همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: گشت‌وگذار در این باغ مانند بازی «هزار تو» است که باید از میان کاج‌های بلند و باغ‌های مختلف همچون هیلکانی، زاگرس یا باغ چین و ژاپن عبور کنید و به باغ بعدی برسید. سبزی و طراوت این باغ شادابی به تهران هدیه می‌دهد، حیف است که این گستره فضای سبز نابود شود. «یوسف اجنی» مدیر مجموعه باغ گیاهشناسی تهران، به منحصربه فرد بودن این باغ اشاره می‌کند و می‌گوید: «این باغ منحصربه‌فرد به‌عنوان بزرگ‌ترین باغ گیاهشناسی خاورمیانه شناخته می‌شود و جزو ۲۰باغ برتر گیاهشناسی دنیا است.»
کمبود منابع آبی باغ
مدیر باغ گیاهشناسی تهران در صحبت‌هایش به مهم‌ترین چالش محیط‌زیستی پیش رو باغ ملی گیاهشناسی اشاره می‌کند و می‌گوید: «به چند دلیل منابع آبی قابل دسترس باغ به مخاطره افتاده است. دلیل اول خشکسالی‌های مکرری است که در سطح کلی موجب کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی در منطقه شده است. موضوع دیگر اینکه ساخت‌وسازهایی است که در طول چهار، پنج سال گذشته اطراف باغ همراه با حفر چاه‌های متعدد و برداشت از آب‌های زیرزمینی آغاز شده است.
علاوه‌براین بتون‌کردن بخشی از رودخانه کن در محدوده مشرف به باغ نیز مانع نفوذ آب‌های سطحی شده است،به این دلایل در چندسال گذشته حدود ۱۵متر سطح آب‌های زیرزمینی افت کرد و اگر این رویه ادامه داشته باشد نه تنها مؤسسه، بلکه سایر دستگاه‌های آموزشی و تحقیقاتی منطقه نیز با همین محدودیت‌ها مواجه می شوند. از این‌رو پیشنهاد ما این است که به هر شکل، سفره‌های آب زیرزمینی منطقه تغذیه شود. مثلا می‌توان با ایجاد بندهایی در مسیر بالادست رودخانه کن و نیز ایجاد حوضچه‌های آرامش در همان محدوده به نفوذ آب‌های جاری سطحی در فصل بارندگی کمک کنند. در غیراین صورت با روند افت سطح آب‌های زیرزمینی منطقه ،خیلی زود با مشکلات بیشتری مواجه می‌شویم.»
به گفته اجنی این باغ نقش مهمی در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی از جمله علوم گیاهی و باغبانی، آموزش عمومی و همچنین آشنا شدن مردم به اهمیت گیاهان و لزوم حفاظت از آنها برعهده دارد.
چاه‌های باغ، نیاز آبی را تأمین نمی‌کنند
آب مورد نیاز آبیاری باغ از طریق ۶حلقه چاه تأمین می‌شود که یکی از آنها کور شده است و سطح آب دیگر چاه‌ها هم به پایین‌ترین حد رسیده است. مدیر باغ گیاهشناسی تهران می‌گوید:«در گذشته میزان آب برداشتی۲۰۰ لیتر در ثانیه بود و اکنون زیر ۹۰ لیتر در ثانیه است و بسترهای آبی نمی‌تواندجوابگو وسعت ۱۴۵هزار هکتاری این باغ باشد. بنابراین کم‌آبی به‌شدت باغ گیاهشناسی را تهدید می‌کند. به‌عنوان مثال چون فضای سبز عمده این باغ چمن است و نیاز به آبیاری زیادی دارد و اغلب در هفته ۳بار آبیاری می‌شوند. به همین خاطر اگر منبعی آن تأمین نشود، دیگر نمی‌توانیم کف باغ را کاملاً سبز نگه داریم.»
پساب شهری به کمک باغ بیاید
در تمام دنیا برای حفاظت ژنتیکی گیاهان از دو روش حفاظت در رویشگاه‌ها و حفاظت از خارج از رویشگاه‌ها استفاده می‌کنند. روش نخست توسط محیط‌زیست و جنگل‌ها و مراتع انجام می‌شود و در روش دوم راه‌اندازی باغ‌های گیاهشناسی است. برهمین اساس اکنون باغ گیاهشناسی ملی ایران گنجینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور است وگونه‌های گیاهی که در طبیعت در معرض خطر انقراض هستند در آن نگهداری و حفاظت می‌شوند. به همین خاطر باید برای تشنگی این باغ سبز راهکاری اندیشید.
اجنی درباره میزان مصرفی آب برای آبیاری این باغ بزرگ می‌گوید: «باغ گیاهشناسی در هرثانیه نیازمند ۱۸۰تا۲۰۰لیتر آب است در حالی که امروز با سختی تنها حدود ۹۰تا۱۰۰ لیتر در ثانیه برای باغ گیاهشناسی آب وجود دارد. در صورت تأمین نشدن آب، احتمال از بین رفتن همه قسمت‌های باغ به‌ویژه درختان برگ‌پهن وجود دارد. همچنین تا هفته گذشته نیز مشکل قطعی برق و خاموشی سیستم آبیاری هم وجود داشت که خوشبختانه با حمایت مسئولان این هفته برق باغ اصلاً قطع نشد.»
یکی از منابع تأمین آب مورد نیاز باغ گیاهشناسی، در صورت نبود سفره‌های زیرزمینی، استفاده از پساب است. او می‌گوید:« بی‌تردید در محیط شهری حتماً باید به‌دنبال بهره‌گیری از پساب برویم و ناچاریم روزی از پساب استفاده کنیم اما پسابی که در حال حاضر تولید می‌شود کیفیت مناسب برای استفاده در باغ گیاهشناسی ندارد.»
باغ‌ایرانی و خارجی در باغ گیاهشناسی
طراحی و ساخت باغ گیاهشناسی ملی ایران از سال۱۳۴۸توسط کارشناسان ایرانی و با همکاری جمعی از کارشناسان خارجی آغاز شد. باغ گیاهشناسی مکانی است که در آن مجموعه‌ای از گیاهان بومی و غیربومی در فضای باز و در گلخانه‌ها کشت می‌شود. از سوی دیگر می‌توان به‌عنوان یک منبع ذخیره برای‌گونه‌های گیاهی در حال انقراض از آن نام برد.
این باغ شامل ۷رویشگاه مربوط به ایران و ۶پرورشگاه مربوط به جهان و ۸کلکسیون و باغ موضوعی است. در این باغ نهالستان و گلخانه‌های تکثیر مواد گیاهی وجود دارد که نهال‌ها و مواد گیاهی مورد نیاز باغ را تأمین می‌کنند. رویشگاه‌های ایران شامل هیرکانی، زاگرس، البرز جنوبی، ایرانی تورانی، گلخانه جنوب ایران، باغ پیازهای ایرانی و باغ میوه‌های بومی است. رویشگاه‌های اروپا، قفقاز، هیمالیا، چین و ژاپن و چمنزارهای آمریکا نیز از جمله رویشگاه‌های دیگر نقاط جهان در این باغ به شمار می‌رود. بخش دیگری از این باغ به کلکسیون و باغ موضوعی اختصاص دارد که شامل قطعات آموزشی و نمایشی، باغ سیستماتیک، باغ گیاهان دارویی و صنعتی، آربراتوم، جنگل و گردشگاه (شاکای)، باغ صخره‌ای و گیاهان زینتی، میدان مرکزی باغ رز و چهار باغ ایرانی و پهن برگ‌های همیشه سبز است. همچنین از ویژگی‌های این باغ این است که حدود۴هزار گونه گیاهی با نیازهای مختلف اکولوژیک را که از نقاط مختلف کشور جمع شده و بعضا نیز از خارج از کشور وارد شده‌اند در خود جای داده است.»