کوهستان ایران از یکسو و جاری بودن رودخانه‌های متعدد در آن از سوی دیگر فصل جذابی را در کتاب گردشگری کشورمان رقم زده است که به‌تناسب اقلیم، آبشارهای گوناگونی را به‌عنوان مقصد طبیعت‌گردان به‌وجود آورده است.
فرارسیدن پاییز می‌تواند میزبانی طبیعت را با آبشارها، طراوتی دیگر ببخشد تا رونقی برای طبیعت‌گردی ما باشد.با توجه به توصیه سازمان جهانی جهانگردی مبنی بر طراحی تور با علایق ویژه، آبشارها می‌توانند بهانه سفرهای جذابی باشند که یک تور با علاقه ویژه یعنی ملاقات و لذت بردن از آبشار آن را رقم می‌زند. با این وصف و با توجه به فرارسیدن پاییز و فصل بارش باید توجه داشت که دل‌سپردن به سقوط قطره‌های آب از ارتفاع نیازمند رعایت 2دسته قانون است؛ یکی قوانین زیست‌محیطی و دیگری قوانین ایمنی.
اگر به اجمال به بررسی آبشارهای ایران بپردازیم دست‌کم می‌توانیم 43 آبشار را در 11 استان کشور نام ببریم. طبیعتاً این 11 استان همان مناطقی هستند که کوهستان‌های ما در آن واقع شده‌اند.
آذربایجان غربی، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، اصفهان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، تهران، همدان، اردبیل، گلستان و مازندران ازجمله این مناطق محسوب می‌شوند.برخی از این آبشارها فصلی‌اند ولی بیشتر آنها در تمام سال جاری هستند؛ برخی ویژگی خود را به‌واسطه سرما و یخ‌زدگی کسب کرده‌اند و برخی دیگر با آب و هوای روح‌بخشی که در محل به‌وجود آورده‌اند.
گاهی تأثیر این آبشارها به‌جایی رسیده که دمای هوا را در محل سقوط آب نسبت به ارتفاع به‌شدت کاهش می‌دهد و موقعیتی استثنایی رقم می‌زند، نظیر منطقه‌ای به‌نام «توبیرون» ( به زبان محلی یعنی جایی که تب از تن بیرون می‌رود) در خوزستان که محلیان از آن برای شفابخشی کسانی که تب داشتند بهره می‌بردند.در این میان ساختار برخی از این آبشارها سبب تفاوت در آنها شده و همین تمایز، ویژگی‌ای شده تا طبیعت‌گردان بیشتری را به خود جذب کند. نمونه این آبشارها را می‌توان در آبشار پله‌ای و 12گانه شیرآباد مثال زد.
آذربایجان غربی: آسیاب خرابه.
کهگیلویه و بویراحمد: آبشار بهرام‌بیگی بویراحمد، کنج بنار گچساران، مارگون و سی‌سخت.
لرستان: آبشار چکان، دو رود، تاف و آبشار شوی که حد فاصل اندیمشک و دورود واقع شده است.
اصفهان: آبشار خضر، کردعلی، سمیرم، تخت سلیمان.
ایلام: چم‌آو، آب‌تاف دهلران و سرطاف.
چهارمحال و بختیاری: آتشگاه در 40 کیلومتری لردگان و آبشار چشمه کوهرنگ. همچنین آبشار دره عشق که ارتفاع بلندی دارد، بین روستای دره عشق و اورک شاهپوری در این استان واقع شده است.
تهران: آبشار دوقلو، پسنگ در شیرپلا، سوتک در شمال‌غربی دربند، شکرآب شمیرانات، آبشار لار، وسون دربند، امامزاده داوود، میگون، آبشار فصلی پیچ آدران واقع در 15 کیلومتری کرج- چالوس، سنگان، یخ کوه دماوند و آبشار یخی در جاده چالوس.
همدان: گنج‌نامه واقع در کوه الوند در دره عباس‌آباد.
اردبیل: آبشار گورگور واقع در دیار شیخ صفی.
گلستان: آبشار مینو دشت واقع در 20 کیلومتری گالیکش و در 5 کیلومتری جاده اصلی و آبشار 12گانه شیرآباد.
مازندران: آبشار هریجان، آمل و ایج یا ده قلو.
آبشارهای اسکندر، ماهاران، غار حاجی‌آباد، شورشورانه، بی‌بی سیدان و سوستون نیز از جمله آبشارهای متفاوت و منحصربه‌فرد ایران به‌شمار می‌آیند.
«علی خدابخشی» و «محبوبه ملکی»زن و شوهر تورلیدری که در زمینه طبیعت‌گردی فعالیت می‌کنند به آبشارهای درون غاری هم اشاره دارند که نمونه آن آبشار درون‌غار «برازجان» است.
آبشارهایی که در لیست نیامده است!
علی خدابخشی و محبوبه ملکی که هر دو بر پایه تخصص کوهنوردی خود بسیاری از نقاط بکر کوهستان را برای طبیعت‌گردی شناسایی کرده‌اند از آبشارهای دیگری نام می‌برند که در لیست آبشارها گنجانده نشده و بیشتر برپایه تجربه شخصی، آن را اطلاع‌رسانی کرده‌اند.
«آبشار گزو» حوالی قائم‌شهر و «آبشار کبوددل» و همین‌طور «دووه» در استان گلستان از جمله آبشارهای جنگلی محسوب می‌شوند که در پاییز باتوجه به فصل بارش باید تجهیزات مناسب که کفش و لباس متناسب است همراه داشت. این آبشارها با فرسایشی که در بستر خود به‌وجود آورده‌اند شکل زیبایی ایجاد کرده‌اند، مثلاً «آبشار گزو» یک‌‌نیم دایره سنگی به قطر تقریبی 50 متر ایجاد کرده که آبشار در مرکز این انحنا قرار گرفته است.
این دو کوهنورد- طبیعت‌گرد «آبشار ریجاب» حوالی کرند را نیز برای بازدید توصیه می‌کنند. خدابخشی می‌گوید: «ما آبشارهای طبقاتی هم داریم که آبشار «شلماش» در سردشت آذربایجان غربی و آبشار «شاهاندشت» در هراز از این دست محسوب می‌شود.»
از آبشارهای فصلی نیز می‌توان به 2 آبشار کمرد در تهران و آبشار دوساری جیرفت اشاره کرد.
آبشارها و نکته‌هایشان
با توجه به اینکه پاییز فرا رسیده و احتمال بارندگی بسیار است برای بازدید از آبشارها حتماً باید دو دسته قانون را رعایت کنیم؛ یک دسته از قوانین زیست‌محیطی است و دسته دیگر نکات ایمنی.
نمی‌توان از این نکته غافل بود که ما به آبشار برویم و دور از هیاهوی زندگی روزمره شهری به صدای جدال آب و ارتفاع بپردازیم و آرامش بگیریم ولی بعد با ریختن زباله به‌ویژه ظروف یک‌بار مصرف این منظره را تخریب کنیم که خودمان یک بار دیگر نتوانیم به چنین مقصدی بیاییم.
علی خدابخشی و محبوبه ملکی می‌گویند: «باید دانست که زیر آبشار به‌دلیل فرسایش گودال و چاله‌ای به‌وجود می‌آید که گاهی برای شنا وسوسه‌کننده است ولی باید توجه داشت که این گودال‌ها گاهی خیلی عمیق‌تر از آن چیزی است که ما فکر می‌کنیم و ممکن است همین موضوع خطر‌آفرین باشد.»
این توصیه متوجه کسانی است که می‌خواهند شیرجه بزنند و از ارتفاع به درون حوضچه بپرند.این2 تورلیدر کوهنورد می افزایند: «راه رسیدن به بسیاری از این آبشارها کوهستانی است و پیاده‌روی سختی دارند برای همین حتماً لازم است به اصول اولیه کوهنوردی مسلط باشیم یا با یک تورلیدر آشنا و مسلط به چنین مسیرهایی پا به این عرصه بگذاریم.»
نصب پلاکارد، نوشته، ریختن زباله حتی زباله‌های قابل بازیافت همگی می‌توانند این مقاصد زیبا را مخدوش کنند پس اگر پا به طبیعت، آن هم از نوع آبشارش گذاشتید احترام به آن را فراموش نکنید.