همشهری‌آنلاین- حق شهروندی :تاکسی‌های اینترنتی بیش از یک دهه است که وارد زندگی روزمره مردم جهان شده‌اند. در ایران نیز با چند سالی تاخیر نخستین پلتفرم تاکسی اینترنتی با نام تاکسی‌یاب در سال ۹۳ آغاز به کار کرد که کمی بعد به اسنپ تغییر نام داد و به سرعت به شهرت رسید.
پس از آن تپسی و شرکت‌های دیگری پلتفرم‌های تاکسی اینترنتی را عرضه کردند و حالا در اغلب شهرهای بزرگ و کوچک ایران تاکسی‌های اینترنتی در کنار تاکسی‌های سنتی و خطی مشغول فعالیت هستند. اما این تاکسی‌های چه مزایا و معایبی دارند و در جهان چه قوانینی برای فعالیت تاکسی‌های اینترنتی در نظر گرفته شده است؟ موضوعی که به نظر می‌رسد در این ایران همچنان مغفول مانده و شرکت‌هایی که خدمات تاکسی اینترنتی ارائه می‌دهند با کمترین نظارت در این حوزه روبه‌رو هستند.
تاکسیرانی در ایران چه زمانی آغاز شد؟
تاریخچه تاکسیرانی شبیه شکل امروزی آن در ایران به سال ۱۳۲۵ بازمی‌گردد. در این سال شرکتی به نام ب.ب با ۱۰ دستگاه خودروی فیات در تهران شروع به کار کردند و مسافران را به صورت تک‌سرنشین را به مقصد می‌رساند. کسب و کار این شرکت به سرعت مورد استقبال مردم قرار گرفت تا جایی که پس از چند ماه شرک ب.ب تعداد خودروهای خود را به ۵۰ دستگاه رساند. اما نقطه عطف تاکسیرانی در ایران یک سال بعد از سوی فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه و مادر علی امینی نخست وزیر وقت ایران رقم خورد. فخرالدوله با بهره‌گیری از ثروت خانوادگی خود با خرید ۱۰۰ دستگاه تاکسی و سپردن آنها به ۱۰۰ شوفر به تاسیس سازمانی مستقل به نام تاکسیرانی تهران تشکیل داد.
فعالیت این تاکسی‌ها شبیه تاکسی‌های امروزی بود. آنها در در مسیرهای مشخصی حرکت می‌کردند. این تاکسی‌ها در بین راه مسافران را سوار و پیاده می‌کرد. نکته مهم در این زمان گسترش خطوط تاکسی بود؛ به طوری که در اکثر خیابان‌های اصلی تهران این تاکسی‌ها حضور داشتند و مردم می‌توانستند از خدمات آنها استفاده کنند.
راننده‌هایی با کت‌وشوار و سپرسپید
با این همه تاکسی در این دوره پدیده مدرنی به حساب می‌آمد و از همین رو اغلب جوانان و طبقه متوسط و بالا از آن استقبال کردند. تمامی رانندگان تاکسی در آن سال‌ها لباس متحدالشکل داشتند. کت و شلوارهای یک دست، به همراه آرم فلزی مخصوص تاکسی لباس فرم مخصوص تمام رانندگان تاکسی در آن سال‌ها بود و می‌توان شغل رانندگی تاکسی یکی از مشاغل با ارزش و مهم در جامعه به حساب می‌آمد که افراد زیادی تمایل داشتند وارد این شغل شوند. نکته دیگر اینجا بود که در آن سال‌ها تنوع خودروهای تاکسی بسیار بالا و همه خودرو می‌توانستند با گرفتن مجوز از شهرداری تبدیل به تاکسی شوند. خودروهایی نظیر فیات، مسکویچ، فورد، واکسال، آستین، شورلت، اپل، بنز و غیره که همگی با رنگ کردن گلگیرهای جلو و عقب به رنگ سفید به عنوان تاکسی مشغول به کار می‌شدند.
از پیکان تا سمند
از سال ۱۳۴۷ و با آغاز کار ایران خودرو و تولید پیکان اغلب خودروها و به تبع آن تاکسی‌ها تبدیل به پیکان شدند. بعدها در دهه ۷۰، این خودروها به رنو ۲۱ و سپس هیوندا تبدیل و امروز نیز سمند، پژو ۴۰۵ و پراید جایگزین آنها شده‌اند. تاکسیرانی نیز تا سال ۱۳۵۹ به شکلی غیرمتمرکز و سازمان نیافته وجود داشت تا خرداد ماه سال ۱۳۵۹ که لایحه قانونی برای تمرکز امور مربوط به تاکسیرانی شهر تهران زیر نظر شهرداری به تصویب شورای انقلاب جمهوی اسلامی ایران رسید. پس از آن تمامی امور مربوط به تاکسیرانی از جمله صدور پروانه کار، پیشنهاد نرخ سالانه، نظارت بر اجرای کرایه‌های مصوب، رسیدگی به امور رانندگان و غیره به سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران واگذار شد. پس از آن تاکسی‌های سنتی تا دهه ۹۰ به شکل خطی و دفتار آژانس تاکسی فعالیت داشتند. در دهه ۹۰ اما اوضاع برای تاکسی‌های سنتی تغییر کرد.
دهه ۹۰ و تحول در عرصه تاکسیرانی با تاکسی‌های اینترنتی
در زمستان سال ۹۳ شرکتی با نام تاکسی‌یاب وارد عرصه تاکسی‌سوار در ایران شد. این شرکت پس از مدتی نام خود را به اسنپ تغییر داد و به دلیل دسترسی گسترده، سریع و اینترنتی به تاکسی و کرایه‌های مقرون به صرفه‌تر آن نسبت به تاکسی‌های سنتی مورد استفاده عموم قرار گرفت. دو سال بعد و پس از رشد اسنپ و استقبال مردم از آن شرکت تپسی در سال ۹۵ به عنوان دومین پلتفرم تاکسی‌یاب شکل گرفت و توانست با ایجاد بازار رقابتی با اسنپ وارد این عرصه شود. پس از این سازمان تاکسیرانی نیز که ابتدا به مخالفت با تاکسی‌های اینترنتی پرداخته بود سامانه کارپینو را راه‌انداری کرد. مزیت کارپینو از نظر سازمان تاکسیرانی رانندگان حرفه‌ای آن هستند و مسافرانی که از این نرم افزار برای سفرهای درون شهری خود استفاده کنند، از ابتدای سفر تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند؛ چرا که از تاکسی‌های رسمی برای حمل و نقل استفاده کرده‌اند و تمامی تاکسی‌های فعال در این سامانه نیز موظف هستند هر شش ماه یکبار برای گرفتن برگه معاینه فنی اقدام کنند، در غیر این صورت تاکسیرانی از ادامه همکاری با آنها ممانعت خواهد کرد. اواخر سال ۹۶ با پلتفرم آی‌تاکسی و سپس دینگ وارد این حوزه شدند و تاکسی اینترنتی ماکسیم نیز پس از این سامانه‌ها با تمرکز بر سفرهای بین شهر و طولانی وارد عرصه رقابت تاکسی‌های اینترنتی در ایران شد.
اوبر؛ شروع کار تاکسی اینترنتی در دنیا
اما سرویس تاکسی اینترنتی در دنیا به صورت رسمی از سال ۲۰۰۹ و با شرکت آمریکایی اوبر آغاز به کار کرد. امروزه اوبر در ۶۶ کشور و ۹۰۰ شهر در سراسر جهان فعالیت می‌کند که امکان پرداخت آنلاین کرایه را برای مسافران فراهم کرده است. با گسترش اوبر شرکت‌های دیگری نیز وارد این عرصه شدند که از جمله بزرگ‌ترین آنها باید به شرکت دی‌دی (DiDi) چین، لیفت (Lyft) آمریکا و اُلا (Ola) هند اشاره کرد. در این میان باید به این نکته توجه داشت که در بسیاری از کشورهای دنیا، امکان گرفتن تاکسی تلفنی به گستردگی ایران نیست و تاکسیرانی خطی هم به صورتی که در کشورمان مرسوم است وجود ندارد و تنها راه، گرفتن تاکسی دربست است. البته تاکسی دربست هم به صورتی که در ایران متداول است، در کمتر جایی از دنیا دیده می‌شود. تاکسی‌های دربست فقط به صورت شرکتی هستند و شرکت‌های تاکسیرانی محدودی در شهر فعالیت دارند.
قوانین نظارتی و محدودکننده کشورها برای تاکسی‌های اینترنتی
اغلب کشورهای دنیا نیز قوانین نظارتی و محدودکننده برای فعالیت تاکسی‌های اینترنتی وجود دارد. به طور مثال در اغلب کشورهای توسعه یافته ممنوعیت استفاده از خودروهای شخصی برای مصارف تجاری است وجود دارد. در فنلاند نیز کار کردن برای اوبر برای راننده‌های معمولی که گواهینامه تاکسیرانی ندارند، جرم شناخته می‌شود و اگر فردی در این حال شناسایی شود، جریمه خواهد شد. در کشور دانمارک قوانینی وضع شده است که شرکت اوبر به علت اینکه اجرای قوانین برای آنها بسیار سخت و هزینه‌بر بود، تصمیم گرفت فعالیت خود در این کشور را تعلیق کند. در هند و دوبی در امارات، تعداد راننده‌هایی که برای شرکت اوبر کار می‌کنند، محدود شده است و این شرکت و شرکت‌های مشابه، ملزم هستند تعداد خاصی راننده را به کار بگیرند و امکان گسترش خدمات خود را ندارند. در انگلیس و لهستان شرطی که گذاشته شده است آن است که راننده‌هایی که با این شرکت‌ها کار می‌کنند باید ابتدا تست‌های معمول برای تایید صلاحیت رانندگی را بگذرانند؛ این تست‌ها شامل تست‌های سلامتی، اعتیاد، سواد عمومی، شهرشناسی و چند تست عمومی دیگر است. این کشورها با این کار می‌خواهند از صلاحیت این راننده‌ها و عدم سوءپیشینه آنها جهت حفظ امنیت مسافران مطمئن شوند. همچنین در انگستان قانون دیگری هم گذاشته شده است که شرکت‌های تاکسی اینترنتی موظف شده‌اند برای راننده‌هایی که به‌طور تمام وقت برای این شرکت‌ها کار می‌کنند، حقوق و مزایای یک کارمند تمام وقت مانند حق بیکاری، حقوق دوره بیماری و باقی حقوقی را که یک کارمند معمولی دارد لحاظ کنند. به طور کلی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته قوانین برای ایجاد امنیت بیشتر و رقابت عادلانه در حوزه تاکسیرانی وضع شده‌اند.
مزایا و معایب تاکسی اینترنتی چیست؟
از جمله مهم‌ترین مزیت‌های تاکسی‌های اینترنتی امکان دسترسی به اتومبیل در هر زمان و مکان قیمت‌های پایین‌تر از آژانس و جابجایی مقرون‌به‌صرفه دیگر نیازی به پرداخت نقدی نیست. در این روش امکان دسترسی گسترده به تاکسی‌ها در نقاط مختلف وجود دارد و کیفیت سفر نیز نسبت به تاکسی‌های معمولی بالاتر است. همچنین با امتیازدهی به رانندگان مسافران و رانندگان هر دو به بهبود کیفیت تاکسی‌ها کمک می‌کنند. با این همه در ایران و حتی جهان تاکسی‌های اینترنتی با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی تاکسی‌های سنتی و شرکت‌های تاکسیرانی روبه‌رو شدند. از جمله معایب تاکسی‌های اینترنتی می‌توان به وابسته بودن آنها به اینترنت و گوشی هوشمند اشاره کرد. همچنین رانندگان که در این سرویس‌ها فعالیت می‌کنند اغلب راننده‌های حرفه‌ای نیستند و در مسیریابی حرفه‌ای عمل نمی‌کنند. موضوع امنیت و نبود نظارت نیز از جمله دیگه معایبی است که می‌توان به آن اشاره کرد. با این همه مزایای تاکسی‌های اینترنتی کفه سنگین‌تری نستب به معایب محدود آن دارد و حالا دیگر بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی مردم را تشکیل می‌دهند. در چنین شرایطی است که اهمیت قانون‌گذاری و نظارت در این حوزه بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد.