به گزارش همشهری آنلاین به نقل از خودروبانک، یکی از قطعات مهم و اساسی در انواع خودروهای سبک و سنگین، جعبه دنده یا گیربکس آنهاست که در واقع مهمترین نقش را در انتقال قدرت از پیشرانه خودرو به چرخ‌های آن ایفا می‌کند. گیربکس، دیفرانسیل و جعبه فرمان خودرو دارای قطعات پرشماری هستند که با توجه به نوع آنها در هر خودرو، به صورت خاصی در تماس با یکدیگر بوده و ممکن است به دلیل این تماس‌های مکرر دچار تنش و سایش شوند و عمر گیربکس را کاهش دهند، یا دچار یکی از شایع‌ترین مشکلات گیربکس ماند جا نرفتن دنده ماشین شوند.
به همین سبب انواع روغن‌های روانکار جهت روان‌سازی حرکت انواع قطعات موجود در این بخش و کاهش اصطکاک ناشی از برخورد آنها با یکدیگر تولید شده‌اند که در واقع واسکازین یا روغن دنده نام گرفته‌اند. در این نوشتار توضیحاتی درباره گیربکس در انواع خودروها و انواع روغن‌های روانکار برای انواع گیربکس‌های مختلف ارائه شده و همچنین موارد مختلفی برای علت جا نرفتن دنده ماشین بررسی شده است.
گیربکس در انواع خودروها
برای همه ما آشناست که هنگام رانندگی با خودروهای دنده‌ای، با توجه به سرعت مناسب حرکتمان اقدام به تعویض دنده کنیم. در خودروهای دارای جعبه دنده دستی، در کنار پدال ترمز و در سمت چپ آن پدالی به نام کلاچ (Clutch) وجود دارد که هنگام تعویض دنده باید آن را نگه داشت. وظیفه این پدال مانند انواع کلاچ‌های صنعتی دیگر در انواع ماشین‌آلات سنگین صنعتی، خلاص کردن دنده و فراهم کردن شرایط تعویض آن به یک دنده بالاتر یا پایین‌تر است.
در خودروهای دنده اتوماتیک کلاچ و نیاز به تعویض دستی دنده‌ها برای افزایش یا کاهش سرعت حذف شده است، اما همچنان خودروهای دارای دنده دستی بخش بسیار بزرگتری از وسایل نقلیه موجود در کشور را تشکیل داده و حتی آزمون و تمرین آموزشگاه‌های رانندگی نیز با خودروهای دارای گیربکس دستی انجام می‌شود تا افراد جهت رانندگی با انواع خودروهای دارای دنده دستی که نسبتا رانندگی با آنها سخت‌تر است آموزش ببینند. به همین دلیل، شناخت گیربکس، نحوه کار با آن جهت افزایش طول عمر و کارکرد بهینه، روغن‌کاری و تهیه واسکازین‌های مرغوب جهت روانکاری بیشتر قطعات جعبه دنده و همچنین دانستن علت خرابی و علت جا نرفتن دنده ماشین می‌تواند در بهبود عملکرد این قطعه در خودرو و افزایش عمر گیربکس آن کمک کند.
انواع روغن‌های روانکار برای گیربکس‌های مختلف
همان طور که اشاره شد، روانکاری قطعات داخلی گیربکس و دیفرانسیل یکی از مهمترین مراحل نگهداری از خودرو است چرا که با کاهش اصطکاک اجزای داخلی این قطعات گران‌قیمت خودرو که در تماس با یکدیگر هستند، می‌تواند در افزایش طول عمر آن و بهبود عملکرد آن نقش مهمی داشته باشد. به دلیل عملکرد و وجود تنش‌های متفاوت بین دو نوع جعبه دنده دستی و اتوماتیک، روغن‌های روانکار موجود برای این دو نوع گیربکس دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند که با توجه به مدل خودرو و نوع گیربکس باید بهترین نوع آن را جهت حفاظت از اجزای داخلی آن انتخاب نمود. نشت روغن دنده و کاهش سطح آن در گیربکس می‌تواند یکی از دلایل کاهش کیفیت عملکرد گیرکس خودرو و علت جا نرفتن دنده ماشین بوده و پایش پی‌درپی آن هنگام تعویض روغن موتور و سایر کنترل‌های خودرو می‌تواند از بروز آسیب‌های احتمالی در گیربکس جلوگیری کند.
علت‌های جا نرفتن دنده خودرو در گیربکس‌های دستی
با توجه به اینکه خودروهای دارای گیربکس دستی نیاز به تعویض دنده توسط راننده دارند، نحوه عملکرد کلاچ و دنده هنگام این تعویض بسیار مهم است. جا نرفتن دنده خودرو یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که ممکن است برای این خودروها به وجود بیاید. به دلیل اینکه بدون تعویض دنده، خودرو قادر به حرکت نیست و عدم کارکرد این قطعه مهم ممکن است خطرناک بوده و در میان مسیرهای بین شهری یا در شرایط نامساعد جوی منجر به توقف خودرو شود، بنابراین دانستن علت جا نرفتن دنده ماشین یا در برخی موارد بازگشت خودبه‌خود دنده به حالت خلاص می‌تواند جهت جلوگیری از بروز چنین حوادثی بسیار سودمند باشد. در ادامه تعدادی از دلایل جا نرفتن خودرو بیان شده‌اند.
کاهش سطح روغن دنده به دلیل نشت
همان طور که اشاره شد، روغن دنده یا واسکازین یکی از کلیدی‌ترین روانکارهای مصرفی برای خودرو است. با استفاده از این روغن قطعات داخلی گیربکس و دیفرانسیل می‌توانند به راحتی در تماس با هم عمل کنند که یکی عملکردهای آن کارکرد درست دنده و جا رفتن مناسب آن است. چنانچه روغن دنده خودرو نشتی داشته باشد یا به هر دلیلی مقدار آن کم شده باشد، و یا از روغن دنده مناسب و اصل برای جعبه دنده استفاده نشود، همه این عوامل ممکن است علت جا نرفتن دنده ماشین بوده و همچنین در صورت استفاده زیاد و طولانی‌مدت از خودرو بهتر است واسکازین آن تعویض شود چرا که کثیفی آن نیز یکی دیگر از عوامل مشکلات جعبه دنده بوده و می‌تواند علت جا نرفتن دنده ماشین باشد.
خرابی کلاچ
با توجه به اینکه جا رفتن دنده دستی نیازمند گرفتن پدال کلاچ است، عملکرد نادرست این بخش نیز می‌تواند علت جا نرفتن دنده ماشین باشد. سفت یا خشک بودن سیستم کلاچ، ضعیف بودن و بی‌کیفیت بودن سیم کلاچ و همچنین اتمام دیسک صفحه کلاچ همگی می‌توانند مسبب بروز این مشکل و علت جا نرفتن دنده ماشین نام گیرند. برای تشخیص اینکه علت جا نرفتن دنده ماشین از مشکلات کلاچ است یا خیر، بهتر است در هنگام خاموش بودن خودرو اقدام به جا گذاشتن دنده کرد که چنانچه راحت‌تر از حالت جا گذاشتن دنده در حالت خودروی روشن است، می‌توان نتیجه گرفت که مشکل پدید آمده از کلاچ خودرو است.
تنظیم نبودن دنده‌ها
یکی دیگر از مشکلات جعبه دنده که می‌تواند علت جا نرفتن دنده ماشین باشد، عملکرد نادرست دنده‌هاست. در شرایطی که دنده جا نمی‌رود ممکن است تلاش راننده برای تعویض دنده با شنیده‌شدن صدای خردشدن همراه شود که این مورد به سبب وجود اختلال در تنظیم چرخ‌دنده‌ها و قرار گرفتن اشتباه دنده‌ها بر روی هم است. همچنین ممکن است پس از تعویض، دنده به حالت خلاص برگردد که در این صورت غلاف کشویی جعبه دنده دچار سایش و فرسایش شده و برای تمامی خرابی‌های فوق باید بی‌درنگ به تعمیرگاه مراجعه کرد. همچنین علت جا نرفتن دنده ماشین می‌تواند خرابی اهرم دنده، خرابی بلبرینگ‌ها و بوش‌های داخلی، عملکرد نادرست ماهک دنده و یا اختلال در صفحه سلکتور باشد که باید برای جلوگیری از رخ دادن مشکلی بزرگتر هر چه سریع‌تر خودرو را به تعمیرگاه برد.
خرابی سیستم الکترونیکی
یکی از ویژگی‌های خودروهای دنده‌ای پیشرفته‌تر و امروزی، استفاده از سیستم الکترونیکی برای تعویض دنده است. اگر برای جا گذاشتن دنده خودرو مشکل داشته و یا پس از گرفتن کامل پدال کلاچ باز هم دنده جا نمی‌رود، علت جا نرفتن دنده ماشین می‌تواند مشکل سنسور الکترونیکی باشد که برای حل این مشکل باید خودرو را به کارشناس فنی و متخصص سیستم الکترونیکی مربوطه سپرد تا پس از بررسی سامانه الکترونیکی مربوطه اقدام به رفع نقص و عیب آن کند.
خرابی حلقه همگام‌ساز
یکی از قطعات موجود در جعبه دنده، حلقه همگام‌ساز یا Synchro است که وظیفه درگیر ساختن هرچه بهتر و راحت‌تر چرخ‌دنده‌ها را بعه عهده دارد. شکل ظاهری این قطعه به گونه‌ای است که با دارا بودن دندانه‌های متعدد می‌تواند با آستین توپی درگیر شده و پس از آن درون دنده اصلی جای گیرد. چنان چه این قسمت از جعبه‌دنده دچار آسیب شود می‌تواند علت جا نرفتن دنده ماشین بوده و برای رفع آن و جا رفتن مجدد دنده باید هر چه سریع‌تر به مکانیک مراجعه کرد.
با توجه به اینکه گیربکس خودرو بخش بسیار مهمی در انتقال قدرت از پیشرانه خودرو به چرخ‌هاست، نگهداری و پایش و بهینه‌سازی عملکرد آن می‌تواند نقش بسزایی در بهبود کارکردش داشته و علاوه بر افزایش عمر مفید آن، باعث کاهش مصرف سوخت و تولید آلاینده‌های مخرب محیط زیست شود. به همین سبب چنانچه خودروی شخصی هر فردی دچار مشکلات کارکرد گیربکس بوده و دنده آن عمل نکند، علت جا نرفتن دنده ماشین می‌تواند یکی از موارد فوق بوده و به همین سبب برای بهبود عملکرد و رفع مشکل آن بایستی به تعمیرکار ماهر و متخصص مراجعه کرد.