همشهری آنلاین - نفیسه خانلری : امروزه نظام آباد از محله‌های بزرگ تهران محسوب می‌شود که از جنوب به میدان امام حسین (ع)، از شمال به بزرگراه رسالت، از غرب به خیابان شهید نامجو و از شرق به مرز محله نارمک منتهی می‌شود اما جالب این جاست که این محله ابتدا یک راه باریک و مال‌رو برای عبور اسب و قاطر بوده که از حوالی بیمارستان امام حسین (ع) آغاز می‌شده و به روستای بنانیه در جنوب سوهانک می‌رسیده است. ما نیز می خواهیم مروری داشته باشیم بر تاریخچه جالب این محله قدیمی.
نامی به قدمت 150 سال
گفته می‌شود، تاریخچه خیابان نظام اباد که از سال ٦٢ به شهیدمدنی تغییرنام داده، به اواخر دوره قاجاریه برمی گردد. بنا به گفته داریوش شهبازی، پژوهشگر تاریخ تهران، نام نظام آباد نخستین بار در کتاب «المعاصر والآثار» محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، وزیر انتباعات ناصرالدین شاه، دیده شده، یعنی ١۵٠ سال پیش و زمانی که میرزا آقاخان نوری صدر اعظم بوده است.
او در باره وجه تسمیه محله نظام اباد می‌گوید : «طبق نوشته‌های آن کتاب، باغی به نام نظامیه در جنوب میدان بهارستان امروزی بوده که با قنات آبیاری می‌شده اما با خشک شدن قنات و بی‌آبی باغ نظام الملک، از این باغ تا باغی واقع در محدوده شرق محله سید خندان که دارای دریاچه وسیعی بوده، قناتی حفر شده و راهی ایجاد می‌شود که بعضی از مورخین می‌گویند جاده نظام آباد ابتدای راهی بوده که به باغ نظامیه وصل می‌شده است.»
شهبازی اضافه می‌کند : «البته با توجه به تحقیقاتی زیادی که درباره محله نظام آباد انجام دادم، احتمال دیگری هم درباره وجه تسمیه نظام آباد وجود دارد. به واقع در اواخر دوره قاجاریه، در محدوده بیمارستان امام حسین (ع)، سربازخانه‌ای وجود داشته که ابتدا راهی مال‌رو بوده و به جاده لشگرگ و روستای بنانیه وصل می‌شده و به همین دلیل نیز، این راه کم‌کم به نظام آباد معروف شده است.»
شکل‌گیری محله نظام آباد از سال ١٣١٧
به رغم تاریخچه ١۵٠سالهای که از قدمت نظام اباد عنوان می‌شود، اما تا سال ١٣١٢ که خیابان انقلاب جای حصار قلعه ناصری را نگرفته بود، محله‌ای به نام نظام آباد وجود نداشته است تا اینکه یکی، دو سال قبل از پایان حکومت رضا شاه یعنی بین سالهای ١٣١٧ تا ١٣٢٠، کم‌کم ساختمان‌های محدودی در پشت قلعه دیوار ناصری ساخته می‌شود و عملا محله نظام آباد در محدوده بین میدان امام حسین (ع)، بیمارستان جرجانی، امام حسین (ع) و خیابان گرگان، شکل می‌گیرد و بعد از کودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ نیز به سمت شمال گسترش پیدا می‌کند.
بر اساس اظهارات اهالی قدیمی این محله، اولین مسجد محله نظام آباد در سال ١٣٣٣ ساخته می‌شود. به گفته مصیب موسوی خادم ٦٠ساله مسجد امام رضا (ع) قدیمی‌ترین مسجد نظام آباد، در سال ١٣٣٣ آقای شکوفه تهرانی، ۵٠٠ متر از زمین خود را وقف مسجد می‌کند و در حالی که تعداد خانه‌های خشت و گلی این محله به ٢٠ باب هم نمی‌رسیده، اولین مسجد محله ساخته می‌شود و حجت الاسلام عالمی هم امام جماعت مسجد می‌شود.