برای نخستین بار ناصرالدین‌شاه قاجار بود که بخشی از کاخ گلستان را به موزه اختصاص داد و بعدها کم‌کم این موزه کامل و به موزه همایونی مشهور شد.
حرف از قدمت موزه‌ها در ایران که می‌شود، باستان‌شناسان گنجینه‌های به‌دست‌آورده‌شان را رو می‌کنند و می‌گویند ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه‌های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال آبگینه گرگان را درون چاه‌ها و حفره‌ها پنهان می‌کردند. موزه کلمه‌ای یونانی است که از موزه یون به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به‌طور کلی موزه به مجموعه‌ای از آثار و اشیایی اطلاق می‌شد که در محل یا عمارتی نگهداری می‌شوند. ۲۹ اردیبهشت روز جهانی موزه و میراث فرنگی است و همین بهانه‌ای شد برای اینکه وضعیت موزه‌ها و ضرورت رونق آنها در توسعه گردشگری پهنه مرکز را مورد توجه قرار دهیم.
اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه بود که سلطان عبدالحمید، پادشاه عثمانی، مقداری اثاثیه ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاد. از آنجا که همه کاخ‌ها و تالارهای سلطنتی با تابلوها و اثاثیه متعدد پر و آراسته بودند، ناصرالدین‌شاه تصمیم گرفت در گوشه غربی موزه کاخ گلستان که قبل از این محل عمارت کلاه فرهنگی یا همان برج آغامحمدخانی بود، کاخ جدیدی بنا کند و هدایای سلطان را در آن جای دهد.
این کاخ ابیض نام گرفت؛ علتش هم سفیدی رنگ نمای ساختمان بود که به شیوه بناهای قرن ۱۸ اروپا گچبری و نماسازی شده بود. از سوی دیگر، پله‌های سراسر کاخ مرمر سفید رگه‌دار بود. کاخ ابیض از همان ابتدا به جلسات هیأت دولت اختصاص یافت، اما سال ۱۳۱۴ رضا خان دستور داد که این مکان به موزه مردم‌شناسی تبدیل شود. برای همین کارشناسان و آدم‌های مختلفی سرتاسر ایران را جست‌وجو کردند، از اشیا و لوازم زندگی مردم شهرها و روستاهای اقوام مختلف گرفته تا لباس‌های محلی را جمع‌آوری کردند و به این ساختمان آوردند. موزه سرانجام سال ۱۳۱۶ افتتاح شد و در طول این سال‌ها به یکی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین موزه‌های مردم‌شناسی در کشور تبدیل شد.
- شهردار منطقه ۱۲/موزها؛ عامل توسعه شهری مناطق
شهردار منطقه ۱۲ از موزه‌ها به‌عنوان مکانی آموزشی و فرهنگی یاد می‌کند و می‌گوید: «موزه‌ها دیگر صرفاً مکانی برای انبار و به نمایش گذاشتن اشیا و آثار نیستند، بلکه مکانی برای انتقال پیام‌ها و اندیشه و آرمان‌ها و تجربیات بشری‌اند. ما در حوزه گردشگری فرهنگی منطقه ۱۲ توجه ویژه‌ای به موزه‌ها داریم و معتقدیم موزه به‌عنوان قوی‌ترین بخش و حامل فرهنگ گذشته در مفهوم گردشگری فرهنگی و توسعه فرهنگی نقش‌آفرینی بسیار دارد.»
منطقه ۱۲ یکی از پربارترین مناطق شهر تهران در حوزه موزه و موزه‌داری است که سهم قابل‌توجهی در توسعه گردشگری شهری دارند. به گفته «محمدعلی سعادتی»، شهردار منطقه، وجود ۱۸ موزه از جمله موزه‌های تهران و کشور مانند موزه ملی ایران باستان، آبگینه، کاخ‌موزه گلستان، و... از جمله این موزه‌ها هستند.
تنوع موزه‌ها در منطقه ۱۲ موجب شده تا گردشگری موزه در این منطقه مورد توجه باشد. شهردار منطقه ۱۲ می‌گوید با گشت کوچکی در قلب تهران می‌توانید هم پای قصه عروسک‌های اقوام مختلف ایران و همچنین ملل در محدوده دروازه دولت بنشینید، هم با شنیدن قصه تأسیس نخستین پمپ بنزین کشور در موزه پمپ بنزین به گذشته‌های دور سفر کنید. در موزه‌هایی مانند موزه ایران باستان هم زمینه برای مرور تاریخ ایران باستان در فضایی دلچسب برای گردشگران فراهم است. در سمت دیگر این منطقه در موزه فرش ایران نجوای مادرانه زنان پشت دارهای قالی و نقش ترنج‌های زیبا به گوش می‌رسد و در موزه جواهرات چشم هر بیننده‌ای مسحور این همه زیبایی و هنر در جواهرسازی می‌شود.
اما قوت قلب منطقه در بخش موزه‌ها، خانه‌موزه‌هایی است که این روزها پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است. به گفته شهردار منطقه ۱۲، از آنجا که موزه‌ها راوی فرهنگ و تاریخ این سرزمین هستند، کوشیده‌ایم تا با تملک خانه‌های تاریخی یا جلب مشارکت بخش خصوصی زمینه راه‌اندازی خانه موزه‌های تاریخی را در تهران فراهم کنیم. در واقع با این تیر دو نشان زده‌ایم؛ از یک سو به حفظ و مرمت خانه‌های تاریخی پرداخته‌ایم و از سوی دیگر گنجینه‌های ارزشمند آنها را حفظ کرده‌ایم.
سعادتی می‌گوید: «نقش حیاتی موزه‌ها در جوامع بشری نقش بدیع، ماندگار و مروج ناب‌ترین پدیده‌های فرهنگی است. موزه‌ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند.»به گفته سعادتی، در بخش موزه‌ها ظرفیت خوبی در منطقه ۱۲ وجود دارد و از این رهگذر می‌توان با برنامه‌ریزی در حوزه گردشگری داخلی و خارجی هم استفاده برد.
- کارشناس بافت تاریخی/موزه‌ها؛ پیوند دهنده دو نسل
در منطقه ۱۱ تهران هم، به واسطه بافت تاریخی، خوشبختانه وضعیت موزه و موزه‌داری بد نیست و این اماکن سهم زیادی در گردشگری منطقه دارند.
«اشکان بیات»، کارشناس بافت تاریخی، از منطقه ۱۱ و موزه‌هایش به‌عنوان یک دانشگاه یاد می‌کند و می‌گوید: «تنها یکی از کارکردهای مهم موزه، گردشگری است و تجربه نشان داده که در چند دهه اخیر موزه‌ها کارکردهای دیگری هم دارند. خیلی از این موزه‌ها با اهداف پژوهشی، آموزشی یا حفاظتی تأسیس شده‌اند و مخاطبان امروز موزه‌ها تنها دنبال دیدن اشیای قدیمی در آن نیستند، بلکه به دنبال کشف اطلاعات مفید درباره گذشته تاریخ خود هستند.
با تلاش‌هایی که طی سال‌های گذشته از سوی شهرداری منطقه ۱۱ صورت‌گرفته، تعداد موزه‌های موضوعی این منطقه افزایش یافته است که از جمله آنها می‌توان به موزه جنگ، موزه دخانیات، موزه قرآن کریم، موزه روانپزشکی، موزه حکمت و فلسفه و... اشاره کرد.»
اشکان بیات می‌گوید: «موزه‌های منطقه ۱۱ غالباً یا داخل حصار ناصری هستند یا در مجاورت این حصار قرار دارند و توجه به آنها می‌تواند به توسعه گردشگری منطقه در بافت تاریخی بینجامد.» مدیر بافت تاریخی منطقه ۱۱ معتقد است با توجه به نقش موزه‌ها در توسعه فرهنگی جامعه باید بر افزایش این مراکز در بافت تاریخی منطقه ۱۱ تمرکز کنیم، چراکه موزه‌ها می‌توانند بستر آشنایی نسل جدید را با فرهنگ، آداب، رسوم، اعتقادات و سنن اجتماعی فراهم کنند و این پیوند میان گذشته و امروز شهر برای پایداری آن مؤثر است. او می‌گوید: «گسترش موزه‌ها یکی از سیاست‌های کلی شهرداری تهران است و شهرداری می‌کوشد با حمایت از موزه‌داران بخش خصوصی زمینه فعالیت آنها را در منطقه فراهم کند.»
بیات با بیان اینکه موزه فقط جایی برای نمایش تعدادی کاسه و بشقاب قدیمی نیست، بلکه مکانی برای تفکر در مورد زندگی انسان‌های پیش از ما و عبرت گرفتن از تجربیات آنها است، می‌گوید: «ما در موزه‌های روانپزشکی و دخانیات که در منطقه راه‌اندازی کردیم، تاریخ این دو موضوع مهم را به تصویر کشیدیم و شرایطی را فراهم کرده‌ایم که بازدیدکنندگان علاوه بر اینکه گشتی در این موزه‌ها می‌زنند، می‌توانند اطلاعات خوبی را در هر دو زمینه کسب کنند.»
- مدیر موزه هفت‌چنار/نقش موزه‌ها در رونق اقتصادی و فرهنگی شهری
امروزه صنعت گردشگری، به‌ویژه شاخه شهری آن، جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها دارد و نقشی فعال در ارتقای ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای رو به توسعه بازی می‌کند. مدیر موزه حیات وحش هفت‌چنار با بیان این مطلب می‌گوید: «در دل شهرها و محله‌ها جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی بسیاری نهفته است.
شهرها معمولاً جاذبه‌های متنوع و بزرگی شامل موزه‌ها، بناهای یادبود، تئاترها، استادیوم‌های ورزشی، پارک‌ها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکان‌هایی مربوط به حوادث مهم و افراد مشهور را دارند که این خود بهترین بهانه برای تبدیل شدن چنین پهنه‌ای به مقصد گردشگری است.»
به گفته «امیر قاسمی»، موزه‌ها به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری جایگاه ویژه‌ای در توسعه و پیشرفت صنعت گردشگری دارند؛ چراکه عامل مهمی در معرفی فرهنگ و تمدن یک جامعه هستند. امروزه موزه‌ها در ارتقای دانش بشری و نیز گسترش علم و پایدارسازی آموزش که به تعبیری آموزش مستمر است، یکی از نهادهای اجتماعی مؤثر به شمار می‌روند که علاوه بر تقویت هویت ملی و فرهنگی اعضای جامعه، ضامن بقای فرهنگ ایرانی برای نسل‌های کنونی و آینده محسوب می‌شوند.
قاسمی معتقد است با برنامه‌ریزی و سیاستگذاری صحیح می‌توان شرایط جذب گردشگر را، به‌ویژه در حوزه گردشگری شهری، فراهم کرد که عامل مؤثری در توسعه فرهنگی و اقتصادی شهرهاست. او در ادامه با توجه به جاذبه‌های گردشگری موزه هفت‌چنار اضافه می‌کند: «موزه آثار طبیعی و حیات وحش هفت‌چنار با توجه به موقعیت و نیز پیشینه تاریخی خاص خود و همچنین قرار گرفتن در مرکز محله‌های بریانک و هفت‌چنار در منطقه ۱۰ که پیشینه تاریخی و هویتی هم دارند، یک مقصد گردشگری قابل‌قبول و جذاب برای گردشگران شهری است و نقش قابل‌ملاحظه‌ای در ارتقای شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این منطقه دارد.»
مدیر موزه حیات وحش هفت‌چنار در ادامه به تبدیل شدن محدوده این موزه به مقصد گردشگری اشاره می‌کند: «وجود فضاهای دیگری در کنار این موزه از جمله شهر کتاب، خانه فرهنگ اعتماد، بوستان‌های هفت‌چنار و اعتماد و واحدهای صنفی فروش فلافل، موقعیت گردشگرپذیری منطقه ۱۰ را چند برابر کرده است. همچنین پروژه نوسازی پیاده‌راه شهید دعوتی، به‌عنوان یک شاخص و فرصت مکمل برای برنامه‌ریزی و اجرای رویدادهای مختلف اجتماعی و فرهنگی، زیرساخت مناسبی در این عرصه فراهم کرده است.
در واقع، موزه آثار طبیعی و حیات وحش هفت‌چنار می‌تواند نقش قابل‌ملاحظه‌ای در همگرا کردن و محور قرار گرفتن در شاخص‌های گردشگری منطقه ۱۰ به‌ویژه فضاهای تفریحی و گردشگری جنوب این منطقه ایفا کند و علاوه بر افزایش تعداد بازدیدکنندگان از موزه، در کنار سایر مقاصد گردشگری قابل ارتقا در منطقه ۱۰، در زمینه‌های مختلف گردشگری فرهنگی، گردشگری ادبی و در مجموع گردشگری شهری نقشی اساسی را در بالا بردن سطح اقتصادی منطقه و همچنین توسعه کسب و کارهای وابسته به گردشگری در مرکز محله‌ها بریانک و هفت‌چنار فراهم سازد.»
- معاون فرهنگی شهردار منطقه ۶/موزه‌ها؛ سند هویتی هر شهر و محله
«مهدی سبحانی»، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۶، معتقد است موزه‌ها سند هویتی هر شهر و محله و نمایشگاهی از داشته‌های تاریخی، فرهنگی، هویتی و ادبی هر ملت هستند که در معرفی تاریخ و هویت مردم یک کشور نقش پررنگی دارند.
او با اشاره به موزه‌های خصوصی در منطقه، مانند بتهوون و تایپ، که جزء فرصت‌های منطقه هستند می‌گوید: «موزه‌هایی مانند هنرهای معاصر و فرش و... هم که شناخته‌شده‌تر هستند باید احیا شوند، ولی متأسفانه کرونا باعث تعطیلی این اماکن فرهنگی شده است. تنها اقدامی که توانسته‌ایم انجام بدهیم، فعالیت و تبلیغات برای موزه‌ها در فضای مجازی بوده است.»
سبحانی ادامه می‌دهد: «علاوه بر بازدید مجازی، در کلیپ‌های کوتاهی به معرفی موزه‌ها پرداخته‌ایم. این کلیپ‌ها در فضای مجازی شهرداری منطقه و همچنین کانال‌ها و گروه‌های مجازی محله‌ها و نواحی بارگذاری می‌شوند تا شهروندان با این اماکن آشنایی نسبی پیدا کنند.»
معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۶ می‌گوید: «با استفاده از اتوبوس دو طبقه گردشگری هم که به تازگی در منطقه فعالیت خود را آغاز کرده، مسیری را برای تور گردشگری تعریف کردیم. ما می‌توانیم امکاناتی به سرای محله‌ها و فرهنگسراها هم بدهیم تا افراد مختلف از جمله هنرمندان را به این تورها دعوت کنند. با گالری‌ها و مراکز فرهنگی هم می‌توان هماهنگ و تورهای گردشگری را برنامه‌ریزی کرد. راه‌اندازی اپلیکیشنی که در آن مراکز فرهنگی و هنری منطقه معرفی شوند هم جزء برنامه‌های آتی است.»
نظر شما