گذاری شده، می‌توانید مجموعه‌ای بی‌نظیر از تابلوهایی را که گوشه آنها امضای بهترین نقاشان قاجاری زده شده است ببینید؛ از «میرزاباب»، «مهرعلی» و «صنیع‌الملک» گرفته تا «محمودخان صبا» ، «مصورالملک» و «کمال‌الملک». نگارخانه درست در همسایگی خلوت کریمخانی قرار دارد.
حوض‌خانه تالار عاج: فعلا خود تالار قابل بازدید نیست اما در حوض‌خانه‌اش می‌شود چشم در چشم پادشاهان عظیم‌الشأن و قدر قدرت(!) ممالک فرنگ شد و اصلا هم از رو نرفت. در این سردابه به‌جز تابلوهای نقاشی پادشاهان اروپایی، ساعت‌های عهد بوق فرنگی و مجسمه‌های سنگی و گچی هنرمندان بلاد فرنگ هم پیدا می‌شود. نام تالار عاج باید از سفیدی در و دیوار تالار و حوض‌خانه‌اش گرفته شده باشد.
نکات طلایی
آداب مهمانی قــاجــاری
با دقت به این نکات، گردشتان در کاخ گلستان به‌یادماندنی خواهد شد.
قبل از شروع بازدید، نقشه راهنمای موزه را حتما از محل خرید بلیت بخواهید تا در مجموعه سرگردان نشوید.
عکاسی از نمای داخلی کاخ‌ها و با استفاده از سه‌پایه از محوطه بیرون ممنوع است، پس برای داشتن عکس از داخل عمارت‌ها باید به کارت‌پستال‌های کاخ گلستان قناعت کنید.
برای استفاده از مرکز اسناد تصویری موزه که دفتر آن در طبقه سوم ساختمان مدیریت قرار دارد، باید از قبل هماهنگ کنید.
استفاده از کتابخانه مجموعه که دارای نسخ خطی، چاپ سنگی و اسناد تصویری است، برای مراجعه‌کننده‌ها آزاد است.
برای رفع خستگی می‌توانید به چای‌خانه مجموعه که البته در آن صبحانه، ناهار و قلیان هم مهیاست مراجعه کنید.
سرویس بهداشتی مجموعه در ضلع جنوبی کاخ و کنار تالار الماس قرار دارد.
عمارت خورشید
ناصرالدین شاه در بلاد فرنگ یا در کارتپستال‌هایی که از آن ور آب بهدستش رسیده بود چشمش به آسمانخراش‌های فرنگی افتاد و هوس داشتن یکی از آنها را در دارالخلافه کرد؛ عمارت خورشید ترکیبی از معماری فرنگی و ایرانی است
سلیقه شاد نقاشان
زرد، سبز چمنی، آبی آسمانی، بنفش و حتی صورتی؛ کاشی‌سازان دوره قاجار رنگ‌های تند و تیز و البته شاد را وارد کاشی‌های ایرانی کردند.
تالار غول‌آسا
بعد از ورود به تالار سلام و دیدن تناسبات غول‌آسای آن شاید بتوان تصور نزدیک به واقعیتی از شکوه تشریفاتی که در این سالن برپا می‌شده، داشت. نمایشی از شکوه دستگاه قاجاری که محدود به همین سالن‌ها و عمارت‌ها می‌شد.
منبع: سرزمین من، ماهنامه ایران‌شناسی، آبان ۱۳۹۰