علی خوشتراش- همشهری آنلاین: افزایش روز افزون قیمت انواع کتاب اگرچه دست‌اندرکاران تولید کتاب اعم از مولفان و مترجمان و صاحبان صنایع چاپ و نشر و کتابفروشان را با مشکلات عدیده‌ای روبه رو کرده، اما در نهایت این خریداران و کتابخوانان هستند که باید در این شرایط بد اقتصادی، هزینه سنگین خرید کتاب را پرداخت کنند و عهده آن برآیند.
برخی از خریداران کتاب معتقدند که قیمت‌های مندرج شده روی جلد کتاب‌ها، اصلا با درآمد سرانه شهروندان به ویژه طبقه متوسط جامعه - که مشتریان اصلی این کالای فرهنگی هستند- همخوانی ندارد.
آنها براین باورند تداوم این شرایط و افزایش روزافزون قیمت‌ها باعث می‌شود که کتاب به تدریج از سبد خرید آنها کم و یا حذف شود. برخی نیز می‌گویند دولت معمولا در تثبیت برخی کالاهای ضروری با دادن تسهیلات و یارانه‌ها تا حدی توانسته از صاحبان صنایع حمایت کند بر همین اساس انتظار می‌رود در مورد کتاب هم ورود و از قشر فرهنگ‌دوستان جامعه حمایت کند.
در این میان افرادی هم باور دارند باید شرایط تولید کتاب از چاپ تا پخش آن با نظارت بیشتری همراه باشد. به عنوان مثال انتشار یک عنوان کتاب در تیراژ محدود ۵۰۰ تایی هزینه کاملا مشخصی دارد. اما وقتی این اثر به چاپ دوم می‌رسد بی‌شک برخی از هزینه‌های اولیه مانند ویراستاری، حروفچینی و فیلم و زینک طبیعتا حذف می‌شود، اما در چاپ دوم مشاهده می‌کنیم قیمت‌ها نه تنها کاهش نیافته بلکه بیشتر هم شده است.
تعطیلی انتشاراتی‌ها در صورت تداوم افزایش قیمت‌ها
مدیر نشر نگاه در گفت و گو با همشهری آنلاین اظهار کرد: شرایط چاپ و نشر کتاب برای ناشران بسیار ناخوشایند است. در چند سال اخیر و در راستای افزایش تورم، شاهد افزایش صد درصدی همه لوازم مورد نیاز مانندکاغذ، مقواو فیلم و زینک هستیم و این در حالی است که افزایش قیمت کاغذ به ۷۰۰ درصد هم رسیده است. وقتی مهار و کنترلی روی قیمت‌ها نیست نتیجتا قیمت کتاب هم افزایش پیدا می‌کند.
علیرضا رئیس دانا بیان کرد: چشم‌انداز روشنی پیش روی این صنعت وجود ندارد. تداوم همین شرایط باعث تعطیلی برخی انتشاراتی‌ها شده و این روند ادامه دار است. انتظار می‌رود که دولتمردان اقدامی اساسی در این رابطه انجام دهند و به جای سهمیه‌بندی کاغذ بهتر است قیمت این کالای ضروری را در همه نقاط کشور ثابت نگه دارند.
رئیس دانا در پاسخ به این پرسش که علی‌رغم کاهش هزینه‌ها در نوبت دوم چاپ چرا هیچ کتابی با کاهش قیمت همراه نمی‌شود گفت: اگر بخواهیم منصفانه به قیمت‌گذاری کتاب‌ها نگاه کنیم باید بگویم که براساس هزینه‌های جاری، کتاب کالای ارازانی است که در بازار عرضه می‌شود.
وی ادامه داد: واقعیت این است که انتشار نوبت اول هر کتابی یک ریسک برای ناشران است. زیرا ناشران در این نوبت سودی حاصلشان نمی‌شود. درواقع کف قیمت را روی جلد کتاب‌ها درج می‌کنند. در واقع در نوبت‌های بعدی چاپ است که سودی عاید انتشاراتی‌ها می‌شود. با این وجود وقتی نوبت به چاپ دوم می‌رسد باز می‌بینیم که قیمت کاغذ افزایش یافته و ناچاریم برای جبران ضرر قیمت‌ها را افزایش بدهیم.
مدیر نشر نگاه همچنین گفت: از دهه چهل تا کنون در این حوزه فعالیت دارم. سابقا کتاب‌ها با تیراژهای چند هزارتایی منتشر می‌شد. اما اکنون تیراژها محدود است. انتشار برخی کتاب‌ها اکنون با توسعه زیرساخت‌ها نرم‌افزاری موضوعیت ندارد. زیرا مردم بسیاری از اطلاعات لازم را از فضای مجازی به دست می‌آورند. به همین دلیل فعالیت‌های ما تخصصی‌تر شده و بنا بر نیاز بازار، کتاب منتشر و در نهایت هزینه می‌کنیم. بی‌شک همه از قیمت‌هایی که روی کتاب‌ها گذاشته می‌شوند گلایه دارند، اما اگر بخواهیم قیمت‌ها را شفاف ارائه دهیم بی‌شک رقم‌ها بیشتر خواهد شد. به عنوان مثال به تازگی کتاب اوستا را با کیفیت عالی با قیمت ۸۰۰ هزارتومان منتشر کرده‌ایم. اما قیمت واقعی آن بالای ۲ میلیون تومان است. اگر این قیمت واقعی تعیین شود معلوم است کسی برای خرید آن رقبت نشان نخواهد داد.
رئیس دانا افزود: اخیرا در اخبار دیده‌ام که اعلام شده مصرف گوشت و مرغ و برخی کالاها کاهش پیدا کرده، باید توضیح بدهم مصرف کاهش پیدا نکرده، بلکه مردم توان خرید را ندارند و این به معنی کاهش مصرف نیست. این مساله شامل همه کالاها از جمله کتاب نیز می‌شود.
وی گفت: با این وجود هیچگاه در ایران کتاب‌ها در نوبت دوم چاپ قیمتی کمتر از نوبت اول نداشته‌اند، فقط در اوایل دهه ۶۰ وزارت ارشاد به صورت محدود و با ارائه کمک‌هایی دست به این کار زده بود.
هزینه‌های اولیه چاپ کتاب برای نوبت‌های بعدی تقسیم می‌شود
مدیر انتشارات ثالث هم گفت: مردم همیشه کتاب می‌خرند و کتاب می‌خوانند. در شرایط کنونی هم شاهد خرید کتاب از سوی علاقه‌مندان هستیم.
محمدعلی جعفریه درباره عدم کاهش قیمت کتاب‌ها در نوبت دوم چاپ گفت: نشر و چاپ یک صنعت است و سازوکارهای خود را دارد. نوبت اول چاپ معمولا برای ناشران سودی و عایدیی ندارد. ما برای انتشار کتاب همه جوانب را در نظر می‌گیریم و چشم‌اندازی داریم. یعنی پیش‌بینی می‌کنیم مثلا فلان کتاب ظرفیت دو تا چند نوبت چاپ را دارد. برهمین اساس هزینه‌ها را برای نوبت‌های بعدی تقسیم‌بندی می‌کنیم تا قیمت‌ها را متعادل کنیم.
وی ادامه داد: نشر، یک کار اقتصادی است و ریسک‌های خود را دارد. ممکن است یک کتاب به نوبت دوم نرسد. در این شرایط همه ضرر و زیان‌ها متوجه ناشر می‌شود.
وی درباره انتخاب نوع کتاب‌ها هم گفت: اکنون زمان انتشار دیوان اشعار و کتاب‌های نفیس به‌سر آمده. زیرا با یک سرچ در گوگول می‌توان صدها دیوان را باز و مطالعه کرد. برهمین اساس سراغ نشر کتاب‌هایی می‌رویم که مطابق نیاز جامعه باشد.
هزینه‌های فنی در قیمت‌گذاری‌ها چندان تاثیر ندارند
بهنام ناصح، نویسنده و روزنامه‌نگار که در این حوزه نیز فعالیت دارد؛ مهم‌ترین عامل تعیین کننده قیمت کتاب را کاغذ، حق تالیف و ناشر عنوان کرد و گفت: در این میان قیمت کاغذ از همه مهم‌تر است و هزینه‌های فنی مانند حروفچینی، صفحه‌آرایی، طراحی جلد، ویراستاری و حتی چاپ اگرچه قابل توجه است، اما در نهایت روی قیمت‌گذاری‌ها چندان تاثیر ندارد.
نویسنده رمان‌های «ایراندخت»، «خاطرات خانه‌ی ابری»، «پروانه‌ای روی شانه» و «شهری میان تاریکی» اظهار کرد: ناشران معمولا با نویسندگان قرار دادهای توافقی امضا می‌کنند، به این صورت که یا امتیاز کل اثر را خریداری می کنند یا اینکه حق تالیف را بعد از نوبت هر چاپ به مولفان و مترجمان می‌پردازند.
نویسنده رمان ایراندخت که تاکنون چندین نوبت به چاپ رسیده ادامه داد: طبق قراردهای نوشته شده بین طرفین، ناشران درصدی را برای حق تالیف در نظر می‌گیرند که این درصد با قیمت پشت جلد تعیین می‌شود. بر همین اساس حق تالیف‌ها متغیر است و تا کنون هم با موردی که قیمت‌ها در چاپ دوم کاهش پیدا کند برخورد نکرده‌ام.