همشهری آنلاین _ زهرا بلندی: اینجا یک راسته تجاری در منطقه ۱۹ است. سال‌ها پیش تعدادی از بومیان منطقه در نزدیکی محل سکونت‌شان دکانی دست‌وپا کردند تا از این طریق امرار معاش کنند. به مرور با افزایش تعداد مغازه‌ها و کاسبانی محلی، پای مهمانان ناخوانده از محله‌های دیگر شهر هم به این نقاط باز شد. مهمانانی که پس از مدتی نه تنها صاحبخانه شدند، بلکه مهمانانی دیگر را هم به محفل‌شان دعوت کردند. بازار روزبه‌روز بزرگ‌تر شد بدون اینکه به زیرساخت‌های شکل‌گیری آن در دل بافت مسکونی توجه شود. این سرنوشت مشترک بازارهای پارچه عبدل‌آباد، مبل نعمت‌آباد و لوازم دکوری و اسباب‌بازی صالح‌آباد است. از سکه شدن نان کاسبان و رشد اقتصادی املاک اهالی محل که بگذریم، بی‌توجهی به این مهم مشکلاتی را در خیابان‌های باریک و کم‌عرض منطقه ایجاد کرده که ترافیک سنگین و غیرقابل کنترل مهم‌ترین آنهاست.
ترافیک بازار عبدل‌آباد از تقاطع خیابان ماهان، همان ابتدای بلوار شکوفه کاملاً مشهود است، اما هرچه جلوتر می‌رویم اوضاع بدتر می‌شود و بیشتر در ترافیک گره می‌خوریم. با عبور از خیابان احد و راسته دستفروشان شال و روسری، ظرف و ظروف و... که‌در پیاده‌رو خیابان شکوفه بساط‌شان را پهن کرده‌اند، به خیابان احسانی می‌رسیم. بازاری که تا پیش از سال ۱۳۸۰ به محل فروش نخ و دوک و تکه پارچه‌های ارزان‌قیمت معروف بود و چند خرده‌فروش در آن کار می‌کردند به مرور زمان با افزایش پارچه‌فروشان از سال ۱۳۸۵ به‌عنوان یک بازار به رسمیت شناخته شد و تا خیابان‌های اطراف؛ احد، بدر و انقلاب و شکوفه گسترش یافت و کم‌کم تا داخل کوچه‌ها هم پیش رفت. حالا بیشتر اهالی در خردترین فضاها هم کسب و کار راه انداخته‌اند و بعضی حتی در طبقه همکف خانه‌شان خرید و فروش می‌کنند.
«حسین مقیمی» که یکی از ساکنان قدیمی این محله است، می‌گوید: «با شکل‌گیری این بازار ارزش املاک ساکنان بالا رفت و کسب و کار رونق گرفت، اما بروز عواملی همچون رفت و آمدهای زیاد و ترافیک سنگین شرایط سکونت در اینجا را با دشواری روبه‌رو کرد تا حدی که بسیاری از اهالی به سبب مشکلات بازار از اینجا مهاجرت کرده و مهاجران غیربومی جای آنها را گرفتند. کمبود جای پارک در این محدوده بیداد می‌کند. پارکینگ عمومی با ظرفیت محدود که در خیابان‌های گل‌آرا و ورزش وجود دارد، جوابگوی این حجم از جمعیت نیست.»
- دردسرهای بازار مبل یک محله ۴۰۰ ساله
از راسته بازار مبل نعمت‌آباد، بعد از پل شهید کاظمی وارد خیابان طالقانی می‌شویم تا از یکی از کوچه‌های نقلی و باریک خودمان را به خیابان پوریای ولی و بازار صنایع چوبی برسانیم. به قد و قواره این خیابان بیشتر از ۶ متر نمی‌خورد. مبل سلفون پیچ شده روی وانت‌بار سوار شده و فردی با دقت بالا به راننده برای خروج خودرو از کوچه، فرمان می‌دهد. مبلمان و میز ناهارخوری تا میز عسلی و تحریر و... در این بازار پیدا می‌شود و خریداران با این استدلال که قیمت اجناس این بازار از بازارهای دیگر شهر ارزان‌تر است از محله‌های مختلف به اینجا می‌آیند. در دهه ۶۰ فقط چند مغازه سمساری در محله ۴۰۰ ساله نعمت‌آباد وجود داشت. به مرور مردم بخشی از ساختمان مسکونی‌شان را تغییر کاربری داده و به انبار یا مغازه‌هایی برای فروش اجناس دست دوم تبدیل کردند، اما بعد از اقدام شرکت ساماندهی برای پلمب سمساری‌های محله نعمت‌آباد در دهه ۸۰ واحدهای تجاری نوفروشی کم‌کم در این محله شکل گرفت.
حالا به حدی رسیده که بیش از ۲ هزار واحد تجاری در خیابان‌های پوریای‌ولی، جانباز و نور به تولید و عرضه صنایع چوبی می‌پردازند. اشتغالزایی و افزایش قیمت املاک جزء مزیت‌های شکل‌گیری این بازار است، اما از کنار آسیب‌های آن به‌خصوص ترافیک سنگین به راحتی نمی‌توان گذشت. «مرتضی آقامحمدی» از اهالی قدیمی محله نعمت‌آباد به این مشکل اذعان دارد: «زیرساخت‌ها و خدماتی که به این بازار داده شده هیچ شباهتی به یک راسته تجاری ندارد. پارکینگ درخور این بازار در محله وجود ندارد و در روزهای پایانی هفته هم خیابان‌های این محله قفل می‌شود. چند سالی است که پیگیر ساخت پارکینگ طبقاتی در ابتدای خیابان نور در ساختمان راهور و یگان حفاظت شهرداری هستیم و اقداماتی هم انجام شده، اما متأسفانه به دلایلی کار مسکوت مانده است.»
- دوربین‌های ثبت تخلف هم کارساز نیست
راننده سمند در میان خودروهای دوبل پارک شده دنبال یک جای خالی است که فروشنده با شتاب از مغازه خارج می‌شود: «پارک نکن! اینجا دوربین ثبت تخلف گذاشته‌اند. جریمه می‌شوی! » قدمت بازار صالح‌آباد کمتر از ۱۰ سال و از ۲ بازار نخست کمتر است، اما شلوغی آن دست‌کمی از دیگر بازارها ندارد. سال ۱۳۹۰ فقط چند مغازه و کارگاه در خیابان کلهر روستای صالح‌آباد وجود داشت، به مرور زمان تعداد مغازه‌ها بیشتر شد و چند سالی است تا خیابان‌های روستای رسالت همچون خیابان اناری، صاحب‌الزمان(عج)، گودرزی و بهشتی هم امتداد یافته است. این بازار در دل ۲ روستای چسبیده به هم شکل گرفته، اما بورس دکوری، لوازم آشپزخانه و اسباب‌بازی آن دست‌کمی از دیگر بازارهای بورس شهر ندارد و روزانه خریداران بی‌شماری از سراسر شهر و کشور برای خرید به آن مراجعه می‌کنند. «مهدی پرک» یکی از ساکنان قدیمی روستای رسالت است: «اینجا نسبت به بازار عبدل‌آباد درگیر مشکلات بیشتری است.
علاوه بر ترافیک و شلوغی همیشگی، ورود فروشندگان مهاجر از شهرها و روستاهای دیگر، آسیب‌های فرهنگی زیادی بر این روستا تحمیل کرده است. بدون اینکه زیرساخت اولیه اعم از تأمین پارکینگ، اصول استاندارد ساخت‌وساز در نظر گرفته شود املاک موجود در کوچه‌ها به راحتی جواز تجاری گرفتند و در گذر زمان مشکلات ما قد کشید. با شکل‌گیری این بازار شاهد تردد تعداد زیاد خودرو هستیم. به تازگی چند دوربین ثبت تخلف و پارک غیرمجاز در محله نصب شده، اما هنوز آن‌طور که باید کارساز نبوده است. ارزش افزوده کاذب املاک و به تبع آن افزایش اجاره‌بها هم معضل دیگری است که باعث شده برخی بومی‌های محل در پرداخت اجاره به مشکل بخورند و از اینجا بروند.»
- به فکر اقدامات بلندمدت باشیم
سال‌هاست از ترافیک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زندگی شهری یاد می‌شود. این موضوعی است که همواره باعث کاهش کیفیت زندگی، اتلاف وقت، آلودگی هوا و صدا و همچنین تهدیدکننده سلامت شهروندان مخصوصاً در شهرهای بزرگ است. اقتصاد این کلانشهرها که بیشتر مصرف‌گراست باعث شده تا نحوه توزیع کالاها و خدمات، نقشی مهم در پایداری اقتصاد شهر برای تأمین رفاه مصرف‌کنندگان و حتی بازاریابی برای تولیدکنندگان شهری ایفا کند.
از این‌رو سال‌هاست شاهد به وجود آمدن بازارهایی در دورترین نقاط شهر هستیم که از آنها به‌عنوان بازارهای محلی و منطقه‌ای یاد می‌شود که بدون زیرساخت و برنامه‌ریزی شهری به شکل قارچ‌گونه به‌وجود آمده‌اند. یکی از مهم‌ترین مسائل در موقعیت‌یابی چنین بازارهایی که بازار عبدل‌آباد، نعمت‌آباد و صالح‌آباد نمونه‌ای از آنها هستند، ترافیک است. وضعیت ترافیکی مناطق پیرامونی بازارهای محلی در وهله اول متأثر از حجم سفری است که در منطقه ایجاد شده و در وهله دوم از نحوه خدمت‌رسانی شبکه دسترسی و همچنین وجود پارکینگ‌های عمومی برای پاسخگویی به حجم سفر و تقاضا تأثیر می‌پذیرد. در صورت نبود تعادل میان این دو عامل، گردش ترافیکی در مناطق پیرامون دچار مشکل شده و در نهایت به اغتشاش و انسداد راه‌های اطراف می‌انجامد. با نگاه اجمالی به هریک از بازارهای موجود، برای سنجش وضعیت ترافیکی محدوده پیرامونی می‌باید مقایسه متناظر میان شاخص‌های مؤثر بر زیرساخت‌های شبکه دسترسی در اطراف بازار را مورد بررسی قرار داد.
در بررسی وضعیت این بازارها که معمولاً در حاشیه شهرهای بزرگ شکل می‌گیرند نقاط ضعف بسیاری همچون نبود نظام حمل‌ونقل عمومی پاسخگو به مرکز شهر و محدوده بازار، نبود شبکه پیاده‌روی در محدوده و نازل بودن کیفیت منظر معابر (کف‌سازی‌ها)، ضعف مدیریت ترافیک و کمبود فضای پارک و توقف‌های غیرقانونی و ایجاد مزاحمت برای ساکنان محله‌ها، در هم‌آمیختگی ترافیک سواره و پیاده وکاهش امنیت پیاده را می‌توان در نظر گرفت. در برابر این معضلات راه‌حل‌هایی تجویز می‌شود که در مقابل حجم معضلات به وجود آمده شاید تنها به‌صورت دوره‌ای و کوتاه‌مدت مؤثر واقع شوند، اما برای رفع ریشه‌ای این معضلات و تبدیل این مراکز به فضاهای بدون آلودگی و ترافیک باید اقداماتی همچون ساخت پارکینگ‌های عمومی با ظرفیت بالا، شناسایی و رفع گره‌های ترافیکی، ساماندهی سیستم حمل‌ونقل عمومی و... اجرا شود.
- مشکلات بازارهای بدون زیرساخت یک‌شبه حل نمی‌شود
بازارهای عبدل‌آباد، نعمت‌آباد و صالح‌آباد که در گذر زمان بدون زیرساخت شکل گرفته‌اند معضلات ترافیکی را به منطقه ۱۹ تحمیل کرده‌اند که به راحتی و یک‌شبه نمی‌توان برای حل و فصل آنها اقدامی کرد. جمع‌آوری دستفروشان خیابان احسانی و تبدیل این خیابان به پیاده‌راه، اقدام خوبی بود که طی سال‌های اخیر مدیریت شهری اجرا کرد، اما بازار عبدل‌آباد فقط در این خیابان خلاصه نمی‌شود و خیابان‌های منشعب هم اکنون دچار مشکل شده‌اند. این موضوعی است که معاون حمل‌ونقل و ترافیک منطقه ۱۹ با بیان آن می‌گوید: «۲ پارکینگ عمومی با ظرفیت‌های ۱۸۰ و ۱۵۰ خودرو در خیابان‌های گل‌آرا و ورزش وجود دارد. حیاط ۴ مدرسه نزدیک این بازار تا پیش از کرونا برای پارک خودرو استفاده می‌شد، اما متأسفانه اکنون غیرفعال شده است.
در بازار نعمت‌آباد هم با بافت متراکم و وضعیت بدی که به لحاظ ترافیکی در کوچه‌ها به بار آمده از نظر شهرسازی نمی‌توان‌کاری انجام داد و باید طرح تفضیلی یا «تی او دی» (توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی) دخالت کند. پارکینگ‌های این بازار هم ۲ مورد با ظرفیت ۶۰ و ۳۰ خودرو است. بازار صالح‌آباد هم در محدوده حریم منطقه قرار گرفته و مشکلات مربوط به ترافیک آن توسط دهیاری اداره می‌شود با این حال ۲ پارکینگ با ظرفیت ۱۵۰ و ۶۰ خودرو در این محدوده وجود دارد و اقداماتی همچون افزایش عرض معبر، نصب تابلوهای هدایت مسیر، نصب دوربین توقف خودرو و... به تازگی برای کنترل ترافیک در این محدوده انجام شده است.»