به گزارش همشهری آنلاین، هنوز خیلی‌هایمان با کابوسِ امتحانی از خواب پریده‌ایم که آن را در برنامه‌های روزانه‌مان فراموش کرده بودیم؛ حال آنکه سال‌ها از مدرسه و درس خواندن‌هایمان گذشته است. کابوس شب امتحان کم تن تک‌تک‌مان را نلرزانده است؛ کابوسی که گاه همراه با فشارهایی که به دانش‌آموز یا دانشجو وارد می‌شود، او را به سمت محرک‌ها هدایت می‌کند.
خانواده‌ها در این دوره بیش از هر زمان دیگر به نتیجه امتحانات و نحوه درس خواندن فرزندان‌شان حساس می‌شوند و برای نتیجه گرفتن، معلم خصوصی استخدام می‌کنند یا از آنها بیش از هر زمان دیگری تمرین و کار می‌خواهند، اما گاهی همه این تلاش‌ها جواب نمی‌دهد و دانش‌آموزان و دانشجویان به مصرف دارو، محرک‌ها و گاهی روانگردان‌ها متوسل می‌شوند. اینطور است که زمان برگزاری امتحانات، توصیه به دوپینگ از سوی همکلاسی‌ها با مصرف بعضی داروها برای شب‌های امتحان به اوج می‌رسد.
قرص شب امتحان
کارشناسان می‌گویند که سن اعتیاد به دهه دوم زندگی رسیده است و این یعنی نوجوانان در مخاطره بیشتری قرار گرفته‌اند. از میان داروها می‌توان زولپیدوم، متادون و ریتالین را از داروهای مورد استقبال دانشجوها و دانش‌آموزان دانست. براساس اعلام سازمان پزشکی‌قانونی، در سال گذشته(۱۴۰۰)، ۵هزارو۳۴۲نفر بر اثر سوءمصرف مواد و داروهای مخدر و محرک در کشور جان خود را از دست دادند. در کنار موادمخدر و اثرات سوء و مرگ‌ومیر ناشی از آن، آنچه هم‌اکنون جامعه با آن مواجه است، مقوله‌ای به نام اعتیاد مدرن است که در قالب بعضی داروها مطرح می‌شود.
متیل فنیدیت با نام «ریتالین» نام دارویی است که در ابتدا برای درمان افسردگی، خواب‌آلودگی در طول روز و سندروم خستگی مزمن به بازار آمد، اما به‌تدریج با پیشرفت علم و تجربه‌های گوناگون مشخص شد، می‌توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی هستند نیز استفاده کرد. قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین دارد و متأسفانه در سال‌های اخیر مصرف خودسرانه این دارو در کشور ما رو به افزایش است.
بعضی از دانشجویان بدون آگاهی از اثرات زیانبار آن، در شب‌های امتحان از این قرص استفاده می‌کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شکل غیرمعمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند. عمده‌ترین دلیل گرایش به استفاده از این قرص‌ها الگوبرداری و نقش‌پذیری از گروه دوستان است، تقویت حافظه، افزایش تمرکز و دقت دانشجویان هنگام درس خواندن به‌ویژه شب‌های امتحان از دیگر علل گرایش دانشجویان به مصرف این قرص است.
اما اگر چنین قرصی را از داروخانه بخواهید بدون نسخه پزشک تهیه کنید، آن را در اختیار شما قرار نمی‌دهند؛ هرچند به‌دست آوردن آن از شبکه‌ها و کانال‌های مجازی چندان سخت نیست. محمدرضا قدیرزاده، کارشناس درمانگر و پژوهشگر حوزه اعتیاد معتقد است: « براساس گزارش‌ها کنکور و فصل امتحانات عامل افزایش ۵۰درصدی مصرف ریتالین است و براساس نتایج یک مطالعه روی دانشجویان ایرانی، از هر ۱۰دانشجو، ۶نفر سابقه مصرف ریتالین دارند.»
در زندگی فقط یک‌بار امتحان نمی‌دهیم
ساناز فلاح‌زاده روانشناس سلامت در این‌باره می‌گوید که داروهای محرک دستگاه عصبی مرکزی، انگیزش، خلق و بیداری را افزایش می‌دهند و هم‌اکنون برای درمان بعضی نشانه‌های کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی و افراد مبتلا به نارکولپسی(حمله خواب) مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌طور کلی آمفتامین‌ها نخستین داروهای محرکی بودند که به‌صورت آزمایشگاهی، اواخر قرن نوزدهم ساخته شدند و سربازان باواریایی در اواسط دهه۱۸۸۰ از آنها برای بیدار ماندن و افزایش حواس جمع، انرژی و اعتماد به نفس در جنگ استفاده می‌کردند که بعدتر باتوجه به عوارض خطرناک و غالبا پایدار آن از مصرف آن برای مقاصدی از این دست صرف‌نظر شد!
فلاح‌زاده می‌گوید: «نکته جالب توجه اینجاست که این دارو درصورت استفاده فرد مبتلا به بیش‌فعالی باعث کاهش تحرک و فعالیت بیش از اندازه می‌شود که به آن خاصیت پارادوکسی دارو گفته می‌شود. پس می‌توان گفت حتی اگر تشخیص بیش‌فعالی دارید، داروهای محرک دستگاه عصبی به جای پایین آوردن سطح فعالیت شما، باعث بالاتر رفتن انرژی و خلق در شما می‌شود و باید در داروی شما تجدید نظر شود.»
این روانشناس سلامت یادآور می‌شود که داروها برای بیش‌فعالان منجر به کاهش تحریک‌پذیری و سطح فعالیت می‌شود یا برای افزایش خلق و تحریک عاطفه در افسردگی ثانویه به‌وجود آمده از برخی اختلالات عصبی_شناختی بر اثر ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل ایدز، ام‌اس، افسردگی بعد از سکته مغزی، انسفالوپاتی ناشی از جراحت مغزی، فتیک یا احساس خستگی مفرط و برخی از انواع افسردگی مقاوم به درمان‌های رایج، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فلاح‌زاده ادامه می‌دهد: اما اگر مبتلا به اختلال‌های روانپزشکی نیستید، مصرف این داروها به شما توصیه نمی‌شود؛ زیرا با عوارض متعدد همراه است. اگر دانش‌آموز یا دانشجو هستید و شب امتحان در راه است، شاید این مطالب را اغراق شده تلقی کنید و باز به‌دنبال قرصِ شبِ امتحان باشید، اما بدانید که به‌گفته فلاح‌زاده تفاوتی بین ریتالین اصل یا ساخت ایران، متیل فنیدات یا ساندوز، وی وانس یا وی یاس نیست. هر داروی آهسته اثر یا سریع اثر، می‌تواند در شما وابستگی ایجاد کند.
او می‌گوید: «ممکن است از نظر دانش‌آموزان یا دانشجویان، قبولی ارزش این خطر کردن را داشته باشد، اما این نخستین مرحله سخت در زندگی انسان، آخرین آن نیست. بهتر آن است در ارزش‌های خود تجدیدنظر کنید، اگر به آن پایبندید با اصالت به آنها وفادار بمانید؛ نه با زور دارو. این‌بار روی مطلب با نوجوان و جوان‌هایی است بهتر است مسئولیت زندگی خود را بپذیرند؛ نه اینکه به سلطه باورهای ناکارآمد تن دهند. لازم است هویت مستقل و سالمی دور از خشک‌اندیشی و باید و نبایدهای مخرب برای خود بسازند؛ تا اینکه بخواهند با توسل به دارو به بدن و روان خود آسیب‌های جدی وارد کنند. عزت‌نفس‌تان بالاتر از هر مدرک و نمره‌ای است.»