چی بازی می‌کنی تا بگویم کی هستی!

مدیر طرح: شبنم چهره
همکاران: سیامک کفایی،‌ زهرا ادریس‌آبادی،‌ فریده درفشی،‌ میترا زاغی، مصطفی کوچکی و سمیه گایگانی

پیشگفتار
امروزه در کشور ما و بسیاری از کشور‌های جهان سطح فعالیت‌های بدنی در میان کودکان به‌طور شگفت‌آوری پایین است. بسیاری از کودکان و نوجوانان به ندرت فعالیت‌های بدنی برنامه‌ ریزی شده و مداوم را تجربه می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد، "نیمی از دختران و یک سوم پسران 11 تا 16 سال حتی از ده دقیقه پیاده روی در هفته نیز بی‌بهره‌اند." البته پسران فعال‌تر از دختران هستند؛‌ در کشور ما فعالیت بدنی دختران به زنگ ورزش محدود می‌شود و میزان فعالیت آنان هنگامی که دبیرستان را پشت سر‌می‌گذارند رو به وخامت می‌گذارد. "بازی" را می توان مهمترین عامل افزایش سطح تحرک بدنی در میان کودکان و نوجوانان دانست.

اگر یادگیری جنبه تفریح و بازی به خود بگیرد، کیفیت آن نیز بالاتر می‌رود.  بازی باعث می‌شود که نتوان در مقابل یادگیری مقاومت کرد. امروزه به نقش بازی در آموزش توجه بسیار می‌شود.‌ "بازی درمانی" تخصصی است که پزشکان عمومی‌، مراقبان بهداشت  و مددکاران اجتماعی بواسطه آن کودکانی را که دچار مشکلات رشد و ناهنجاری‌های رفتاری هستند، در اکتساب مهارت‌های بدنی، کلامی و اجتماعی کمک کنند.‌

درحال حاضر آموزش تعالیم دینی در قالب بازی‌های کودکانه و با نرمی لازم، صورت می‌پذیرد. این کار برای کودکان دافعه ندارد و پایدار هم خواهد ماند. به طور مسلم آنچه را کودک با حلاوت و در حین بازی می‌آموزد بهتر در ذهن می سپارد. نهادهای آموزشی به طور بالقوه دارای بزرگ‌ترین منبع تسهیلات برای بازی و تفریح کودکان هستند،‌ ولی خارج از برنامه درس، تنها در مواردی بسیار اندک از این منبع بزرگ بهره گرفته می‌شود. قوانین آموزشی جدید فضایی را ایجاد کرده‌اند که می‌توانند تغییری در نقش آموزش فیزیکی، بازی و ورزش در مدرسه ایجاد کنند.

از دیدگاه جامعه‌شناسان "بازی" پدیده‌ای اجتماعی است و همبازی تمایل دارند برای همیشه حتی پس از پایان بازی به صورت دسته‌بندی‌های اجتماعی باقی بمانند. نمونه بارز این موضوع را می توان در باشگاه‌ها، انجمن‌ها و تیم ها و امثال آنها مشاهده کرد. این نوع گروه‌ها اغلب روابطی بسیار نزدیک و گاه بسته دارند و معتقد اند که این «گروه ماست نه دیگران». در داخل این حلقه جادویی قوانین و رسومی وجود دارد که قواعد روزمره زندگی را به حالت تعلیق درمی‌آورد. در بسیاری از موارد می‌توان گفت گروه‌های بازی بیش از والدین و مربیان می‌توانند در یادگیری کودکان ایفای نقش کنند.

"روژه کایوا" جامعه‌شناس فرانسوی در کتاب «انسان، بازی و سرگرمی‌ها» تعریف بازی را موشکافانه تحلیل می کند و نظریه‌ای اجتماعی- فرهنگی درباره "بازی" ارائه می‌دهد. "کایوا" بازی را «به منزله فعالیتی آزاد، مجزا،‌ غیرقابل پیش‌بینی،‌ غیر مولد و تحت تاثیر قواعد یا خیالی، از نو تعریف می‌کند. بر اساس نماد شناسی منحصر به فردی که کایوا از سرگرمی‌‌های شاخص یک جامعه به‌وجود آورد، سرگرمی‌ها را راهنمای فرهنگی جوامع برشمرد. به نظر او سرگرمی‌ها به روشن شدن ویژگی، الگو و ارزش‌های فرهنگ جامعه کمک می‌کنند. مضمون‌های اساسی که از مطالعه بازی و سرگرمی‌های یک فرهنگ استنباط می‌شود، نباید کمتر از مضمون‌های مطالعه شده از سازمان‌های اقتصادی، سیاسی، مذهبی یا خانوادگی آن فرهنگ به حساب آید. او اظهار می‌کند، سرنوشت فرهنگ‌ها را در سرگرمی‌هایی که انتخاب می‌کنند می‌توان خواند:  «به من بگو چه بازی می‌کنی تا بگویم کیستی!» 1

به اعتقاد کایوا و گروهی از جامعه‌شناسان، انتخاب نوع سرگرمی‌ها منعکس کننده نحوه عملکرد جامعه است. سرگرمی‌های مبتذل یک جامعه نشان‌دهنده ضعف و اضمحلال بالقوه فرهنگ آن جامعه است.

از نقطه نظر روانشناسی بازی فعالیتی است که انرژی مازادی را که در انسان به‌ویژه در کودکان وجود دارد، برای تبدیل به فعالیت‌های سازمان یافته، به‌ کار می‌گیرد. روانشناسان معتقدند؛ بازی تبلور احساسات آدمی است. شادی و نشاطی که بچه‌ها در کنار همبازی‌های خود به‌دست می‌آورند نقش بسزایی در آرامش روانی و تخلیه روحی آنان دارد. کودک در حین بازی، بخصوص بازی‌های پرتحرک به تخلیه احساسات سرکوفته و انباشته‌شده خود می‌پردازد. در این میان اگر کودک در ارتباط با مسائل پیرامون خود، با مقاومتی روبرو شود، سعی می‌کند این تنش را به خوبی ابراز کند. جلوگیری از بازی‌های کودکانه مایه عقده‌های درونی می‌شود و در بزرگ‌سالی آثار سوئی به دنبال دارد.

انزوای تحمیلی که امروزه کودکان در آن ‌به سر می‌برند، تنها محدود‌کننده آزادی آنان نیست بلکه فرصت رشد الگوهای دوستی و مهارت‌های اجتماعی شدن را از آنان سلب می‌کند. در چنین وضعیتی راه‌های اجتماعی شدن کودکان مسدود می‌شود. در حال حاضر بسیاری از والدین از روحیه انزوا طلبی و غیر اجتماعی کودکان خود اظهار نارضایتی می‌کنند. مطالعه بازی به مدیران و برنامه‌ریزان فراغت می‌آموزد که آنچه مهم است _چه درباره کودکان و چه درباره بزرگسالان_ این است که تا می‌توانیم توان تصمیم‌گیری را به فرد ببخشیم تا شاهد خلاقیت و اعتلای جامعه باشیم.  
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           مساله تحقیق 
بازی دارای ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، روانشناسی، اقتصادی و سلامتی است. در این تحقیق جنبه‌های اجتماعی، سلامتی، آموزش و فرهنگی بازی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

1. در مورد جنبه‌های اجتماعی بازی می‌توان به مشارکت گروهی در بازی‌ها اشاره کرد. تا بیست سال پیش بیشتر بازی‌ها به‌صورت گروهی و با تحرک بسیار بالای بدنی رایج بود. نوع و شکل این بازی‌ها افراد زیاد و فضاهای باز و بزرگ را طلب می‌کرد. در چنین شرایطی آشنایی‌ها و دوستی‌های محکمی ایجاد می‌شد. رفتارهای جمعی  نسبت به سلیقه ها و نظرات فردی ارجحیت داشت. به این ترتیب کودکان در فرآیند بازی بگونه ای با همبازی های خود رفتار می کردند که همبستگی گروهی شکل می‌گرفت. کودک در حین انجام بازی‌های گروهی به شناخت افراد مختلف با روحیات متفاوت دست می‌یافت. کودکانی که به درک رفتار در گروه و درونی کردن ارزش های گروهی می توانستنتد محکم تر از دیگران گام بر‌دارند.  

2. از مهم‌ترین جنبه‌های فرهنگی بازی می‌توان به کارکرد آن به عنوان یکی از  تاثیرگذارترین ‌ابزارهای انتقال فرهنگ گذشتگان به نسل آینده اشاره کرد. کارکرد مهم دیگر بازی می‌تواند مصون‌سازی کودکان و نسل آینده در برابر تهاجم فرهنگی باشد.

3. سلامت؛ بازی‌هایی که قبلا انجام می‌شد بیشتر بازی‌های گروهی و بدنی بود، با توجه به این‌که بازی‌های گروهی با جست و خیز‌ کودکان همراه است این بازی‌ها عاملی برای کسب انرژی‌های مثبت و موثر برای سلامتی جسمی آنان است. 
                   
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی می‌شود به نظر پاسخگویان در مورد تاثیر بازی‌های گروهی بر جامعه‌پذیری کودکان دست یابیم. این گزارش حاصل جمع‌آوری پاسخ 1177 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن‌ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته‌اند، منعکس شده است.

اهداف تحقیق
مهم‌ترین هدف این نظرسنجی دستیابی به نظر پاسخگویان درمورد تاثیر بازی‌های پرتحرک و گروهی که کودکان در گذشته انجام می‌دادند بر آموزش، سلامتی و ‌جامعه‌پذیری آنان است.

روش گردآوری اطلاعات
در این پژوهش، با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی، نظرات شهروندان تهرانی به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) اخذ شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

 جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 1177 نفر از مردم تهران است.  گفتنی است که از این تعداد 40 درصد مرد و 60 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 12 تا 15 مرداد ماه 1387 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی
1. جنس؟         
2. سن؟      
3. تحصیلات؟
4. یکی از جنبه‌های بازی آموزش است به نظر شما می‌شه که در موقع بازی چیزی رو به بچه‌ها یاد داد؟
5. چه چیزهایی رو می‌شه به بچه‌ها آموزش داد؟    
6. به نظر شما بازی‌هایی که بچه‌ها در قدیم انجام می‌دادند چه تاثیری روی کودکان می‌گذاشت؟ 
7. به نظر شما بازی‌هایی که بچه‌ها الان انجام می‌دهند چه تاثیری روی کودکان دارد؟ 
8. به نظر شما بازی‌هایی که بچه‌ها در قدیم انجام می‌دادند چه تاثیری روی سلامتی‌شون داشت؟
9.  بازی‌های گروهی تاثیری چه تاثیری در ارتباط دوستی‌های بچه‌ها دارد؟  
10. آیا می‌شه با رواج بازی‌های قدیمی بچه‌ها رو با سنت‌های ایرانی بیشتر آشنا کرد؟   
11. برای رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان نقش کدام یک از نهادهایی که نام می‌برم مهم‌تر است؟ 
12. چه کارهایی می‌تونه انجام دهد؟     

چکیده:
 طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور تاثیر و نقش بازی‌های پرتحرک و گروهی بر سلامتی، آموزش و جامعه‌پذیری کودکان از نظر پاسخگویان، به اجرا درآمده است. یافته‌های این طرح به قرار زیر است:
-60 درصد از پاسخگویان زن و 40 درصد مرد هستند.
- 32 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-21 سال قرار دارند.
- 40 درصد  از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
- 85 درصد از پاسخگویان، آموزش کودکان در حین بازی را موثر می‌دانند.
- 52 درصد از پاسخگویان معتقدند که در حین بازی می‌توان آداب اجتماعی را بهتر به کودکان می‌شود آموزش داد.
- 41 درصد از پاسخگویان عنوان کردند، اجتماعی شدن، از تاثیرات بازی‌هایی است که بچه‌ها در گذشته انجام می‌دادند.
 - 27 درصد از پاسخگویان عنوان کردند، ابتلا به عوارض جسمی و چاقی از تاثیرات بازی‌هایی است که بچه‌ها در حال حاضر انجام می‌دهند.
- به اعتقاد 48 درصد از پاسخگویان بازی‌هایی که  بچه‌ها در گذشته انجام می‌دادند به دلیل برخورداری از فعالیت‌ بدنی و تحرک بسیار، تاثیر مثبتی بر سلامتی جسمی آنان داشت.
- 54 درصد از پاسخگویان بازی‌های گروهی را در افزایش صمیمیت و تحکیم دوستی‌های بچه‌ها موثر می‌دانند.
- 76 درصد پاسخگویان معتقدند که رواج بازی‌های قدیمی در آشنایی بیشتر بچه‌ها با سنت‌های ایرانی موثر است.
- به نظر 42 درصد پاسخگویان برای رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان نقش خانواده مهمتر از سایر نهاد‌ها است.
- از جمله اقداماتی که به نظر 36 درصد از پاسخگویان برای رواج بازی‌های قدیمی را در میان کودکان می‌توان نام برد، آموزش از طریق خانواده و تهیه برنامه‌های آموزشی از طریق مدرسه و تلویزیون است.

جنس پاسخگویان   
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو 60 درصد  زن  و 40 درصد مرد  هستند.

جدول شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

 
سن پاسخگویان
جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می‌شود بزرگ‌ترین گروه سنی در 1177 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 21 تا 30 سال (32 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد 71 سال به بالا  ( 4 درصد) تشکیل می‌دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

 سطح تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1177 نفر پاسخگو 39 درصد دیپلم و 4 درصد بی‌سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

 امکان آموزش به کودکان در حین بازی از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 4، از میان 1177 نفر پاسخگو 85 درصد آموزش در حین بازی را موثر می‌دانند.

جدول شماره 4-  توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص امکان آموزش به کودکان در حین بازی

موارد قابل آموزش در حین بازی از نظر پاسخگویان 

    بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 994 نفر پاسخگویی که آموزش کودکان در حین بازی را موثر می‌دانند، 52 درصد معتقدند که آداب اجتماعی را می‌توان در حین بازی به کودکان آموزش داد.

جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص موارد قابل آموزش در حین بازی

به نظر پاسخگویان بازی‌هایی که کودکان در گذشته انجام می‌دادند چه تاثیری روی آنان داشته است؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره6، 41 درصد از پاسخگویان اجتماعی شدن را از تاثیرات بازی‌هایی که کودکان در گذشته انجام می‌دادند، می دانند.

جدول شماره 6 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص تاثیر بازی‌های قدیمی بر کودکان

از نظر پاسخگویان بازی‌های جدید چه تاثیری بر کودکان دارد؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، 27 درصد پاسخگویان معتقدند که بازی‌های جدید موجب چاقی بیش از حد و تشدید عوارض جسمانی در کودکان می‌شود.

جدول شماره 7 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درخصوص تاثیر بازی‌های جدید بر  کودکان

تاثیر بازی‌هایی که در گذشته انجام می‌شد بر سلامتی کودکان از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8، 48 درصد پاسخگویان معتقدند تحرک و فعالیت بدنی بالایی که در بازی‌های قدیمی وجود داشت تاثیر مثبتی بر سلامتی کودکان دارد.

جدول شماره 8 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درخصوص تاثیر بازی‌های قدیمی بر سلامتی کودکان

 تاثیر بازی‌های گروهی بر ارتباط و دوستی‌های بچه‌ها از نظر پاسخگویان 
 بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9،  54 درصد از پاسخگویان معتقدند که بازی‌های گروهی موجب تحکیم دوستی‌ها و افزایش صمیمت میان کودکان می‌شود.

جدول شماره 9 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان درخصوص تاثیر بازی‌های گروهی بر دوستی‌های بچه‌ها

  تاثیر رواج بازی‌های قدیمی بر آشنایی کودکان با سنت‌های ایرانی از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، 76 درصد از پاسخگویان معتقدند که رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان بر آشنایی آنان با سنت‌های ایرانی موثر است.

 جدول شماره 10 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص تاثیر رواج بازی‌های قدیمی بر آشنایی کودکان با سنت‌های ایرانی

نمودار شماره 10- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص تاثیر رواج بازی‌های قدیمی بر آشنایی کودکان با سنت‌های ایرانی

به نظر پاسخگویان کدام نهاد نقش مهمتری برای رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان دارد؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره11، برای رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان، 42 درصد از پاسخگویان نقش خانواده را نسبت به سایر نهادها  مهمتر می‌دانند.

جدول شماره 11 – توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص نهاد موثر بر رواج  بازی‌های قدیمی در میان کودکان

به نظر پاسخگویان برای رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان چه اقداماتی باید انجام شود؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره12، به نظر 36 درصد از پاسخگویان با آموزش از طریق خانواده و تهیه برنامه‌های آموزشی از طریق مدرسه و تلویزیون می‌توان بازی‌های قدیمی را در میان کودکان رواج داد.

جدول شماره 12– توزیع پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص اقدامات رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان

نمودار شماره  12- پراکندگی پاسخگویان بر اساس نظر آنان در خصوص اقدامات رواج بازی‌های قدیمی در میان کودکان

--------------------------------

1- اوقات فراغت و نیازهای مردم، جورج تورکیلدسن، ترجمه: دکتر عباس اردکانیان- عباس حسنی، فصل دوم: بازی، کودکان و اجتماع، صفحه30