مدیر طرح: میترا زاغی
همکاران: شبنم چهره، سیامک کفایی، فریده درفشی، زهرا ادریس‌آبادی، سمیه گایکانی، مصطفی کوچکی، زهره دیداری
پیشگفتار
تغذیه جزء کوچکی از مجموعه بزرگ زندگی است، که این جزء یکی از حیاتی‌ترین و اساسی‌ترین بخش‌های آن مجموعه بزرگ است، زیرا در سایه تغذیه درست، جسم و فکر سالم می‌مانند و روح آرامش لازم را می‌گیرد.
بر اساس تعریفی که در ویکی‌پدیا آمده است، "غذا یا خوراک گونه‌ای خوردنی است که در جوامع گوناگون به صورت خام و دست‌نخورده، تغییر‌یافته و یا نیمه‌تغییریافته برای مصرف آماده می‌شود. غذا می‌تواند منشاء حیوانی یا گیاهی (و یا گاهی معدنی) داشته باشد، و برای رفع نیاز تغذیه و یا لذت بردن مصرف شود."
مسأله تحقیق
نیاز انسان به غذا یکی از احتیاجات ذاتی است که مهمترین عامل بقای زندگی و طول عمر می‌باشد. تغذیه صحیح و متعادل نه تنها باعث سلامتی و طول عمر می‌شود، بلکه با تأثیر بر روی اعصاب و روان فرد سبب رشد فکر و نیروهای روانی او می‌شود.
همانطور که فرهنگ‌ها و ادیان مختلف تلاش کرده‌اند الگوهای بخصوصی را برای تغذیه در میان پیروان خود رایج کنند، اسلام نیز به تغذیه‌ی مناسب اهمیت ویژه‌ای داده، طوری که آیه 4 سوره عبس: " فلینظر الانسان الی طعامه " نمایان‌گر این مطلب است که انسان باید به غذایش توجه داشته باشد که از هر نظر پاک و حلال و قابل خوردن باشد و به اندازه بخورد. در اسلام، خوردن غذا و نیز پرهیز از آن در گرو نوعی خرد‌ورزی است. یکی از مصادیق این امر روزه‌داری است. به عبارت دقیق‌تر، روزه‌داری نیز می‌تواند به تغذیه‌ی مناسب بدن کمک شایانی کند.
روزه علاوه بر اینکه موجب ارتقای سلامت فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد می‌شود، خود آدابی دارد که رعایت آنها به‌ویژه در زمینه تغذیه سالم در ماه رمضان، موجب بهره‌‌وری بیشتر از فواید معنوی، بهداشتی و... در این ماه عزیز می‌شود.
مطالعات متعدد نقش مؤثر روزه‌داری را در بهبود بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد. در اغلب بیماری‌هایی که عادات غلط غذایی، چاقی و افزایش وزن در بروز آنها دخالت دارند روزه‌داری مفید است.
با توجه به اهمیت تغذیه در کلیه ماه‌ها و بخصوص ماه رمضان مسأله اصلی این تحقیق شناسایی الگوی غذایی مردم تهران در ماه رمضان و میزان اهمیت آنها به توصیه‌های پزشکی در رابطه با تغذیه در این ماه است. این مسأله در قالب پرسش‌های اصلی تحقیق و به شرح زیر دنبال شده است:
پرسش‌های تحقیق
• عادات غذایی افراد در ماه رمضان تغییر می‌کند؟
• چه نسبتی از مردم تهران سحری می‌خورند؟
• مردم چه توصیه پزشکی را در رابطه با تغذیه ماه رمضان رعایت می‌کنند؟
ضرورت و اهمیت تحقیق
پیروی از یک برنامه غذایی صحیح در ایام ماه مبارک رمضان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا هم بتوان عادات غذایی غلط را اصلاح کرد و هم از برکات معنوی این ماه بهره برد.
به طور کلی در ماه رمضان نیز مانند همیشه پیروی از برنامه غذایی متنوع و متعادل شامل چهار گروه اصلی غذایی( نان و غلات، میوه‌ها و سبزی‌ها، گوشت و حبوبات و تخم‌مرغ، شیر و لبنیات) ضروری است. در همین راستا به تعدادی از توصیه‌های تغذیه‌ای در ماه رمضان که در سایت رشد بیان شده اشاره می‌کنیم:
• برای پیشگیری از کم‌آبی بدن بین افطار تا هنگام خواب به مقدار کافی آب بنوشید.
• سبزیجات را به میزان کافی در وعده‌های غذایی خود قرار دهید و در پایان وعده غذایی از میوه استفاده کنید.
• از مصرف غذاهای پرادویه خودداری کنید.
• از زیاده‌روی در مصرف مواد غذایی حاوی قند بالا مانند شیرینی و شکلات بخصوص در وعده سحر اجتناب کنید.
• از مصرف زیاد نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند چای، قهوه بخصوص در هنگام سحر خودداری کنید.
• اجتناب از پرخوری به ویژه در سحر.
• از مصرف غذاهای چرب و سرخ‌شده در ماه رمضان پرهیز کنید.
علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد، در سایت همشهری آنلاین نیز مواردی توصیه شده از جمله:
• هنگام افطار از مواد غذایی سبک و پرکالری که زود هضم می‌شوند( مانند خرما، شله‌زرد، شیر و چای کم‌رنگ) استفاده کنید.
• با منابع قندی و انرژی مانند: خرما، چای شیرین، آب میوه، انواع شربت و شله‌زرد روزه خود را باز کنید.
• بیدار نشدن برای سحری کاملا اشتباه است و در طولانی مدت سبب ضعف و بی‌حالی روزه‌داران خواهد شد.
• در هنگام سحر از مواد غذایی پروتئین‌دار (تخم مرغ، حبوبات، لبنیات و گوشت) استفاده کنید و به جای نوشیدن آب زیاد، میوه‌های آب‌دار مصرف کنید.
تا چه حد این نکات در زندگی روزمره شهروندان تهرانی رعایت می شود؟ به عبارت دیگر تا چه اندازه الگوی واحد غذایی در میان این دسته از هموطنانمان حاکم است؟ این پرسش انگیزه ای برای نظرسنجی از شهروندان تهرانی شد. بخش نظرسنجی تلفنی مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای همشهری برای تدارک پاسخ به پرسش های فوق تحقیق حاضر را به انجام رسانده است که گزارش کامل آن در پی می آید.
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نظر مردم تهران درباره عادات غذایی در ماه رمضان دست یافت. این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.
اهداف تحقیق
هدف کلی این تحقیق. بررسی عادات غذایی و شناسایی الگوی غذایی مردم تهران در ماه رمضان است.
روش گرد‌آوری اطلاعات:
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است. نتایج نظرسنجی های گذشته این مرکز نشان می دهد که رعایت نسبت جنسی در فرآیند اجرای نظر سنجی های تلفنی بسیار مشکل و گاه (بخصوص با توجه به محدودیت زمانی) غیرممکن است. از این رو در گزارش نتایج نظرسنجی ها ارتباط بین متغیرهای مستقل از قبیل جنس و سن و تحصیلات با متغیر وابسته مهم سنجیده و از کا اسکوار (chi-square) برای محاسبه سطح معنی داری آن استفاده می شود. نتایج قابل اعتماد (در سطح معناداری 95 درصد به بالا) گزارش خواهد شد.
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 1177 نفر از مردم تهران است، که از این تعداد 34 درصد مرد و 66 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 2 تا 5 شهریور ماه 1387 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسشنامه نظرسنجی
1. جنس
2. سن
3. تحصیلات
4. در ماه رمضان چند وعده غذایی دارید؟؟
5. چه غذاهایی را بیشتر در ماه رمضان مصرف می‌کنید ؟
6. سحری می‌خورید ؟
7. چرا خیر؟
8. هنگام سحر چه مواد غذایی مصرف می‌کنید ؟
9. روزه خود را با چه چیزی افطار می‌کنید ؟
10. در رابطه با تغذیه ماه رمضان چه توصیه پزشکی را رعایت می‌کنید؟
چکیده:
طرح نظرسنجی حاضر، به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد عادات غذایی در ماه رمضان به اجرا درآمده است. یافته‌های این طرح به قرار زیر است:
- 66 درصد از پاسخگویان زن و34 درصد مرد هستند.
- 32 درصد از پاسخگویان در گروه سنی 30-21 سال قرار دارند.
- 40 درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 74 درصد از پاسخگویان در ماه رمضان دو وعده غذایی دارند.
- 34 درصد از پاسخگویان در ماه رمضان بیشتر آش و سوپ می‌خورند، 24 درصد برنج و 15 درصد غذاهای گوشتی را بیشتر استفاده می‌کنند.
- 79 درصد از پاسخگویان سحری می‌خورند.
- از میان پاسخگویانی که سحری نمی‌خورند، 46 درصد بیدار نشدن هنگام سحر را دلیل این امر بیان کردند.
- از میان پاسخگویانی که سحری می‌خورند، 65 درصد هنگام سحر بیشتر برنج می‌خورند.
- 38 درصد از پاسخگویان روزه خود را با خرما، 29 درصد با چای و آب جوش و 15 درصد با نان و پنیر باز می‌کنند.
- از میان پاسخگویان 31 درصد پرهیز از پرخوری، 28 درصد خوردن غذاهای سبک، 11 درصد پرهیز از غذاهای چرب و شور و 9 درصد نوشیدن بیشتر مایعات را به عنوان یک توصیه پزشکی رعایت می‌کنند.
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو66 درصد زن و 34 درصد مرد هستند.
جدول شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس
| جنس |
تعداد |
درصد |
| زن |
777 |
66 |
| مرد |
400 |
34 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 1- پراکندگی جنسی پاسخگویان
سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می‌شود بزرگترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 21 تا 30 سال(32 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 71 سال به بالا(3 درصد) تشکیل می‌دهند.
جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن
| سن |
تعداد |
درصد |
| 30 – 21 سال |
379 |
32 |
| 40 – 31 سال |
286 |
24 |
| 50 – 41 سال |
186 |
16 |
| 60 – 51 سال |
127 |
11 |
| 20 – 15 سال |
99 |
8 |
| 70 – 61 سال |
71 |
6 |
| 71 سال به بالا |
29 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 2- پراکندگی سنی پاسخگویان
سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 1177 نفر پاسخ گو 40 درصد دیپلم و 1 درصد دکترا و بالاتر هستند.
جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس تحصیلات
| تحصیلات |
تعداد |
درصد |
| دیپلم |
469 |
40 |
| زیر دیپلم |
283 |
24 |
| کارشناسی |
219 |
19 |
| کاردانی و دانشجو |
121 |
10 |
| بی‌سواد |
52 |
4 |
| کارشناسی‌ارشد |
27 |
2 |
| دکترا و بالاتر |
6 |
1 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 3- پراکندگی تحصیلی پاسخگویان
پاسخگویان در ماه رمضان چند وعده غذایی دارند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1177 نفر پاسخگو، 74 درصد در ماه رمضان دو وعده غذایی دارند.
جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس تعداد وعده غذایی در ماه رمضان
| تعداد وعده غذایی |
تعداد |
درصد |
| دو وعده |
866 |
74 |
| سه وعده |
192 |
16 |
| یک وعده |
119 |
10 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 4- پراکندگی پاسخگویان بر اساس تعداد وعده غذایی در ماه رمضان
پاسخگویان چه غذاهایی را در ماه رمضان بیشتر استفاده می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 1177 نفر پاسخگو، 34 درصد در ماه رمضان بیشتر آش و سوپ می‌خورند. 24 درصد بیشتر برنج و 15 درصد غذاهای گوشتی مصرف می‌کنند.
جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس غذاهایی که بیشتر در ماه رمضان استفاده می‌کنند
| غذاهایی که پاسخگویان در ماه رمضان بیشتر استفاده می‌کنند |
تعداد |
درصد |
| آش و سوپ |
398 |
34 |
| برنج |
282 |
24 |
| غذاهای گوشتی |
172 |
15 |
| فرقی نمی‌کند |
144 |
12 |
| غذاهای شیرین |
81 |
7 |
| غذاهای نونی |
46 |
4 |
| لبنیات |
41 |
3 |
| سبزیجات |
13 |
1 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 5- پراکندگی پاسخگویان بر اساس غذاهایی که بیشتر در ماه رمضان استفاده می‌کنند
پاسخگویان سحری می‌خورند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 1177 نفر پاسخگو، 79 درصد سحری می‌خورند.
جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس خوردن یا نخوردن سحری
| سحری می‌خورند؟ |
تعداد |
درصد |
| بله |
935 |
79 |
| خیر |
242 |
21 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 6- پراکندگی پاسخگویان بر اساس خوردن یا نخوردن سحری
دلیل پاسخگویان برای نخوردن سحری چیست؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان پاسخگویانی که سحری نمی‌خورند، 46 درصد بیدار نشدن هنگام سحر را علت این امر بیان کردند.
جدول شماره 7– توزیع پاسخگویان بر اساس دلیل نخوردن سحری
| دلیل نخوردن سحری |
تعداد |
درصد |
| بیدار نشدن |
112 |
46 |
| سبک‌تر بودن |
55 |
23 |
| نداشتن علاقه |
50 |
21 |
| دیر شام خوردن |
25 |
10 |
| جمع |
242 |
100 |
نمودار شماره 7- پراکندگی پاسخگویان بر اساس دلیل نخوردن سحری
پاسخگویان هنگام سحر چه مواد غذایی مصرف می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، از میان پاسخگویانی که سحری می‌خورند، 65 درصد هنگام سحر برنج می‌خورند. 20 درصد غذاهای نونی و 5 درصد غذاهای گوشتی مصرف می‌کنند.
جدول شماره 8 – توزیع پاسخگویان بر اساس غذاهایی که هنگام سحر مصرف می‌کنند
| غذاهایی که پاسخگویان هنگام سحر مصرف می‌کنند | تعداد | درصد |
| برنج | 609 | 65 |
| غذاهای نونی | 191 | 20 |
| غذاهای گوشتی | 46 | 5 |
| خرما | 38 | 4 |
| نوشیدنی(شیر، چای) | 34 | 4 |
| سالاد و سبزیجات | 17 | 2 |
| جمع | 935 | 100 |
نمودار شماره 8- پراکندگی پاسخگویان بر اساس غذاهایی که هنگام سحر مصرف می‌کنند
پاسخگویان روزه خود را با چه چیزی باز می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 1177 پاسخگو، 38 درصد روزه خود را با خرما، 29 درصد با چای و آب جوش و 15 درصد با نان و پنیر باز می‌کنند.
جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس غذایی که با آن روزه خود را باز می‌کنند
| غذایی که با آن افطار می‌کنند |
تعداد |
درصد |
| خرما |
443 |
38 |
| چای و آب جوش |
339 |
29 |
| نان و پنیر |
176 |
15 |
| غذاهای پختنی |
121 |
10 |
| شیر |
59 |
5 |
| نمک |
39 |
3 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 9- پراکندگی پاسخگویان بر اساس غذایی که با آن روزه خود را باز می‌کنند
چه توصیه پزشکی را در ارتباط با تغذیه ماه رمضان رعایت می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 1177 پاسخگو، 31 درصد پرهیز از پرخوری، 28 درصد خوردن غذاهای سبک را به عنوان یک توصیه پزشکی رعایت می‌کنند. 12 درصد به توصیه خاصی اشاره نکردند.
جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس توصیه پزشکی که در ماه رمضان رعایت می‌کنند
| توصیه پزشکی که در ماه رمضان رعایت می‌کنند |
تعداد |
درصد |
| پرهیز از پرخوری |
363 |
31 |
| خوردن غذاهای سبک |
327 |
28 |
| هیچ توصیه‌ای |
141 |
12 |
| پرهیز از غذاهای چرب و شور |
134 |
11 |
| نوشیدن بیشتر مایعات |
111 |
9 |
| خوردن سحری |
59 |
5 |
| نخوردن مایعات سرد |
30 |
3 |
| فاصله بین افطار و شام |
12 |
1 |
| جمع |
1177 |
100 |
نمودار شماره 10- پراکندگی پاسخگویان بر اساس توصیه پزشکی که در ماه رمضان رعایت می‌کنند