همشهری آنلاین - سحر جعفریان: «تولید زباله» و «مدیریت پسماند» از جمله مهمترین موضوعات شهری هستند که در کلان‌شهری مانند تهران، اغلب در ابعادچالشی اجتماعی_ زیست محیطی و گاه اقتصادی بروز می‌کند. چالشی که در دهه‌های اخیر و در دوره‌های مختلف مدیریت شهری پایتخت، سعی شده، از موقعیت تهدیدآمیز آن، فرصتی طلایی برای نهادینه شدن فرهنگی دوستدار طبیعت و البته سودآور فراهم شود.
از این رو، سیاست‌ها و طرح‌های بسیاری یکی پس از دیگری در مناطق ۲۲گانه شهر تدوین و اجرا شد تا یک بار برای همیشه، معضل نخ‌نما شده زباله، رفع شود و از سویی، هزینه‌های نجومی مرتبط با دفع یا بازگردانی آن به چرخه مصرف دوباره، صرف افزایش رفاه شهروندان در سایر عرصه‌ها شود.
اتفاقی که به گواه تازه‌ترین آمار منتشر شده از سوی «سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران»، در منطقه ۹ تهران به وقوع پیوسته و عنوان «منطقه‌ای با کمترین زباله تولیدی» را به آن، داده است. در گفت و گو با اهالی، کارشناسان محیط زیست و مسئولان شهری، چگونگی کسب این عنوان محیط‌زیستی_ شهری را بررسی می‌کنیم.
خواندنی‌های بیشتر تهران را اینجا دنبال کنید
پرجمعیت اما کم زباله!
راهی منطقه ۹ می‌شویم تا ضمن مشاهده وضعیت مخازن زباله‌های شهری در معابر آن، به گفت و گو با اهالی بپردازیم. ابتدا سری به محله شمشیری می‌زنیم. محله‌ای ۹۶ هکتاری و با بیش از ۲۳ هزار نفر جمعیت که در بین محله‌های مسکونی این منطقه کوچک، کمترین میزان تولید زباله را به خود اختصاص داده است. در این محله ۶۲مخزن زباله وجود دارد که به صورت روزانه تخلیه و شست می‌شوند.
«امیر صمدپور» یکی از کسبه قدیمی محله شمشیری در این ارتباط می‌گوید: «از حدود ۳ سال پیش که شهرداری ناحیه سطل‌های تفکیک زباله را بین اهالی و کسبه توزیع کرد تقریبا تا به امروز همه ما، از این سطل‌ها به طور مداوم استفاده می‌کنیم. انصافا خدمات خوبی هم برای اجرای درست این طرح ارائه می‌دهند. مثلا اهالی همه محله‌ها به غرفه‌های بازیافت دسترسی دارند و با دادن پسماندهای خشک گلدان یا مواد شوینده و... می گیرند. یا می‌توانیم با دادن پسماند خانه‌هایمان را در برابر آتش سوزی بیمه کنیم که همه اینها خوب است.»
«ریحانه بزاز» هم از اهالی همین محله است که می‌گوید: «چند سال پیش شهرداری، طرح کاهش تولید زباله خانگی و تفکیک از مبدا را که با «آموزش خانه به خانه» شروع کرد، کارشناسانشان، خانه به خانه‌آمدند و کلی نکات آموزشی از تقسیم‌بندی زباله و طرز دوخت کیسه‌های پارچه‌ای تا روش‌های تهیه کمپوست و کودهای خانگی ویژه گل و گلدان‌های آپارتمانی، ارائه دادند. به نظرم، نکته‌ای که باعث شد طرحشان موفق شود، ایجاد تنوع مطالب آموزشی با توجه به علاقه‌مندی‌های اهالی بود. یعنی با کسی که خیاطی دوست داشت از دوخت کیسه پارچه‌ای می‌گفتند با کسی مثل من هم که گل و گیاه دوست دارد از روش‌هایی برای تهیه کمپوست خانگی می‌گفتند و محفظه‌هایی برای این کار، اهدا می‌کردند.»
محله ویژه، طرح ویژه می‌خواهد
مقصد بعدی؛ معابر متراکم و فرسوده محله ۱۲۵ هکتاری امامزاده عبدالله(ع) است که ساکنانش، بیشترین میزان زباله در روز را تولید می‌کنند. «ابوالفضل کریمی» یکی از اهالی محله می‌گوید: «خانواده‌ها در این محله، پرجمعیت هستند. طبیعی‌ست که در چنین محله شلوغی، زباله بیشتری هم تولید شود. سر کوچه‌ها، کنار سطل‌های زباله را نگاه کنید. معمولا اغلب اوقات، کیسه‌های بزرگ و کوچک زباله، از سطل‌ها سرریز می‌شوند. این ویژگی منحصر به فرد محله ما، یک طرح ویژه و منحصر به فرد هم می‌خواهد تا آمار تولید زباله آن، به آمار تولید زباله سایر محله‌های منطقه، نزدیک شود.»
کریمی همچنین می‌افزاید: «اگر در محله‌های هم‌جوار، برنامه‌ها و طرح‌های مرتبط با مدیریت زباله‌های خانگی به صورت ماهانه اجرا می‌شود، در محله ما به خاطر همان ویژگی‌ها که گفتم، باید برنامه‌ها و طرح‌ها، هفتگی اجرا شود تا اهالی به میزان تولید زباله‌شان توجه دائمی داشته باشند.»
«صادق بهبود»، کارشناس اداره محیط زیست شهرداری منطقه،درباره علل کاهش نیافتن آمار تولید زباله در محله امامزاده عبدالله (ع) می‌گوید: «محله امامزاده عبدالله (ع) از محله‌های قدیمی و پرجمعیت منطقه است که مهاجرپذیری از ویژگی‌های مهم آن محسوب می‌شود. ویژگی‌ای که اثربخشی آموزش‌های مستمر ما در حوزه تولید زباله را تاکنون کم‌رنگ کرده است. البته سایر عوامل و ویژگی‌های این محله نیز مانند بافت فرهنگی و اقتصادی، مزید بر علت شده تا آمار تولید زباله در آن، کاهش نیابد.»
بهبود در پایان تاکید می‌کند: «طرح‌ها و برنامه‌های آموزشی شهرداری منطقه با هدف به مطلوب رساندن آمار تولید زباله در محله امامزاده عبدالله (ع) با سیر صعودی در کمیت و کیفیت دنبال می‌شود تا این محله را نیز هم سو با سایر محله‌های منطقه در زمینه تولید زباله کمتر، حرکت دهیم.»
از گلماند و پسماندمارکت تا ایستگاه پردازش
در کنار فعالیت گسترده ۱۲ غرفه بازیافت منطقه ۹ می‌توان از مراکز «پسماند مارکت» در خیابان بختیاری و «گلماند» در خیابان سادات نام برد. مراکزی که توسعه کمی و کیفی آنها در منطقه، اثرگذاری طرح‌های آموزش محور و همچنین ارائه بسته‌های تشویقی و انگیزشی (در همین راستا) را سرعت می‌بخشد. «محمد رحیمی»، دبیر شورایاری محله شمشیری می‌گوید: «اشتیاق به مشارکت اهالی در مدیریت پسماندهای خانگی را می‌توان از تعداد دفعات مراجعه آنها به مرکز گلماند یا پسماندمارکت، درک کرد.
کافی‌ست ۹ صبحِ یکی از روزها، خود را به مرکز گلماند یا پسماندمارکت برسانید؛ شلوغ و پرتکاپو. کیسه‌های پسماند تحویل می‌دهند و به جایش گل، گلدان یا لوازم التحریر و وجه نقد دریافت می‌کنند. پویایی صنعت پسماند در مناطقی مانند منطقه ۹ که بافت فرهنگی و اقتصادی محدود دارند، در گرو راه‌اندازی همین ظرفیت‌های مشابه گلماند و پسماندمارکت است تا ضمن آموزش یک فرهنگ، محرکی (هر چند ناچیز) اقتصادی نیز محسوب شود.»
-«علی رضا محمدزاده»، مسئول ایستگاه پردازش و مدیریت پسماند منطقه ۹ در محدوده فتح صنعتی نیز از پایین بودن آمار تولید زباله اهالی منطقه می‌گوید: «میانگین تولید زباله در مناطق تهران حدود ۷۳۵ گرم برای هر شهروند است. یعنی یک خانواده ۴ نفره روزانه ۳ کیلوگرم زباله تولید می‌کند که این رقم فاصله زیادی با استاندارد جهانی دارد. منطقه ۴ با ۵۵۷ تن تولید زباله در یک روز و منطقه ۹ با ۱۲۰ تن تولید زباله در یک روز، به ترتیب عناوین مناطقی با بیشترین و کمترین تولید زباله را به خود اختصاص داده‌اند.»
محمدزاده ادامه می‌دهد: «میزان پسماندی که روزانه از طریق ۳ کامیون، ۸ وانت و ۱۵ چرخی به ایستگاه پردازش منطقه وارد می‌شود نسبت به مدت مشابه، کاهش ۳۰ درصدی داشته است. این کاهش تولید زباله را در شرایطی شاهد هستیم که میزان تفکیک پسماند از مبدا، افزایش چشمگیری داشته و این مهم، به تسهیل و تسریع بازگردانی به چرخه باز مصرف، می‌انجامد.»
«امیر تاجری»، معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری منطقه:
از سیاست‌ها و طرح‌های آموزشی نباید غافل ماند
منطقه ۹ با تولید ۱۲۰ تن زباله خشک و تر در روز، کمترین میزان تولید زباله در بین مناطق تهران را بر عهده دارد. این مطلب را «امیر تاجری»، معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری منطقه می‌گوید و ادامه می‌دهد: «کسب عنوان منطقه‌ای با کمترین میزان تولید زباله، به مجموعی از عوامل بستگی دارد که مهمترین‌شان وسعت و جمعیت منطقه است.
اما در این گذار نباید از سیاست‌ها و طرح‌های آموزشی و انگیزشی مدیریت شهری منطقه، غافل ماند که نقشی به سزا دارند. سیاست‌ها و طرح‌هایی که برگزاری کارگاه‌های آموزشی و نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های مرتبط، برپایی برنامه‌های جهادی، اجرای طرح‌های حمایتی (تخفیف در فیش عوارض، صدور انواع بیمه و بهره‌مندی از خدمات شهری ویژه)، توزیع مخازن تفکیک و اقلام جمع‌اوری پسماند و سازگار با محیط زیست، تعامل با اداره‌ها، مجتمع‌های مسکونی و تجاری، توسعه فعالیت در شهرک‌های صنعتی و نظامی و راه‌اندازی مراکز محلی جمع‌اوری پسماند از جمله آنهاست. پیشبرد سیاست‌های فوق در سایه سند توسعه محلی منطقه، می‌تواند صنعت پسماند منطقه را پویایی اقتصادی ببخشد و آن را به الگویی مناسب و دارای کارکرد مبدل کند.»
تاجری با تاکید بر افزایش ۱۵ درصدی مشارکت شهروندان در کاهش تولید زباله منطقه، می‌گوید: «محله‌های شمشیری (۱۳ تن)، استاد معین (۱۵ تن) و سرآسیاب مهرآباد (۱۵.۵ تن) به ترتیب محله‌هایی هستند که با بیشترین میزان مشارکت‌شان، کمترین زباله در روز را تولید کرده‌اند و محله‌های امامزاده عبدالله (۲۰ تن)، دکتر هوشیار (۱۸ تن) و شهید دستغیب (۱۶ تن) به ترتیب، بیشترین میزان تولید زباله در روز را داشته‌اند.» محله فتح با تولید ۴.۵ تن زباله در روز کمترین امار را به خود اختصاص داده که با توجه به مسکونی نبودن و صنعتی بودن، محل بحث قرار نمی‌گیرد.
پسماندهای منطقه به روایت آمار
۱۲۰ تن زباله در منطقه ۹ به صورت روزانه تولید می‌شود
۱۰ تن پسماند خشک است
۱۱۰ تن پسماند تر است
ناحیه ۲، تولید روزانه ۵.۵ تن پسماند خشک و ۶۳ تن پسماند تر و ناحیه یک، ۴.۵ تن پسماند خشک و ۴۷ تن پسماند تر را به خود اختصاص داده‌اند
۱۱۵۱ خانوار در طرح‌های کاهش تولید و تفکیک پسماند مشارکت فعال داشته‌اند
۲۰۷ واحد تجاری در طرح‌های کاهش تولید و تفکیک پسماند مشارکت فعال داشته‌اند
۱۵ مجتمع اداری در طرح‌های کاهش تولید و تفکیک پسماند مشارکت فعال داشته‌اند
۲ شهرک در طرح‌های کاهش تولید و تفکیک پسماند مشارکت فعال داشته‌اند
۳۵۰ عدد مخزن پسماند خشک و ۵۴۰ کیسه آبی ویژه پسماند تر، توزیع شده است