همشهری آنلاین -یکتا فراهانی : تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو نخستین بار در منطقه کریمه و چند سال بعد نیز از کنگو شناسایی شد که با توجه به داشتن علایمی مانند تب و خونریزی به نام تب خونریزی دهنده کریمه کنگو مشهور شده است.
شناسایی بیماری
سمیه شاطی زاده ملک شاهی، استادیار ویروس شناسی دانشگاه تربیت مدرس در مورد این بیماری می‌گوید : «تب خونریزی دهنده کریمه کنگو [Crimean Congo Haemorrhagic Fever (CCHF)] یک عفونت ویروسی به شدت واگیردار است که عمدتا توسط کنه هیالوما منتقل می‌شود. این بیماری اولین بار در سال ۱۹۴۴ در شبه‌جزیره کریمه(جنوب اوکراین) و در سال ۱۹۶۹ نیز در کنگو مشاهده شد. به‌همین دلیل از آن به بعد دو نام کریمه-کنگو برای این ویروس به صورت ترکیبی به کار گرفته شد.»
تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو از نظر میزان خونریزی و تعداد اکیموزهای زیرجلدی و مخاطی شدیدترین تب خونریزی‌دهنده انسان محسوب می‌شود.
شیوع بیماری
به گفته دکتر ملک‌شاهی، این بیماری عمدتا کشاورزان، دامپزشکان، کارگران کشتارگاه‌ها، قصابان، هیزم‌شکنان و دیگر افرادی را که با دام‌ها و کنه‌ها در تماس هستند تحت تاثیر قرار می‌دهد و درگیر می‌کند.
تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو سال‌هاست در آسیای مرکزی و اروپای شرقی شناخته شده است. با این حال، امروزه مشخص شده این بیماری از چین از طریق آسیای‌مرکزی تا هند، پاکستان، افغانستان، ایران، عراق و همچنین در دیگر کشورهای خاورمیانه، اروپای شرقی و جنوب صحرای آفریقا گسترش یافته است. البته شیوع مکرر آن در کشورهای حوزه خلیج فارس؛ به‌ویژه در رابطه با کشتار و قصابی سنتی گوسفند مشاهده شده است.
علایم بیماری
این ویروس‌شناس می‌گوید مراحل بیماری تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو شامل دوره کمون، قبل از خونریزی، خونریزی و دوران نقاهت است.
دوره کمون یعنی پس از نیش کنه معمولا کوتاه و بین سه تا هفت روز متغیر است. اما دوره کمون پس از تماس با خون یا بافت حیوان آلوده معمولاً ۵ تا ۶ روز و حداکثر نیز ۱۳ روز است.
تظاهرات بالینی بیماری نیز در مرحله قبل از خونریزی شامل تب، ضعف، میالژی (دردهای عضلانی)، سرگیجه و در بعضی بیماران هم اسهال، تهوع و استفراغ است که معمولا تا ۳ روز ادامه دارد.
مرحله خونریزی‌دهنده هم اغلب در روزهای سوم تا پنجم بعد از شروع بیماری شروع می‌شود و کوتاه است، یعنی به‌طور متوسط بیش از دو تا سه روز بیشتر طول نمی‌کشد.
به گفته دکتر ملک‌شاهی، اولین شواهد بیماری خونریزی‌دهنده برافروختگی صورت، حلق و بثورات پوستی است که به پتشی (لکه‌ها و بثورات کوچک و قرمز) و اکیموز (کبودی) پیشرفت می‌کند.
همچنین در این بیماری خونریزی‌دهنده غشاهای مخاطی و ملتحمه، استفراغ خونی، خون در، خون درادرار و راش خونریزی‌دهنده ایجاد می‌شود».
ممکن است خونریزی مغزی، لثه و بینی، واژن، رحم یا مجاری ادراری و خونریزی داخلی در عضلات شکم نیز ممکن است رخ دهد. همچنین خونریزی مغزی و نکروز شدید کبد نیز نشان‌دهنده پیش آگهی ضعیف بیماری است.
میزان مرگ‌و میر
این ویروس‌شناس می‌گوید امکان دارد در ۴۰ درصد از بیماران، کبد و طحال بزرگ شود. مرگ نیز اغلب در روزهای پنجم تا چهاردهم بیماری رخ می‌دهد که به خونریزی یا اختلالات قلبی عروقی نسبت داده می‌شود.
میزان مرگ و میر حدود ۳۰ درصد (محدوده ۵ تا بیش از ۸۰ درصد) است که به نظر می‌رسد این تنوع گسترده منعکس‌کننده تفاوت در سطوح مراقبت از بیمار و همچنین تنوع ژنتیکی در بین سویه‌های ویروس است.
دوره نقاهت این بیماری بسیار طولانی است و بهبودی کامل می‌تواند تا یک سال هم به طول بینجامد. در این مدت ممکن است بیماران ضعف عمومی، افزایش ضربان قلب، ریزش مو، کم اشتهایی، مشکل در تنفس، اختلال در شنوایی، بینایی و حافظه را تجربه کنند.
راه‌های انتقال
به گفته استادیار دانشگاه تربیت مدرس، لارو و لنف کنه هنگام تغذیه از پرندگان و پستانداران کوچک مانند خرگوش و کنه‌های بالغ هنگام تغذیه از نشخوارکنندگان (گوسفند، بز، شتر و گاو) و انسان آلوده می‌شوند. عفونت درانسان نیز پس از گزش توسط کنه آلوده یا له کردن آن روی پوست به وجود می‌آید.
تماس با خون، ترشحات و بافت حیوان آلوده هنگام ذبح دام، کمک به وضع حمل دام وقطعه قطعه کردن گوشت تازه دام آلوده موجب انتقال ویروس به انسان می‌شود.
انتقال از انسان به انسان نیز به خصوص در بیمارستان‌ها امکان‌پذیر است. تماس با خون و ترشحات آلوده بیماران، به ویژه درمرحله خونریزی یا انجام هرگونه اقدامی که منجر به تماس انسان با خون آنها شود، باعث انتقال بیماری می شود.
بنابراین رعایت احتیاطات همه‌جانبه در برخورد با خون و محصولات خونی بیماران محتمل یا قطعی در بیمارستان و مراکز بهداشتی درمانی برای حفاظت کارکنان بهداشتی و درمانی ضروری است.
راه‌های کنترل و پیشگیری
دکتر شاطی‌زاده ملک شاهی می‌گوید یکی از رویکردهای مهم پیشگیری، اجرای استانداردهای ایمنی شغلی در مناطق بومی آسیا، خاورمیانه و آفریقا در مزارع و بازارهای دام، کشتارگاه‌ها و سایر مکان‌های کاری است که در آن افراد در تماس با گوسفند، بز و گاو هستند.
کنترل کنه در حیوانات اهلی، سمپاشی کردن کمپ‌ها با مواد کنه‌کش و آغشته کردن لباس‌ها با مواد دافع پشه مخصوصا طی بهار و تابستان می‌تواند بروز بیماری را کاهش دهد.
به گفته این ویروس‌شناس درصورت وجود کنه، به‌نحوی که قسمت دهانی کنه درپوست باقی نماند می‌توان با استفاده از پنس، آن را از پوست جداکرد. اما باید از له‌کردن کنه روی پوست اکیداخودداری شود.
همچنین توصیه می‌شود لاشه گوسفند به مدت ۲۴ ساعت پس از ذبح در یخچال نگهداری شود و سپس با پوشیدن دستکش آن را قطعه قطعه و مصرف کرد.
گوشت وجگر هم پس از پخت کامل باید مصرف شود. توجه داشته باشیم ویروس بیماری CCHF در فرآورده‌های دامی، پس از پخته شدن به مدت ۱۵ دقیقه ودرحرارت ۸۵ درجه سانتی گراد از بین می‌رود.
درمان
ملک شاهی می‌گوید درمان حمایتی شامل اصلاح آب و الکترولیت‌هاست. ضمن‌آنکه در صورت افت شدید هموگلوبین، تزریق خون و درموارد کاهش شدید پلاکت و نشانه‌های خونریزی فعال نیز تجویز پلاکت لازم است.
عفونت ویروسی CCHF درصورتی که به موقع تجویز شود تا حدودی به داروی ریباویرین حساس است. یعنی بلافاصله بعد از تشخیص موارد محتمل بیماری، مصرف ریباویرین باید آغاز شود.