به گزارش همشهری آنلاین، هنر آیینی و نمایشی تعزیه ایران در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث‌ناملموس جهان به ثبت یونسکو رسید و به عنوان میراث بشری جهان به رسمیت شناخته شد، اکنون که بیش از یک دهه از این اتفاق فرهنگی می‌گذرد، اما این هنر ماندگار و میراث فرهنگ ایرانی همچنان با کم‌لطفی و کم توجهی روبه روست.
استاد «داود فتحعلی بیگی» که درعرصه هنرهای نمایشی به آقای نمایش‌های آیینی سنتی معروف است، سال‌های زیادی از عمر خود را صرف مطالعه برای شناخت بهتر این هنر از همه جنبه‌های اجتماعی، تاریخی، مذهبی، هنری و... کرده است در گفت و گو با خبرنگار همشهری اظهار کرد: تعزیه همیشه با کم‌لطفی‌ها و کم‌توجهی‌ها مواجه بوده و هنوز این شرایط در خصوص این هنر اصیل ایرانی که به ثبت جهانی هم رسیده حاکم است.
این پیشکسوت هنرهای نمایشی بیان کرد: وقتی بحث تعزیه به میان می‌آید از قدمت و اهمیت و جایگاه تاریخی و هنری تعزیه حرف می‌زنند، این در حالی است که این اظهارات هیچ فایده‌ای برای این هنر اصیل و مردمی ندارد.
او ادامه داد: اهمیت تعزیه برکسی پوشیده نیست، اما سوال اینجاست اگر این هنر مهم است چرا مورد کم‌توجهی قرار گرفته؟ واقعا چقدر سرمایه‌گذاری در مورد رشد و اعتلای آن انجام شده و اینکه ما چقدر به تعزیه خدمت کردیم؟ پاسخ‌های این سوالات کاملا مشخص است تقریبا هیچ!
چرا اقدامی برای رشد تعزیه صورت نمی‌گیرد؟
استاد فتحعلی بیگی بیان کرد: تعزیه در طول تاریخ مانند یک رسانه عمل کرده و اگر کسی اهل فن و هنر باشد باید متوجه این عملکرد مهم و تاثیر گذار آن در فرهنگ ما باشد.
این پژوهشگر هنرهای نمایشی ادامه داد: همیشه برخی مدعی بودند که تعزیه ظرفیت جهانی دارد، خب حالا بیش از یک دهه از ثبت جهانی آن می‌گذرد، پس حالا چرا اقدامی برای رشد آن صورت نمی‌گیرد؟
تعزیه فقط یک هنر نمایشی نیست
استاد فتحعلی بیگی با اشاره به اهمیت جایگاه تعزیه در فرهنگ و هنر ایرانی بیان کرد: تعزیه ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای دارد و همین ظرفیت‌ها باعث می‌شود تا ما نتوانیم فقط از یک بعد به آن نگاه کنیم.
او افزود: اصلا نمی‌شود نگاهی یک سویه و یک بعدی به تعزیه داشت. زیرا این هنر ابعاد مختلفی دارد که همه آنها مهم و قابل تامل هستند. در تعزیه نکات فراوانی وجود دارد. یک هنر با ابعاد مختلف است. از نظر ادبی، موسیقیایی، نمایشی، مذهبی، تاریخی، آیینی، اساطیری و... ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. به عنوان مثال در حوزه موسیقیایی یکی از مهم‌ترین منابع این هنر در کشور به شمار می‌آید و از آن به عنوان مهم‌ترین حافظه موسیقی ایرانی یاد می‌شود.
وی ادامه داد: همچنین هنرمندی که تعزیه اجرا می‌کند هم سوای تسلط بر هنر نمایشی باید به هنرهای دیگر از جمله موسیقی تسلط داشته باشد. باید روایت را درک کند. شعر را بشناسد و...
متفاوت بودن نسخه‌های تعزیه
استاد فتحعلی بیگی درباره نسخه‌های در حال اجرا گفت: تعزیه در هر منطقه‌ای و بین هر قومی با عناصر مختلفی اجرا می‌شود. اما ماهیت اجراها و موضوع اجرا مشترک هستند. یکی از دلایل متفاوت بودن نسخه‌ها مربوط به راویان وشاعران هر منطقه بوده که نسخه‌های اولیه را به نگارش در آورده بودند. در روزگار گذشته مانند امروز صنعت چاپ و وسایل ارتباط وجو نداشته. به همین دلیل دسترسی به نسخه‌ها هم دشوار بوده.درنتیجه شاعران براساس مضامین و روایت‌های مستند تاریخی اقدام به سرایش مجلس‌های تعزیه می‌کردند که دلیل متفاوت بود نسخه‌ها همین است.
تاریخ نامعلوم پیدایش تعزیه
این هنرمند پیشکسوت هنرهای نمایشی درباره پیشینه و زمان پیدایش تعزیه اظهار کرد: تاریخ دقیق پیدایش تعزیه برکسی آشکار نیست، فقط در رابطه می‌توان به قدیمی‌ترین یافته‌ها اشاره کرد که مربوط به نسخه‌ای رونویسی شده در عصر صفوی برمی‌گردد. باید توجه داشت که وقتی می‌گوییم رونویسی شده یعنی اینکه نسخه‌ای وجود داشته و کسی از روی آن نوشته. پس قدمت نسخه اصلی طبیعتا بیشتر از نسخه رونویسی شده است که متاسفانه کاتب نسخه چیزی در آن باره ننوشته است.
او ادامه داد : این نسخه به تاریخ ۱۱۳۶ هجری قمری یعنی یک سال بعد از انقلاب صفوی توسط «ملا محمود واعظ خوانساری» به پایان رسیده بود و یکی از اسناد خوب و معتبر تاریخی در این رابطه است. اما اینکه نخستین بار توسط چه کسی و کجا برگزار شده گزارشی به دست نیامده است.
مجالس پرشمار تعزیه
استاد فتحعلی بیگی درباره تعداد مجلس‌های قابل اجرای تعزیه هم گفت: تعزیه در هر منطقه و هر ناحیه تفاوت‌هایی دارد، اما باید متذکر شوم که ۵۳۷ مجلس با عناوین مشخص و متفاوت در کشور اجرا می‌شود که با احتساب عناوین تکراری این عدد به ۲۷۰۰ مجلس می‌رسد.
او درباره معتبرترین تعزیه‌های در حال اجرا در کشور هم بیان کرد: نمی‌توان به این پرسش پاسخ دقیقی داد. زیرا در خیلی مناطق تعزیه خوب اجرا می‌شود و حتی در برخی نقاط تعزیه را خوب اجرا نمی‌کنند. اما وسیع‌ترین امکانات برای برگزاری تعزیه مربوط به تکیه «قدسیان خوانسار» است.
استاد فتحعلی بیگی درباره تاثیر تعزیه بر تئاتر ایران و برعکس بیان کرد: این را تأکید کنم که تئاتر وارداتی ما از تعزیه تاثیر نگرفته و بر همه جای تعزیه نیز تاثیر نگذاشته است. البته بخشی از تئاتر روایتی را که ملهم از شیوه تئاتر روایی تعزیه است در آثار بیضایی می بینیم و به شکل بسیار محدود در آثار دیگران، اما درباره این که تعزیه چه تاثیراتی پذیرفته باید بگویم که تعزیه را نباید به سمت تئاتر وارداتی سوق داد، زیرا اگر تعزیه به سمت تئاتر وارداتی برود از محتوا و احساسش خالی می‌شود.
مکث
تعزیه تابستانی در طالقان
این پیشکسوت هنرهای نمایشی با بیان اینکه بیشترین مجالس تعزیه در ماه‌های محرم و صفر برگزار می‌شود گفت: در مواردی هم می‌بینیم که تعزیه در روزهای خاصی از سال به نمایش در می‌آید که نمونه آن اجرای تعزیه در یکی از روستاهای طالقان است. این نمایش در آخرین جمعه تیرماه هرسال برگزار می‌شود .«عاشورا قدیم» از آیین‌های مردم روستای مهران در بالا طالقان است که همه ساله در آخرین جمعه تیرماه هر سال در جوار امامزاده این روستا برگزار می‌شود. در طول روز از ابتدای صبح تا اذان مغرب چندین مجلس تعزیه بر پا می‌شود.