همشهری آنلاین- ابوذر چهل امیرانی: تهرانی‌های قدیم هم با چنین مشکلی روبه‌رو بوده‌اند. آنها نه تنها با بیماری‌هایی همچون وبا دست به گریبان بودند، بلکه هرازگاهی با باد گرمی که در پایتخت وزیدن می‌گرفت، مسموم می‌شدند. این باد بسیار خشک، گرم و سوزنده که به «باد سام» معروف بود، آلودگی‌ها و گرد و غبار را به سر و روی تهرانی‌ها می‌ریخت و حتی به خانه‌هایشان خسارت می‌زد. «جعفر شهری» تهران‌شناس در جلد اول کتاب «تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم» گفته این باد که عمدتاً در فصل تابستان از سمت شهریار به تهران می‌وزید، مسموم و کشنده بود. در مسیر خود گرد و خاک نشسته روی زباله‌ها و اجساد حیوانات را با خود همراه می‌کرد و موجب بیماری و مسمومیت عده زیادی از اهالی پایتخت می‌شد. شدت و سرعت این باد به قدری بود که درختان کهن و شیروانی‌های خانه‌ها را از جا درمی‌آورد.
آن زمان تهرانی‌ها می‌گفتند این باد غضبی است که خدا برای مردم گنهکار تهران نازل کرده است. عده‌ای هم می‌گفتند که چاه عمیقی در پشت یکی از روستاهای شهریار به نام «علیشاه عوض» وجود دارد که باد از آن برمی‌خیزد. موکلی با هیکلی به اندازه کوه دماوند دارد که رو به تهران بر دهانه آن چاه نشسته و شامه تیزی دارد که بوی گناه را از هزار فرسخی استشمام می‌کند. هروقت آن بو به مشامش برسد، از سر چاه بلند شده و فرار می کند. همین باعث می‌شود که بادی از چاه بیرون زده و به سمت تهران راه بیفتد. ضرر این باد به مردم نیز بستگی به سبکی یا سنگینی گناه آنها دارد.
این درحالی است که باد سام و توفان‌های گرد و غبار، یکی از پدیده‌های جوی و خطرات طبیعی هستند که به‌دلیل بیابانی شدن برخی قسمت‌های زمین و حرکت شن‌های روان به‌وجود می‌آیند.
نیمی از تهرانی‌ها جان دادند
در روایت‌های تاریخی ذکر شده که این باد در زمان مظفرالدین‌شاه سبب شیوع بیماری وبا شده و بیش از نیمی از تهرانی‌ها را از پا درآورده است.
اگر چه این باد چند سالی است به سمت تهران راهی نشده و شدت بادهایی که به پایتخت رسیده‌اند، مثل باد سام نبوده، اما همه‌ساله نوع ملایم‌تری از آن که با خاک و گرد و غبار توأم است، در بیشتر شهرها از جمله استان‌های جنوبی کشور باعث ایجاد مشکل در زندگی و تنفس شهروندان می‌شود. بادهای شدیدتر هم هر چند سال یکبار شهرهایی از جمله اهواز و آبادان را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد که منشأ آن عربستان است. وزش این باد هنگام تابش آفتاب، به‌خصوص اواسط روز شخص را مسموم و آسمان را مثل شب تیره و تاریک می‌کند.
«حمزه اصفهانی» مورخ، در کتاب «سنی الملوک الارض و الانبیاء» در باره این باد نوشته است: «در سال ۲۳۴هجری قمری، باد سموم شدیدی وزید که مردم مانند آن ندیده بودند. مدت آن زیاد از ۵۰روز بود. آغازش از سوم حزیران (تابستان) و انجامش آخر تموز (ماه اول تابستان). این باد کوفه، بغداد و واسط (شهری در عراق) را فرا گرفت و به عبادان (آبادان) رسید و از اواسط به اهواز رفت و همگی رهگذران و کاروان‌ها را بکشت و چون به همدان رسید، مزارع را بسوخت و در صحرای سنجار موصل، هر بشر و شجر و دابه را هلاک کرد و بازارهای موصل چند روز تعطیل شد و راه دهات از شهر منقطع گردید.»
در دوره معاصر هم، باد سام تابستان سال۱۳۵۲ در ۱۷مرداد شروع به وزیدن کرد. آن روز خبرنگاران و کارشناسان هواشناسی گزارش دادند که باد سام موجب بیماری و کشته شدن مردم در قصر شیرین شده است. از سوی دیگر خبر رسید که شهرستان‌های استان خوزستان به جهنمی سوزان تبدیل شده و گرمای بالای ۵۰درجه سانتی‌گراد و هوای شرجی خفقان‌آور، زندگی را برای ساکنان اهواز و آبادان بسیار مشکل کرده است.