باتوجه به آثار و پیامدهای این اختلال بر رفتار و کردار کودک شناخت نشانه‌ها و راه‌های درمان آن حائز اهمیت است این مقاله تلاش کرده است چنین شناختی را در اختیار خوانندگان قرار دهد. با هم می‌خوانیم.
کودکان کم‌توجه و یا بی‌توجه به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1- نسبت به مسایل اطرافشان بی‌توجه و بی‌اهمیتند.
2- سریع برانگیخته می‌شوند.
3- بیش فعالند.
1-کودکان دسته اول شامل:
الف- اغلب موارد در تمام کردن کارهایی که خود شروع کرده‌اند با شکست و ناکامی مواجه می‌شوند.
ب- غالبا به نظر می‌رسد که به موضوع مورد نظر گوش نمی‌دهند.
ج- در نظر دادن به کار با مشکل مواجه‌اند.
د- در انجام فعالیت‌های مربوط به بازی نیز با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
2-کودکان دسته دوم شامل:
الف- اغلب قبل از فکر کردن کاری را شروع می‌کنند.
ب- به طور افراطی از یک فعالیت به فعالیت دیگر می‌پردازند.
ج- در نظم دادن به کار با مشکل مواجه‌اند.
د- نیاز به نظارت و سرپرست مداوم دارند.
ر- کرارا در کلاس فریاد می‌زنند.
ز- تحمل رعایت را در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی ندارند.
3-کودکان دسته سوم شامل:
الف- مرتبا به این طرف و آن طرف می‌روند از روی چیزهای مختلف بالا می‌روند.
ب- نمی‌توانند آرام و ساکت باشند؛ مرتبا وول می‌خورند، بی‌قراری و ناآرامی از خود نشان می‌دهند.
ج- قادر نیستند برای مدتی در جایی ثابت بنشینند.
د- به هنگام خواب نیز مرتبا به این طرف و آن طرف می‌چرخند
و- همیشه در حال حرکت و انجام کاری هستند و آرام و قرار ندارند، گویا به وسیله موتوری حرکت داده شده‌اند.
والدین لازم است بدانند در صورت مشاهده سه مورد از موارد فوق در رفتار کودکانتان می‌توانید قضاوت کنید که کودک شما دچار عدم توجه شده است.
زمان بروز این مسئله:
1- در کودکان قبل از 7سالگی قابل مشاهده است.
2- طول مدت یا تداوم این اختلاف حداقل 6ماه است.
علل احتمالی بروز عارضه کم‌توجهی کودکان یکی از سه موارد زیر می‌تواند باشد:
1- عوامل ژنتیکی.
2- شرایط قبل از تولد(دوران بارداری)
3- شرایط خاص زیستی(بندی)- فردی.
حال مهمترین و اساسی‌ترین مسئله این است که بدانیم با این دسته از کودکان چه باید کرد و کدام شیوه برخورد در روند بهبودی آنان موثر واقع می‌شود.
شیوه‌های بهبود اختلال عدم توجه کودکان
الف- تلاش فشرده و همه‌جانبه ما در جهت تقویت دامنه توجه کودکان
ب- ایجاد محرک‌های قوی مثلا استفاده از ابزارهای آموزشی.
ج- توجه به نیازهای اساسی کودکان:
نیازهای مادی مثل خرید لباس.
نیازهای غیر مادی مثل: تفریح کردن.
د- کاهش محرک‌های مزاحم:
1-جلوگیری از پرخاشگری مثل پرهیز از داد و فریاد کشیدن.
2- جلوگیری از خشونت مثل پرهیز از رفتارهای عصبانی و خشک.
3- دوری از جو ناملایم و متشنج در منزل مثل ایجاد جو مساعد به واسطه مهربانی و عطوفت.
ر- آموزش این مسئله که کودکان باید یاد بگیرند ابتدا فکر کنند و بعد کاری را انجام دهند مثل قبل از پریدن از بلندی باید فکر کنند که ممکن است آسیب ببینند.
نمونه‌ها
الف- تلاش همه جانبه مادر در جهت تقویت دامنه کودک(آموزش خوب گوش دادن):
مثلا در زمانی که پدر و یا مادر و یا یکی از بزرگترها در حال صحبت کردن است و کودک شما در حال بازی کردن او را صدا کنید و با منطق و دلیل و زبان خوش به او بگویید. کار درستی نیست در زمانی که بزرگتری صحبت می‌کند به حرف‌هایش بی‌توجه باشید. و آیا شما دوست دارید که در زمانی که صحبت می‌کنید دیگران با تو اینچنین کنند. و موضوع مهمتر اینکه صحبت‌های او می‌تواند برای شما مفید باشد و در آینده بتوانید از آنها استفاده کنید.
با مثال زدن یکی از افراد شناخته شده که فرزندانتان بدان علاقه دارد و فرد مثبت و تحصیلکرده‌ای است مطلب را بهتر بیان کنید. که اگر می‌بینی فلان کس به این مقام رسیده به خاطر این بوده که به حرف‌های بزرگان گوش کرده و شنونده خوبی برای حرف‌های دیگران و محیط پیرامونش بوده است. حتی می‌توانید به وسیله وعده پاداش و تشویق، انگیزه او را برای (خوب شنیدن، خوب دیدن) بالا ببرید و بعد او را آزمایش کنید و بدین وسیله به میزان درک و توجه او پی ببرید. این کودکان لازم است بیاموزند که چگونه با کمک دیگران حواس‌پرتی‌ها و آشفتگی‌های ذهنی خود را به حداقل برسانند.
ب- ایجاد محرک‌های قوی:
1- داشتن صبر و حوصله از سوی والدین.
2- ابراز علاقه و موفقیت تحصیلی دانش‌آموز.
3- استفاده از ابزارهای آموزشی.
1- داشتن صبر و حوصله از سوی والدین:
گاه پیش آمده که موضوعی را به کودکتان می‌گویید. اما او با بی‌توجهی و سر به هوایی به حرف شما، به کار خود می‌پردازد برای دومین بار و حتی چندمین بار می‌گویید و او اهمیت نمی‌دهد. و شما نیز فراموش می‌کنید. در صورتی که عکس‌العمل‌های فرزندان شما نباید باعث شود تا با بی‌حوصلگی میدان را خالی کنید و کوتاه بیایید. بلکه لازم است با دقت و حوصله و شادابی و حتی با استفاده از روش‌های کودکانه و بازی موضوع را به او تفهیم کنید. و زمینه رضایتبخشی را برای او فراهم آورید تا با ایجاد انگیزه و خاطره خوشی از آن صحنه به درک و فهم خود در پذیرش موضوعات بپردازد.
2- ابراز علاقه و موفقیت تحصیلی دانش‌آموز: والدین باید نسبت به وضع تحصیلی فرزندشان بی‌تفاوت نباشند. مثلا زمانی که فرزندانتان با شادی تمام نمره بالای خود را به شما نشان می‌دهند. با استقبال و خوشرویی و تشویق از نمره‌ای که او گرفته اظهار خوشنودی کنید. و اما زمانی که نمره پایینی گرفته به سرکوب، تحقیر و سرزنش او نپردازید.
-بلکه با تشویق کلامی و ایجاد انگیزه و امیدواری او را به کسب موفقیت‌ها در آینده کمک کنید. و متوجه باشید که نباید هم‌سن و سالان را به رخ آنها کشید زیرا این مسئله به جای اینکه سازنده باشد، مخرب است.
3- استفاده از ابزارهای آموزشی:
بهتر است والدین در مورد آن دسته از کودکانشان که در توجه داشتن با مشکلاتی روبه‌رو هستند برای یادگیری و آموزش مطالب از وسایل کمک آموزشی استفاده کنند.
- استفاده از این وسایل درک و فهم کودک را نسبت به موضوع بیشتر می‌کند.
ج- توجه به نیازهای اساسی کودکان
نیازهای مادی:
باید اجازه دهید تا کودک به میل، علاقه و سلیقه خود وسایل شخصی( از قبیل کیف، کفش و ...) را تهیه نمایید.
-سعی کنید سلیقه و نظر خود را به آنها تحمیل نکنید.
- هر وسیله معقول دیگری را که به آن علاقه دارد و تهیه آن در توان شما است و می‌تواند برای کودک شما مفید فایده باشد برای او تدارک ببینید تا از آن استفاده کنید.
- اجازه دهید کودکانتان با دوستان هم سن و سال خود معاشرت کنند البته با حسن نظارت شما بر روابط آنها. رعایت این قبیل موارد و سایل موارد باعث می‌شود که حسن اعتماد به نفس و استقلال در او پرورش یابد و بتواند در آینده مستقل عمل کند و وابسته به دیگران نباشد.
نیازهای غیر مادی:
زمینه لازم برای عشق ورزیدن و محبت کردن را برای فرزندانتان فراهم آورید. و متقابلا بدین وسیله او را مورد عشق و محبت قرار داده‌اید. باید توجه داشته باشید که فرزند شما نیاز به محبت دارد و باید وجود او را سرشار عشق و محبت کنید. بی‌علاقگی و بی‌توجهی به کودک اثرات زیان‌آوری دارد که غیر قابل جبران است. برای جلوگیری از این پیش آمد حداقل می‌توانید با دستورات زیر او را از محبت اغنا کرده و زمینه‌های کمبود را در درون او از بین ببرید. و فکر و ذهن او را معطوف توجه به خود و اطراف خود کنید. لازم است در طول روز چندین‌بار به کودکان خود بگویید تو را خیلی دوست دارم. در طول روز چندبار او را در آغوش بگیرید و ببوسید. به او احترام بگذارید و به شخصیت او بها بدهید. با الفاظی چون عزیزم او را صدا کنید و برای پاسخ دادن به او جانم و فدایت شوم را به کار ببرید.
د- کاهش محرک‌های مزاحم
1- جلوگیری از پرخاشگری:
- اگر به این نکته توجه داشته باشیم که فرزندان ما از ما الگو می‌گیرند. و در واقع آنها آینه ما خواهند بود مسلما سعی خواهیم کرد تا بهترین و مفیدترین نقش‌ها را در منزل ایفا و اجرا کنیم پس بیاییم شیوه صحیح رفتارمان را برای تربیت فرزندانمان از جزیی‌ترین رفتارهای شروع کنیم. در حضور او در جو خانوادگی با صدای بلند صحبت نکنیم، با صدای بلند او را خطاب نکنیم، داد و بیداد نکنیم و فریاد نکشیم.
در حضور او از دعوا کردن بپرهیزیم، به همدیگر طعنه نزنیم، الفاظ نادرست و ناپسند را در منزل به کار نبریم، توهین‌آمیز و غرض‌دار در حضور او صحبت نکنیم. در حضور او با همدیگر مهربانی کنیم صمیمیت و صداقت را به او بیاموزیم تا او خود را با محیط آرام و مهربانی مانوس سازد.
2- جلوگیری از خشونت:
- لازم است حتی‌الامکان در حضور کودکانمان عصبی نشویم.
- مضطرب نباشیم.
- نگرانی‌هایمان را بروز ندهیم.
- حتی چهره خود را برانگیخته نسازیم.
- خشک و رسمی برخورد نکنیم.
- درگیری فیزیکی در حضور او نداشته باشیم. زیرا خشونت روح و روان کودک شما را می‌آزارد و آینده او را با مشکل روبه‌رو می‌سازد. درست است که شما (پدر و مادر) از سرکار برگشته‌اید. خسته و احتیاج به استراحت دارید و در همان زمان کودکتان با شلوغ کردن سرگرم بازی است و از شما نیز انتظار بازی دارد. شما به جای استفاده از الفاظ خشن و برخورد کردن با او، با خوشرویی و استدلال از او بخواهید که فعلا سرگرم بازی و کار دیگری شود تا شما استراحت کنید. به او قول بدهید که بعد از استراحت‌تان حتما با او بازی خواهید کرد و حتما به قول خود عمل کنید.
3- پرهیز از جو ناملایم:
پدران و مادران باید توجه داشته باشند که اگر با همدیگر اختلافاتی دارند اختلافات خود را برای فرزندانشان بازگو نکنند.
-در حضور آنان نباید کنایه‌آمیز با هم برخورد کنید هیچ کدام نباید نکات منفی دیگری را برای کودکتان بازگو کنید.
-کوتاهی‌های همدیگر را برای فرزندتان سهوی و اتفاقی جلوه دهید.
- نکات منفی یکدیگر را توجیه مثبت کنید و دیگری را از برچسب‌های منفی که فرزندتان نسبت به شما داشته مبرا و تبریه سازید.
- در حضور فرزندانتان دعوا نکنید، حتی اگر شده به ظاهر نشان دهید که با همدیگر مشکلی ندارید و صمیمی هستید.
ذ- آموزش تفکر قبل از انجام کار به کودکان:
کودکان و دانش‌آموزان مبتلا به کمبود توجه نیز می‌بایست همزمان مورد توجه اصلاح و درمان قرار گیرند.
- آنها باید بیاموزند که قبل از ارائه پاسخ به هر سؤالی و یا شروع به انجام هر کاری لازم است ابتدا تامل کنند. بالطبع برای ایجاد چنین نگرش مثبت و عادت مطلوبی در این قبیل کودکان لازم است این امر با نظارت مستمر والدین صورت پذیرد. رعایت این مسئله از سوی والدین باعث می‌شود تا کودک به این موضوع عادت کند و در واقع با تقویت خودانضباطی و خویشتن‌داری‌این رفتارها را جزو عادت فردی خود کند و بدین‌وسیله اندیشیدن و عمل کردن به کودک واگذار می‌شود.
و اما دسته سوم از کودکان بی‌توجه یا کم توجه بیش فعالان هستند.
همانطور که می‌دانیم عامل دیگری که در زمینه بی‌توجهی و یا کم‌توجهی کودکان موثر است بیش فعال بودن آنهاست.
استفاده از روش شبیه‌سازی لاک‌پشته در مرتفع کردن این موضوع. والدین باید توجه داشته باشند روشی وجود دارد به نام شبیه سازی لاک‌پشت به این معنا که به کودکانتان آموزش دهید که بگویید می‌خواهند آرام و با طمانیه حرکت کنند آرام و آهسته همچون لاک پشت، در این روش کودک با بهره‌گیری از برنامه‌ای جامع، منظم و هدایت شده که مرکب از فعالیت‌ها وتمرینات گوناگون با خونسردی و آرامش است.می‌آموزد که حرکت زائد و غیر ضروری خود را کاهش دهد. حرکت لاک پشتی، آهنگ و هدف مطلوب این روش محسوب می‌شود.
الف- استفاده از روش‌های الگویی: رفتار مطلوب بزرگسالان را برای او الگو ونمونه قرار دهید.
ب- استفاده از روش‌های خوداصلاحی: کاهش یا اصلاح رفتار زائد و غیر ضروری از طریق مشاوره رفتار خود در ویدئو. مثلا زمانی که کودکان شروع به حرکات بیش فعالانه می‌کنند توسط دوربین از آنها فیلم تهیه کنید و در زمانی که آرام هستند فیلم را برای او به نمایش بگذارید و از این طریق علت رفتارهای عجولانه و پر جنب و جوش را از او در فیلم بپرسید و شروع به اصلاح تک تک رفتارهای او کنید.
ج- استفاده از روش نمایش و ایفای نقش: فردی را که بدان معتقد هستید و رفتارهای او را می‌پسندید برای کودکان نمونه و مثال بزنید و از او بخواهید که رفتارهای آن فرد را برایتان ایفا کنند. بدین طریق کم‌کم او عادت می‌کند که چنین رفتار کند، خصوصا زمانی که مورد تشویق نیز قرار گیرد.
همانطور که واقف هستید از دیگر مشکلات کودکان بی‌توجه، عدم برقراری ارتباط اجتماعی متقابل با همسالان است. برای برقراری ارتباط اجتماعی مفید کودکان می‌توان مهارت‌ها و توانمندی‌های ادراکی این کودکان را تقویت کرد. به وسیله تکرار برنامه‌های آموزشی به نحوی که تکالیف آموزشی بر روش‌های رفتاری استوار باشد. مثلا نمایش فیلم آموزشی( مطالعه گروهی دانش‌آموزان و یا مطالعه دو نفر که در فیلم علاوه بر آموزش درسی آموزش رفتاری نیز داشته باشند) و تقویت رفتارهای مثبت کودکان با افراد خانواده و یا دوستان و همسالان.
انتظار می‌رود والدین اصول زیر را رعایت کنند:
- صبر و حوصله وافر.
-کاهش تحرک‌های زائد محیطی.
- طرح و تنظیم برنامه‌های جامع و متنوع آموزشی.
- ایجاد نگرش مثبت.
- تقویت انگیزه توجه و تلاش.
- توجه به نیازهای اساسی کودک.
- توجه به رغبت و علاقه کودک.