به گزارش دوچرخه، لِتی، نام نوجوانی است که بقایای او در غار رایزینگ استار در آفریقای جنوبی پیدا شده است. لتی در زبان تسوانا (که یکی از زبان‌های رسمی آفریقای جنوبی است) گمشده معنی می‌شود.
باستان‌شناسان ۲۸تکه از جمجمه‌ی لتی و ۶ دندان از دندان‌های او را یافته‌اند و با کمک دندان‌ها سن او را تخمین زده‌اند. آن‌ها گفته‌اند اگر رشد هومونالدی‌ها سریع‌تر از انسان بوده باشد، لتی پیش از مرگ، یک نوجوان نهایتاً ۱۴ساله بوده. او حدود ۲۳۶هزار تا ۳۳۵هزار سال پیش زندگی می‌کرده است.
- هومونالدی‌ها چه کسانی بودند؟
هومونالدی گونه‌ای منقرض‌شده از انسان‌تباران است. انسان‌شناسان نخستین‌بار در سال ۲۰۱۵ بقایای این گونه را در اتاق نالدی (یکی از اتاق‌های غار ستاره‌ی رو به اوج) و در محدوده‌ی «گهواره‌ی نوع بشر» پیدا کردند. از آن زمان به بعد، این گونه هومونالدی نامیده شد. هومو در زبان تسوانا به معنی ستاره است.
پژوهشگران طی تحقیقاتی که روی استخوان‌های هومونالدی انجام داده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که پاهای هومونالدی‌ها با پاهای انسان‌های امروزی متفاوت بوده است. فسیل‌ها نشان می‌دهند پاهای این گونه گِرد بوده است و برای بالارفتن از درخت و زندگی روی درخت مناسب بوده است.
- آیا انسان نالدی هم مردگان خود را دفن می‌کرده؟
اما آنچه باستان‌شناسان و دیرینه‌شناسان را متعجب کرده این است که چرا باید جسد یک هومونالدی در این محل پیدا شود؟ با اینکه هومونالدی‌های پیشین نیز حوالی این مکان پیدا شده‌اند اما نکته‌ی عجیب درباره‌ی لتی این است که در باریکه‌راهی که نهایت ۱۵سانتی‌متر عرض دارد پیدا شده است.
در واقع، بررسی‌ها نشان می‌دهند این نوجوان عامدانه و از روی قصد در این قسمت از غار گذاشته شده است و آب یا حیوانات وحشی او را به این نقطه نیاورده‌اند. همین موضوع باعث شده است باستان‌شناسان به این فکر بیفتند که شاید هومونالدی‌ها هم مانند هوموساپینس‌ها (انسان امروزی از تبار هوموساپینس است) مردگان خود را دفن می‌کرده‌اند.
لی برگر، سرپرست کاوش‌های غار رایزینگ استار، نیز می‌گوید: «دلیل دیگری نمی‌بینیم که این جمجمه‌ی کوچک در چنین موقعیتی با چنین دسترسی سخت و خطرناکی قرار داشته باشد».
موضوع دیگری که محققان بیان می‌کنند این است که پیداشدن هومونالدی‌های دفن‌شده نشان می‌دهد این گونه قادر بوده است بیندیشد و آیین و مناسک اجرا کند. این در حالی است که تا اکنون تصور بر این بود که اندیشیدن و رفتار نمادین داشتن ویژگی انسان امروز (هوموساپینس) است اما با توجه به این کشف، احتمال آن بسیار بالا است که این ویژگی‌ها را گونه‌های پیش از ما نیز داشته باشند.
سؤال جالبی که مطرح می‌شود این است که قدرت درک و تفکر انسان نالدی تا چه حد پیچیده بوده است و در سر او چه می‌گذشته است؟ این سؤالی است که شاید تا ابد بی‌جواب بماند.