همشهری آنلاین - فاطمه عسگری‌نیا: میدان راه‌آهن یکی از قدیمی‌ترین و البته نوستالژیک‌ترین میدان‌های تهران است که خیلی‌هایمان خاطره‌های خوش سفر و قدم زدن در آن را داریم. البته خیلی‌ها هم هستند که بنا به ضرورت در مهمانپذیرهای قدیمی میدان، شب‌های تهران را زیر نور ساختمان بزرگ ایستگاه راه‌آهن به صبح رسانده و با خوردن املت‌های معروف دور میدان، صبح‌های پر سر و صدا و غرق در ترافیک تهران را آغاز کرده‌اند. درست است این مهمانپذیرها هویت و تاریخ میدان راه‌آهن هستند، اما فرسودگی آنها امروز به یک تهدید جدی پیش روی تهران تبدیل شده است.
عمر ۵۰ساله مهمانپذیرها
تعدادشان یکی دو تا نیست. دورتادور میدان راه‌آهن و خیابان‌های اطرافش را که قدم بزنید پر از مهمانپذیرهای قدیمی است که مشتری‌های خاص خود را هم دارند. شناسنامه هرکدام را که ورق بزنید دست‌کم ۵۰ سالی از عمرشان می‌گذرد. همین نیم قرن عمر برایشان کافی است تا در لیست ساختمان‌های فرسوده و ناایمن تهران قرار بگیرند.
خیلی‌ها به خاطر نوستالژیک بودنشان آنها را برای اقامت در تهران انتخاب می‌کنند، مثل ناصر و دوستانش که از توریست‌های شیرازی هستند و برای اقامت چندروزه در تهران ترجیح داده‌اند مسافرخانه‌های قدیمی دور میدان راه‌آهن را انتخاب کنند. ناصر می‌گوید: «قدیمی و فرسوده‌ای هستند، اما من عاشق همین معماری نوستالژیکشان هستم و دوست دارم وقتی در تهرانم در محله‌های قدیمی و مهانپذیرهای آن باشم.» او این نکته را هم اضافه می‌کند که در کنار همه خوبی‌ها نمی‌توان منکر خطراتی شد که این ساختمان‌ها با خود به همراه دارند و امیدواراست فکری به حال آنها شود.
هر روز صبح از ترس اتفاقی که ممکن است بیفتد، با هزار دعا و صلوات قدم به مجموعه‌ای تجاری که مهانپذیرم در آن واقع شده می‌گذارم.
نگرانی ناصر و دوستانش از حوادث احتمالی پیش روی مهانپذیرهای میدان راه‌آهن را مالکان این بناها هم دارند. تیمور یکی از این مالکان است. او می‌گوید: «هر روز صبح از ترس اتفاقی که ممکن است بیفتد، با هزار دعا و صلوات قدم به مجموعه‌ای تجاری که مهانپذیرم در آن واقع شده می‌گذارم.»
چرا کسی میلی به مرمت ندارد؟
خیلی از این مسافرخانه‌های قدیمی از دیرباز لوکیشن فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی بوده‌اند؛ مثل فیلم مدینه سیروس مقدم یا مسافران مهتاب مهدی فخیم‌زاده که محال است با نقش نمکی فراموشش کنیم. فیلم‌هایی که هرکدام در یکی از این مهمانپذیرها فیلمبرداری شده است. به خاطر همین خیلی از مالکان علاقه‌ای ندارند معماری داخل مهمانپذیر خود را به بهانه نوسازی به هم بزنند؛ چراکه معتقدند در صورت تغییر، دیگر مهانپذیرشان باب دل کارگردان‌ها نخواهد بود. محمدی، مالک یکی از این مهمانپذیرها، می‌گوید: «مسافرخانه ما یکی از قدیمی‌ترین مسافرخانه‌های دور میدان راه‌آهن است و تقریباً همسن و سال ایستگاه راه‌آهن. بسیاری از تهیه‌کننده‌ها و کارگردانان به خاطر معماری زیبای این مکان سراغ ما می‌آیند. برای همین دوست داریم اگر قرار است نوسازی هم صورت بگیرد با حفظ این زیبایی‌ها باشد.»
البته مهمانپذیر او و همکاران دیگرش در سال‌های گذشته به خاطر بلاتکلیفی پروژه تعریض خیابان شوش در انتظار بهسازی مانده بودند و امیدوارند در سایه همکاری شهرداری بتوانند حالا که پرونده این طرح بسته شده دستی به سر و روی مهانپذیر بکشند و ترک‌های عمیقش را بپوشانند.
ترک‌های‌ریز و درشت نشسته بر دیوار رستوران مهانپذیر او شبیه تقسیمات جغرافیایی روی نقشه است. او می‌گوید: «در طول این سال‌ها همواره تلاش زیادی کردیم تا با مرمت‌های مقطعی، ظاهر مجموعه را حفظ کنیم، اما مگر می‌شود؟»
تغییر کاربری می‌دهند
کاهش رغبت مسافران برای حضور در مهمانپذیرهای دور میدان راه‌آهن خطر تغییر کاربری این ساختمان‌ها را دوچندان می‌کند. حسین که صاحب یکی از همین مهمانپذیرهاست می‌گوید: «در دو سال گذشته به خاطر کرونا، کسب و کارمان رونق نداشت. امسال هم دست‌کمی از قبل ندارد. قرار بود با تبدیل شدن میدان راه‌آهن به پلازای شهری تهران، تلاشی هم برای رونق مسافرخانه‌ها انجام شود که متأسفانه تا به حال اقدامی در این باره صورت نگرفته است.»
سرقفلی اجازه نوسازی نمی‌دهد
یکی دیگر از مشکلات پیش روی نوسازی و بهسازی مهمانپذیرهای دور میدان راه‌آهن سرقفلی بودن این املاک است که باعث شده تا شهرداری اجازه نوسازی و بهسازی به این املاک را ندهد. یکی دیگر از بهره‌برداران این مهمانپذیرها می‌گوید: «ما برای مرمت هر گوشه مهمانپذیر و محل کسبمان باید قاچاقی مصالح به داخل پاساژ بیاوریم؛ چراکه اگر مأموران شهرداری متوجه شوند، مانع از کار ما می‌شوند. هر بنایی نیازمند مرمت و بهسازی است، حتی خانه‌ای که ممکن است ۲ سال بیشتر از ساختش نگذشته باشد؛ چرا فقط ما نباید اجازه این بهسازی‌ها را داشته باشیم؟ چون املاک ما سرقفلی است و مالک تمایلی به نوسازی ندارد ما هم باید به اینده نامعلوم این بناها تن دهیم.»
جاذبه‌های میدان راه‌آهن را دریابیم
مهمانپذیرهای دور میدان راه‌آهن جزء هویت و تاریخ این میدان هستند و باید با حمایت شهرداری و میراث فرهنگی به بهترین شکل نوسازی شوند. این نظر «سجاد معظمی»، از فعالان حوزه گردشگری تهران، است. به اعتقاد او، در میدان راه‌آهن مهمانپذیرهای نوستالژیک و قدیمی‌ای هست که در میان گردشگران نسل جوان طرفداران زیادی دارد، اما واقعیت این است که ایمن نبود این ساختمان‌ها و ریسک زیاد باعث شده تا کمترین رغبت را برای معرفی این مراکز به گردشگران داشته باشند. معظمی می‌گوید: «در حالی‌که می‌توانیم تورهای گردشگری را در این مراکز مستقر کنیم، به لحاظ حوادث تلخی که طی سال‌های گذشته برای برخی مسافران در این محدوده افتاده، از جمله آتش‌سوزی سال گذشته و کشته شدن یک نفر در آن، دست و پای همه برای اسکان مسافران در این محدوده بسته است.»