همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: وقتی قد و وزن فرزندتان با بقیه همسن و سالان خود متفاوت باشد ممکن است نگرانی‌هایی برای شما به وجود آورد. اما توجه داشته باشیم این موضوع اصلا به این معنا نیست که کودک مشکلی دارد؛ بلکه عوامل مختلفی در این زمینه دخالت دارند که البته بهتر است حتما بررسی شوند.
یعنی ممکن است رشد بعضی بچه‌ها فقط کندتر از بقیه بچه‌ها باشد؛ همان‌گونه که والدین‌شان آن‌گونه بوده‌اند. اما همیشه هم این گونه نیست و بهتر است همه این موارد بررسی شوند. در واقع اختلال رشد به هر مشکلی اطلاق می‌شود که مانع از برآورده شدن انتظارات واقع‌بینانه از کودکان برای رسیدن به قد و وزن استاندارد آنها در مقطع سنی خاص خود باشند.
تشخیص اختلال رشد
دکتر ناصر کلانتری، متخصص کودکان، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد زمان تشخیص اختلال در کودکان می‌گوید: «وزن‌گیری کودک مطابق معیارهای خاصی انجام می شود. اما هنگامی که منحنی رشد از حالت استاندارد خارج شود، می‌توان گفت رشد او با اختلال مواجه شده است. چون مطابق با منحنی رشد طبیعی کودک نیست و دچار کندی رشد شده است.
البته گاهی هم کودک دچار توقف در رشد می‌شود. مثلا ممکن است در شش ماهگی شش کیلو باشد، اما در هفت ماهگی هم همان شش کیلو باقی بماند و وزنش تغییری نکند که اگر این روند ادامه پیدا کند حتما باید بررسی شود.»
کاهش وزن
به گفته دکتر کلانتری در بعضی موارد، کودک نه تنها افزایش وزن ندارد؛ بلکه وزن او کمتر هم شده است که این موضوع نیز یکی دیگر از اختلالات رشد محسوب می‌شود. بنابراین همه این اختلالات به توجه و درمان نیاز دارند که باید توسط کارشناس تغذیه یا متخصص کودکان بررسی و درمان شوند.
البته نمی‌توان اختلالات وزنی را به تنهایی ارزیابی کرد؛ بلکه باید به آنها در کنار اختلالات دیگری مانند اختلالات قدی توجه کرد تا نتیجه درسی حاصل شود.
توجه داشته باشیم اگر کودک در کنار این مشکلات، اختلالات دیگری مانند کندی یا توقف در قد و دور سر هم داشته باشد، همه این مشکلات حتما باید با همدیگر بررسی شوند.
شایع‌ترین اختلالات رشد کودک
دکتر کلانتری می‌گوید یکی از مهم‌ترین اختلالات شایع در کودکان هنگامی است که قد و دور سر کودک طبیعی باشد؛ اما وزن آنها کاهش داشته باشد که به آن این حالت اختلال رشد نوع ۱ گفته می‌شود که اغلب مربوط به تغذیه است و حتما باید بررسی شود.
در بعضی دیگر از اختلالات، رشد دور سر تقریبا طبیعی است. اما رشد قد و وزن هر دو با اختلال مواجه هستند که به آن اختلال رشد نوع ۲ گفته می‌شود.
تاخیر رشد سرشتی
به گفته این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، یکی از اختلالات شایع رشدی، تاخیر رشد سرشتی کودک است؛ یعنی قد، وزن و دور سر کودک تا سیزده ماهگی طبیعی است. اما به مرور با وجود اینکه رشد دور سر طبیعی است؛ اما قد و وزن او به تدریج کاهش پیدا می‌کنند. توجه داشته باشیم این مشکل هم مربوط به تغذیه نیست؛ بلکه جنبه وراثتی دارد.
یعنی رشد کودک کم است، اما در دوران بلوغ به طور ناگهانی به همان قد و وزن طبیعی خود می‌رسد که در اصطلاح عامیانه به آن «استخوان ترکاندن» می‌گویند که معادل و علمی آن تاخیر رشد سرشتی است.
تشخیص درست و به موقع
دکتر کلانتری می‌گوید برای تشخیص درست تاخیر رشد سرشتی با اختلالات هورمونی باید ابتدا از کودک عکس مچ دست گرفت تا سن استخوانی او حاصل شود. در واقع سن استخوانی، سن واقعی کودک است که به آن حالت کوچک بودن ژنتیکی می‌گویند، یعنی به طور کلی در مقایسه با همسن و سالان خود کوچک‌تر خواهد بود.
توجه داشته باشیم که پزشک متخصص کودکان، همه این موارد را در معاینات دوره‌ای تشخیص می دهد، بنابراین جای نگرانی نیست. فقط والدین باید حتما کودک را برای معاینات دوره‌ای رشد کودک در فواصل منظم نزد دکتر متخصص ببرند.
گاهی هم وزن و قد کودک نسبت به هم سن و سالانش کمتر است، به همین دلیل نیاز به معاینات بیشتری دارد.
توجه به رشد کودک و مقایسه او با همسالان
به گفته این متخصص کودکان، یکی از راه‌هایی که والدین می‌توانند به موقع متوجه اختلالات فرزند خود شوند، مقایسه او با هم سن و سالانش است.
البته این کار در مجموع کار درستی نیست و نمی‌توان به آن استناد کرد؛ ولی در بعضی سنین کودک، اشتباه نیست. می‌توان گفت به غیر از عوامل ژنتیکی شاید با همین گونه مقایسه‌های ساده هم بتوان تفاوت‌های آشکار کودکان را تشخیص داد.
این کار به ویژه در مواقعی که کودک در سنینی است که تغذیه بیش از موارد دیگر در رشد او مؤثر است، می‌تواند مؤثر واقع شود. یعنی والدین می‌توانند در مقایسه با دیگر همسالان کودک متوجه مشکل او شوند.
گاهی نیز کودکان دچار سوء تغذیه هستند که این مورد را نمی‌توان اختلال در رشد محسوب کرد. ولی اگر به آن توجه لازم نشود بعد از مدتی تبدیل به اختلال رشد تغذیه‌ای می‌شود که می‌تواند حاد یا مزمن باشد که والدین متوجه آن می‌شوند.
مشکلات تکلم، نشستن و راه رفتن دیرهنگام
دکتر کلانتری می‌گوید مشکلات تکلم، نشستن و راه رفتن دیر هنگام اختلالات تکاملی به حساب می‌آیند، توجه داشته باشیم تکامل در واقع تخصصی شدن عملکرد سلول های دستگاه های مختلف بدن است.
به گفته دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی؛ هنگام تولد اراده نقشی در حرکت دست و پا ندارد؛ چون سیستم اسکلتی و عضلانی هنوز تکامل لازم را ندارند و در واقع می‌توان گفت حرکات تخصصی نشده‌اند.
اما به تدریج از چهار یا پنج ماهگی تغییراتی در این موارد حاصل می‌شود؛ یعنی تکامل گفتاری صورت می‌گیرد که به آن هم تخصصی شدن عملکرد سلول‌های بدن گفته می‌شود، یعنی در واقع همان تکامل یا رشد و نمو است که تخصصی می‌شوند.